Fillable ONDERSOEK NA DIE STORIE EN SPROKIE. ENKELE POPULeRE (University of Aberdeen)

Fill Online, Printable, Fillable, Blank ONDERSOEK NA DIE STORIE EN SPROKIE. ENKELE POPULeRE (University of Aberdeen) Form

Use Fill to complete blank online UNIVERSITY OF ABERDEEN pdf forms for free. Once completed you can sign your fillable form or send for signing. All forms are printable and downloadable.

ONDERSOEK NA DIE STORIE EN SPROKIE. ENKELE POPULeRE (University of Aberdeen)

The ONDERSOEK NA DIE STORIE EN SPROKIE. ENKELE POPULeRE (University of Aberdeen) form is 0 pages long and contains:

  • 0 signatures
  • 0 check-boxes
  • 0 other fields

Country of origin: UK
File type: PDF

U.K. forms for University of Aberdeen

BROWSE UNIVERSITY OF ABERDEEN FORMS

Related forms
Fill has a huge library of thousands of forms all set up to be filled in easily and signed.
Fill in your chosen form
Sign the form using our drawing tool
Send to someone else to fill in and sign.
find another form
 
STORIE
EN
SPROKIE.
'N
ONDERSOEK
NA
DIE
SPROKIESMOTIEF
IN
ENKELE
POPULeRE
AFRIKAANSE
ROMANS.
deur
MALIE
JOHANNA
BRINK
voorgele
ter
vervulling
van
die
vereistes
vir
die
graad
MAGISTER
ARTIUM
in
die
vak
AFRIKAANS
aan
die
UNIVERSITEIT
VAN
SUID-AFRIKA
STUDIELEIER:
PROFESSOR H.M.ROOS
NOVEMBER
1995
OPSOMMING
In
die
verhandeling
word
die
vergestalting
van
die
sprokiemotief
in
die
tekste,
Griet
skryf
'n
sprokie
deur
Marita
van
der
Vyver
(1992)
en
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
deur
Eleanor
Baker
(1984)
nagegaan.
Die
doel
is
om
vas
te
stel
op
watter
wyse
hierdie
"kindgerigte"
genre
op
die
literere
vlak
van
die
volwasse
leser
omvorm
word.
Om
hierdie
doel
te
bereik
word
eerstens
'n
begripsverkenning
van
die
sprokie
as
epiese
genre
gedoen.
In
die
verkenning
van
die
genre
val
die
soeklig
nie
net
op
die
Westerse
sprokie
nie,
maar
daar
word
ook
gefokus
op
die
inheemse
Suid-
Afrikaanse
sprokie.
Tweedens
word
aan
die
hand
van
hierdie
teoretiese
raamwerk
'n
noukeurige
analise
gemaak
van
die
vergestalting
van
die
sprokiemotief
binne
die
twee
primere
tekste.
Die
sprokieselemente
in
Griet
skryf
'n
sprokie
en
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
word
uitgelig
en
die
hantering
daarvan
vergelykend
ondersoek.
ABSTRACT
In
the
dissertation
the
manifestation
of
the
fairytale
motif
in
the
texts,
Griet
skryf
'n
sprokie
by
Marita
van
der
Vyver
(1992),
and
Weerkaatsings
'n
sprokie
by
Eleanor
Baker
(1984)
is
investigated.
The
purpose
is
to
ascertain
the
manner
in
which
this
"child-centred"
genre
is
transformed
on
the
literary
level
of
the
adult
reader.
To
achieve
this
goal,
a
conceptualization
of
the
fairytale
as
an
epic
genre
is
firstly
undertaken.
In
the
exploration
of
the
genre,
the
search
light
does
not
only
focus
on
the
Western
but
also
on
the
indigenous
South
African
fairytale.
Secondly,
by
means
of
this
theoretical
framework,
a
detailed
analysis
is
made
of
the
manifestation
of
the
fairytale
motif
in
the
two
primary
texts.
The
elements
of
the
fairytale
in
Griet
skryf
'n
sprokie
and
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
are
highlighted
and
the
handling
thereof
comparatively
investigated.
KEY
TERMS
Fairytale;
Narrative
archetype;
Narratological
nature;
Indigenous
South
African
fairytale;
Ideological
interpretations;
Griet
skryf
'n
sprokie;
Weerkaatsings
-
'n
sprokie;
Title
premise;
Fairytale
motif;
Main
characters.
DANKBETUIGING
Ek
wil
graag
my
opregte
dank
en
waardering
betuig
aan:
My
studieleier,
professor
H.M.
Roos
vir
haar
belangstelling
en
positiewe
leiding.
Pappa
en
Mamma
wat
al
die
jare
in
my
geglo
het
en
my
nog
steeds
ondersteun.
My
man
en
kinders
vir
al
hul
liefde,
geduld
en
ondersteuning.
SOLI
DEO
GLORIA
INHOUDSOPGAWE
HOOFSTUK
1
INLEIDING 1
1.1
Literer-historiese
orientasie
1
1.2
Seleksie
van
tekste
12
1.3
Doelstellings
met
en
strukturering
van
die
ondersoek
. . . . . . . . . . . .
14
HOOFSTUK
2
BEGRIPSVERKENNING
2.1
Die
sprokie
as
narratiewe
oervorm
2.1.1
Die
handelinge
binne
die
sprokie
2.1.2
Die
"Geistesbeschaftigung"
van
die
sprokie
. . . . . . . . .
2.2
Prosavertellings
binne
die
mondelinge
tradisie
van
Suid-Afrika
met
spesiale
verwysing
na
die
sprokie
. . . . .
2.3
Die
narratiewe
aard
van
die
sprokie
2.3.1
Begrip
.
2.3.2
Die
aard
van
die
sprokie
2.3.3
Narratiewe
elemente
2.3.3.1
Die
ti
tel
van
die
sprokie
2
.3
.3.
2
Tyd
en
Ruimte
2.3.3.3
Gebeureverloop
2.3.3.4
Karakters
2.3.3.5
Taalgebruik
2
.3
.3.
6
Getalle
2.3.3.7
Terna
2.3.3.8
Kodes
2.3.3.9
Analise
van
'n
sprokie
17
17
18
24
.
29
49
49
51
52
52
52
54
57
59
60
61
63
67
2.4
Die
Literere
Sprokie
74
2.4.1
Die
Feministiese
Benadering
75
2.4.2
Die
Psigologiese
Benadering
82
2.4.3
Die
sosiale
ruimte
rondom
die
sprokie
..........
.
85
2.5
Samevatting
94
2.6
Voetnote
96
HOOFSTUK
3
TITELGEGEWE
EN
OMSLAGONTWERP:
'N
INTEGRALE
DEEL
VAN
DIE
TEKS
98
3.1
Die
titel
as
rigtingwyser
.
98
3.2.1
Griet
skryf
'n
sprokie
100
3.2.1.1
Griet
100
3.2.1.2
skryf
104
3.2.1.3
'n
106
3.2.1.4
sprokie
107
3.2.2
Omslagontwerp
109
3.3.1
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
112
3.3.1.1
Weerkaatsings
112
3.3.1.2
'n
sprokie
117
3.3.2
Omslagontwerp
119
3.4
Samevatting
120
3.5
Voetnote
123
HOOFSTUK
4
DIE
VERGESTALTING
VAN
DIE
SPROKIESMOTIEF . . . . .
124
4.1
Sprokiesverwysings
in
Griet
skryf
'n
sprokie
.............
.
124
4.1.1.
Griet
se
ervarings
versus
sprokies-
inhoud
. . . . . . . . . .
126
4.1.1.1
Die
ironisering
van
die
oersprokies
. .
127
4.1.1.1.1
Direkte
ironisering
van
die
sprokiesinhoud
127
4.1.1.1.2
Ironisering
deur
middel
van
transformasie
137
4.1.1.2
Die
onderskrywing
van
die
sprokies
149
4.1.1.3
Die
invloed
van
die
tradisionele
sprokies
vervaag
160
4.1.2
Sprokiekrummels
.
168
4.1.2.1
Die
skuldkode
168
4.1.2.2
Die
Engele-en-heksekode
169
4.1.2.3
Die
bloedkode
170
4.1.2.4
Die
sweefkode
171
4.1.2.5
Bygelofies
172
4.1.2.6
Gewilde
getalle
binne
die
sprokies
173
4.2
Sprokiesverwysings
in
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
. . . .
17
5
4.2.1
Die
storielyn
4.2.2
Die
karakters
4.2.3
Die
ruimtebeelde
4.2.4
Sprokiekrummels
.
4.2.4.1
Direkte
verwysings
na
bekende
sprokies
. . . . . .
4.2.4.2
Die
slaap-en-droomkode
175
177
178
181
181
183
4.2.4.3
Die
kokonbeeld
.
. . .
184
4.2.4.4
Gewilde
getalle
binne
die
sprokies
185
4.2.4.5
Die
sleutelkode
185
4.2.4.6
Die
seekode
.
187
4.2.4.7
Die
wenskode
188
4.2.4.8
Die
bloedkode
189
4.2.4.9
Die
sprokie
as
boekwereld
190
4.2.4.10
Opvallende
ooreenkomste
met
Propp
se
skema
191
4.3
Samevatting
. .
192
HOOFSTUK
5
DIE
HOOFKARAKTERS
199
5.1
Karakteriseringsteoriee
200
5.2
Griet
Swart
as
sentrale
karakter
204
5.2.1
Karakterisering
deur
middel
van
naamgewing
. . . .
204
5.2.2
Karakterisering
met
behulp
van
uiterlike
beskrywing
. . . . . . . .
208
5.2.3
Karakterisering
deur
middel
van
gesprekke
. . . .
. .
. . .
5.2.3.1
Die
karakter
in
gesprek
met
ander
5.2.3.2
Die
karakter
in
gesprek
met
haarself
. .
. .
5.2.4
Karakterisering
deur
middel
van
handeling
. . . . . . . . .
.
5.2.5
Die
karakter
in
interaksie
met
haar
omgewing
5.3
Lize
Bergen
as
sentrale
karakter
5.3.1
Lize
se
"strewe"
om
die
siekte
te
oorwin
5.3.2
Tweede
strewe:
Charles
ondersteun
Lize
.
211
211
.
214
216
219
222
222
225
5.3.3
Lize
veg
vir
die
behoud
van
haar
huwelik
228
5.4
Samevatting
.
232
HOOFSTUK
6
SLOTS
OM
235
6.1
Die
sprokie
as
genre
235
6.2
Die
sprokiesagtige
in
die
twee
primere
tekste
. . . . . . . . . . . . . .
238
BRONNELYS
...........
.
243
1
HOOFSTUK
1
INLEIDING
1.1
LITERER-HISTORIESE ORIENTASIE
Suid-Afrika
het
in
die
laaste
vyf
jaar
merkwaardige
politieke
en
sosiale
veranderings
beleef.
Saam
met
die
politieke
verandering
het
die
gelykberegtiging
van
vroue
met
mans
nuwe
aandag
gekry.
In
'n
patriargale
samelewing
het
die
Suid-Afrikaanse
vrou
diskriminasie
op
die
gebiede
van
geslag
en
klas
ervaar.
Die
swart
Suid-Afrikaanse
vrou
se
stryd
teen
onderdrukking
is
verder
bemoeilik
deurdat
'n
verdere
dimensie
tot
haar
stryd
gevoeg
is,
naamlik
die
van
ras.
Hierdie
drie
faktore,
naamlik
geslag,
klas
en
ras,
het
ook
hulle
invloed
op
die
literere
produksie
van
vroue
laat
geld.
Van
Niekerk
(1990:
11)
meen
in
hierdie
verband
dat
"the
history
of
cultural
domination
in
South
Africa
has,
within
the
sphere
of
literature,
resulted
in
a
situation
where
race,
gender
and
class
factors
adversely
affected
the
literary
production
of
women".
In
haar
samestelling
van
kortverhale
van
die
Afrikaanse
vrou,
vind
Van
Niekerk
(1994:1)
dat
"'n
prominente
stilte
in
hierdie
bundel
...
die
afwesigheid
van
swart
en
bruin
vroue
(is),
van
wie
daar
geen
kortverhaalbundels
in
Afrikaans
gepubliseer
is
nie,
ten
spyte
daarvan
dat
'n
groot
persentasie
bruin
mense
Afrikaans
as
moedertaal
gebruik.
Dit
op
sigself
is
kommentaar
op
die
Afrikaner
se
kulturele
dominasie,
waardeur
die
Afrikaanse
kul
tuur
ook
geisoleer
is
van
die
ryk
skakerings
van
inheemse
2
I
literere
vorme
soos
die
mondelinge
vertelling,
waarby
veral
swart
vroue
intensief
betrokke
is"
.
Van
Niekerk
(1994:
1-30)
toon
verder
aan
dat
vroue-outeurs
as
groep
altyd
minder
aansien
as
manskrywers
by
kultuurhistorici
en
literatore
in
Suid-Afrika
geniet
het.
Du
Plessis
(1991)
is
die
mening
toegedaan
dat die
verskillende
ervarings-
en
denkwerelde
van
mans
en
vroue
in
hul
literere
produksie
neerslag
vind.
Sy
meen
verder
dat
vroue
in
Afrikaans
nog
nooit
soveel
gepubliseer
het
as
die
afgelope
vier
dekades
nie.
Baie
van
die
tekste
wat
verskyn
het,
is
benader
vanuit
die
gesigspunt
van
die
vrou
wat
met
probleemvrae
van
ons
tyd
worstel.
Hierdie
uitdrukking
van
vroue
in
hul
eie,
unieke
metafoor
word
ook
erken
deur
Morgan
as
hy
Chetwynde
aanhaal
wanneer
hy
onderskei
tussen:
"the
male
conscious,
logical,
thinking
side
of
the
mind
in
contrast
with
the
feminine
emotional
side
of
the
mind
which
expresses
itself
in
symbols"
(Cloete
(red.)
1992:
122).
Morgan
meen
verder
dat
dit
dus
miskien
nie
toeval
is
dat
so
baie
skrywers
van
moderne
fantasie
vroue
is
nie.
Rowe
omskryf
die
sprokie
van
die
sewentiende
eeu
as
"·
..
tales
told
by
women
...
in
(whose)
hands
literally
and
metaphorically
rests
the
power
of
birthing,
dying
and
talespinning"
(Bottigheimer
(ed)
1986:63).
Die
belangrikheid
van
die
vroulike
verteller
en
daarmee
saam
die
noue
verbintenis
tussen
vroue
en
f
antasie
word
verder
beklemtoon
as
Rowe
meen
"
...
we
have
noted
already
how
insistently
literary
raconteurs,
both
male
and
female,
validated
the
authenticity
of
their
folk
stories
by
claiming
to
have
heard
them
from
young
girls,
nurses,
gossips,
townswomen,
old
crones
and
wise
women.
3
The
female
frame
narrator
is
a
particularly
significant
indicator,
because
it
converts
into
literary
convention
the
belief
in
women
as
truth-sayers,
those
gifted
with
memory
and
voice
to
transmit
the
culture's
wisdom
-
the
silent
matter
of
life
itself"
(Bottigheimer
(ed)
1986:62).
Dit
skyn
dus
asof
daar
in
die
literere
tradisie
'n
spesiale
band
tussen
vroue
en
fantasievertelling
bestaan.
Sprokies
is
een
van
die
motiewe
wat
in
die
Afrikaanse
literatuur
oor
dekades
heen
ontgin
is.
In
1925
bekroon
die
firma
J.L.
van
Schaik
drie
romans.
Aldrie
romans
is
deur
vroue
geskryf:
Onder
bevoorregte
mense
deur
Marie
Linde,
Oogklappe
deur
Meg
Ross
en
Eensaamheid
deur
Eva
Walter.
Die
universele
sprokiesverhaalmotief,
naamlik
dat
die
miskende
en
nederige
uiteindelik
in
ere
herstel
word,
le
ten
grondslag
van
aldrie
romans.
In
aldrie
romans
is
die
sentrale
karakter
'n
vrou
en
word
daar
wegbeweeg
van
die
tradisionele
siening
van
die
vrou:
"Die
-
vroulike
karakter
as
'n
individu
met
spesifieke
en
eie
ideale
en
'n
eie
leefprogram
oorheers
die
konvensionele
rol
as
ondersteuner,
moeder,
verdrukte
of
selfs
rebellieuse
eggenote
het
geen
plek
in
die
drie
romanwerelde
nie"
(Roos
1992b:51).
Onder
bevoorregte
mense
is
die
verhaal
van
Bettie
Ertel,
'n
weeskind
wat
as
"kindermeid"
by
'n
vooraanstaande
familie
gaan
werk.
Die
verhaal
is
sterk
op
die
Aspoestertjie-sindroom
gebaseer.
Bettie
probeer
hartstogtelik
om
dieselfde
soort
aansien
as
die
van
haar
werkgewers
te
verwerf.
Die
ooreenkoms
tussen
Bettie
en
Aspoestertjie
kom
na
vore
as
haar
eerste
werklike
ontmoeting
met
haar
"prins"
by
'n
kostuumbal
geskied.
Terwyl
sy
met
haar
"prins"
4
dans,
ontdek
sy
hoe
laat
dit
is
en
moet
sy
haastig
die
bal
verlaat
om
tienuur
by
haar
werkplek
te
wees.
Alles
eindig
egter
goed
soos
dit
in
'n
sprokie
hoort.
Bettie
trou
met
die
ryk
kunstenaarsneef
van
haar
werkgeef
st
er.
Oogklappe
vertel
die
verhaal
van
Frieda
wat
by
haar
Duitse
oom
grootword.
Tydens
die
Eerste
Wereldoorlog
word
haar
oom
geinterneer
en
hy
sterf
later
in
'h
kamp
in
Pietermaritzburg.
Frieda
moet
dan
uitspring
om
haar
brood
te
verdien,
en
sy
besluit
om
'n
verpleegster
te
word.
Die
tyd
in
die
hospitaal
word
deur
vele
krisisse
gekenmerk.
Wanneer
sy
ware
liefde
by
Jan
Vermeulen
vind,
verhoed
die
moontlikheid
dat
haar
vader
die
kranksinnige
man
in
Valkenburg
kan
wees,
haar
om
aan
Jan
die
jawoord
te
gee.
Op
haar
een-en-twintigste
verjaarsdag
vind
sy
egter
uit
dat
haar
vader
oorlede
is
toe
sy
nog
klein
was.
Hierdie
ontdekking
verwyder
die
laaste
struikelblok
uit
Frieda
se
pad
na
geluk.
Die
verhaal
in
Eensaamheid
wentel
random
Rina
van
Dalen,
een
van
vier
kinders
uit
'n
gegoede
gesin.
Na
'n
gelukkige
kinder-
en
jongmenslewe
trou
sy
met
Frans
le
Grange.
Na
hulle
huwelik
vestig
die
paartjie
hulle
op
'n
verafgelee
beesplaas
in
Duits-wes-Afrika.
Rina
is
baie
ongelukkig
op
die
godverlate
plaas
en
Frans
onttrek
horn
ook
al
hoe
meer
van
haar.
Hy
word
as
'n
ongevoelige
en
selfsugtige
man
geskilder.
As
gevolg
van
haar
ongelukkige
bestaan
kry
Rina
'n
senuwee-instorting.
Sy
verlaat
Frans
en
keer
terug
na
haar
ouerhuis.
In
die
slot
van
die
verhaal
word
die
onreg
ten
opsigte
van
Rina
herstel
as
Frans
besluit
om
horn
weer
in
Pretoria
te
vestig.
Die
lief
de
seevier
as
Rina
se
gevoel
vir
haar
man
·
terugkeer.
Soos
in
konvensionele
sprokies
heers
daar
ook
in
hierdie
drie
verhale
die
opvallende
hierargie
ryk
teenoor
arm
en
5
word
die
onreg
in
die
slot
van
die
verhale
opgehef.
Annetjie
Linde
is
die
Aspoestertjie
in
die
verhaal,
En
toe
die
prins
kom -
'n
verhaal
van
'n
Afrikaanse
Aspoestertjie
(Sita
1930).
Sy
woon
by
haar
ourna
en
oupa
orndat
haar
ma
nie
aldrie
kinders
kan
hanteer
nie.
As
haar
ourna
sterf,
gaan
woon
sy
by
haar
pa-hulle.
Hier
word
Annetjie
se
gevoel
bevestig
dat
haar
ma
haar
haat:
sy
rnoet
al
die
werk
doen,
terwyl
haar
jonger
sussie,
Susie,
die
lewe
geniet.
Menigrnaal
kry
sy
ook
'n
onverdiende
pak
slae
van
haar
ma.
Haar
ma
besluit
ook
om
vir
Annetjie
uit
die
skool
te
haal
en
vir
Susie
verder
op
Stellenbosch
te
laat
leer.
Na
drie
j
aar
op
Stellenbosch
keer
Susie
terug
sonder
dat
sy
haar
studies
voltooi
het.
Die
"prins"
op
die
toneel
is
dokter
Pieter
de
Waal.
Susie
vertel
aan
alrnal
dat
hy
met
haar
gaan
trou.
Hy
sien
egter
vir
Annetjie
waar
sy
besig
is
om
die
stoof
skoon
te
rnaak
en
hou
sornrner
dadelik
van
haar.
Op
die
sterfbed
van
Annetjie
se
vader
vertel
hy
aan
haar
dat
haar
ma
in
werklikheid
haar
stiefrna
is.
Soos
dit
in
'n
sprokie
hoort,
geskied
reg
en
geregtigheid
aan
die
einde:
Annetjie
en
Pieter
de
Waal
vind
rnekaar
en
die
"bose"
stiefrna
en
die
dogter
word
gestraf
as
hulle
in
die
uiterste
arrnoede
in
Johannesburg
lewe.
In
Van
eensame
mense
(Muller
1956)
tref
die
leser
Fransie
Richter
in
'n
Aspoestertjiestaat
aan.
Met
'n
ontsierende
bruin
vlek
in
haar
gesig
is
sy
vasgevang
in
'n
troostelose
bestaan.
Wanneer
haar
broer
die
plaaslewe
agterlaat,
word
daar
van
haar
verwag
om
ook
sy
deel
van
die
plaaswerk
te
behartig.
Jabes
Wentzel,
die
enigste
man
wat
haar
ooit
gevra
het
om
met
horn
te
trou,
doen
dit
nie
uit
liefde
nie,
rnaar
orndat
sy
'n
aanwins
op
die
plaas
sal
6
wees.
Die
sprokiesheld,
die
geesgenoot
kom
egter
vir
Fransie
in
die
persoon
van
Hans
Linder.
Hy
kyk
verby
die
onaantreklike
geboortevlek
en
die
uiterlike
geslotenheid
en
sien
die
mens
agter
die
oppervlakte
raak.
Liefde
is
'n
sprokie
(Skoonlief
en
die
paddaprins)
(Senekal
1985)
is
gebaseer
op
die
sprokie,
"Skoonlief
en
die
ondier".
As
gevolg
van
sy
geskende
gesig,
kruip
Pieter
Liebenberg
op
sy
plaas
weg.
Hy
weier
om
enige
iemand
te
sien.
Rina
Conradie
laat
haar
egter
nie
afskrik
nie
en
teen
sy
wense
word
sy
deel
van
sy
huishouding.
Sy
trou
later
met
horn
omdat
sy
dink
sy
horn
daardeur
teen
'n
geldgierige
en
ongevoelige
gewese
verloofde
beskerm.
Alles
eindig
goed
soos
dit
in
'n
sprokie
hoort
Pieter
se
geskende
gesig
word
met
behulp
van
plastiese
chirurgie
herstel
en
hulle
(Rina
en
Pieter)
verklaar
hulle
liefde
aan
mekaar.
Die
wilde
kind
(Phillips
1987)
is
die
verhaal
van
'n
dogtertj
ie
van
'n
beroemde
operasangeres
en
'n
waarskynlike
Boesmanvader.
Die
dogtertj
ie
word
halfwild
in
die
bosse
van
Afrika
groot.
Haar
voog
is
'n
beeldhouer
wat
ook
alleen
in
die
bosse
woon.
Die
verhaal
gee
gestalte
aan
die
dubbelaard
van
die
mens,
maar
is
ook
'n
allegorie
van
die
ontstaan
van
kuns
en
die
kunsskepping
se
wisselwerking
met
die
wereld.
Die
sprokiesfeer
word
geskep
deur
die
stories
in
die
verhaal,
die
bestaan
van
die
kind
en
die
talryke
beelde
wat
in
die
vuur
en
drome
ontstaan
waaraan
die
kunstenaar
dan
gestalte
gee.
Nog
'n
verhaal
van
Fransi
Phillips,
Theresa
se
droom
(1988),
weerspieel
hierdie
selfde
sprokiesdimensie.
Die
verhaal
is
rondom
'n
droom
gekonstrueer.
Die
hooffiguur
in
die
droom
is
Theresa,
'n
weeskind.
Die
skrywer
van
die
verhaal
is
deel
van
haar
droom.
Die
verhaal
word
'n
verwikkelde
spel
tussen
droom
en
werklikheid;
7
fantasie
en
realiteit.
Die
Aspoestertjie-sindroom
kom
sterk
na
vore
as
Theresa
met
stukkende
klere
deur
haar
"varkagtige"
skoonsuster
gedwing
word
om
onverpoos
in
die
kombuis
te
werk.
Sy
moet
selfs
baie
keer
sender
kos
gaan
slaap.
As
hulle
na
'n
partytjie
in
die
stadsaal
gaan,
moet
Theresa
net
saam
gaan
om
te
gaan
werk.
Sy
mag
nie
in
die
saal
gaan
dans
nie.
Tog
is
daar
'n
"prins"
wat
altyd
vir
Theresa
te
hulp
snel
-
hy
is
Nicholas,
die
skrywer
van
die
verhaal.
Die
sprokie
eindig
op
'n
gelukkige
noot
as
Theresa
en
Nicholas
bymekaar
uitkom
en
deur
die
sneeu
hardloop
na
waar
sy
Rolls
Royce-motor
geparkeer
is.
Deur
net
na
die
heel
resente
publikasies
te
verwys,
blyk
sprokies
ook
in
die
kortverhaalkorpus
'n
gewilde
motief
te
wees.
In
die
kortverhaalbundel,
Liefde
en
geweld
(Fourie
1991),
word
die
weerloosheid
en
wondbaarheid
van
die
vrou
uitgebeeld.
Een
van
die
verhale,
"Wolf-se-vrou,
mevrou
dokter
Wolf
en
me.
Wolf'',
is
'n
variasie
van
die
Rooikappietema
en
beeld
die
vrou,
Rooikappie,
se
weerloosheid
in
die
gemeenskap
uit.
In
Se
(Fourie
1994)
kom
'n
verskeidenheid
mense
aan
die
woord.
Almal
probeer
om
sin
te
maak
uit
hul
lewe.
In
baie
van
die
verhale
heers
daar
'n
fyn
spel
tussen
fantasie
en
realiteit.
Die
verhaal,
"Die
duisend
en
tweede
nag",
wys
heen
na
die
sprokie,
"Thousand
and
one
nights",
en
vertel
die
verhaal
van
'n
vrou
wat
soos
die
heldin
in
die
oersprokie
aan
haar
man
stories
vertel.
Die
storie
wat
sy
in
die
verhaal
vertel,
het
egter
die
teenoorgestelde
uitwerking
van
Sjeherazade
se
stories.
Dit
dryf
haar
man
van
haar
af
weg.
In
die
kortverhaalbundel,
Die
ding
in
die
vuur
(Scheepers
1990),
word
die
oratuur
soos
dit
bestaan
in
die
Zoeloe-tradisie,
as
basis
vir
8
verskillende
"moderne"
verhale
ontgin.
(
Die
bogenoemde
verhale
weerspieel
almal
die
etiese
oordeel
en
--..~,~-·
-,_'
na~ewe
moraal
wat
Jolles
as
eie
aan
'n
sprokie
geidentifiseer
''~
,
het.
Jolles
(1972)
onderskei
egter
ook
'n
antisprokie
wat
spruit
uit
die
naief-immorele
wereld,
waar
die
goeie
nie
oor
die
base
triomfeer
nie.
Dit
wil
voorkom
of
Elegie
vir
'n
onbekende
(Bakkes
1984)
aansluit
by
Jolles
se
gedagte
van
die
antisprokie.
Met
die
uitbeelding
van
die
twee
susters,
Helena
en
Mara
Dreyer,
word
'n
feministiese
denkwyse
betree.
Helena
is
die
Aspoestertj
ie
van
die
twee
susters
-
alhoewel
sy
meer
intelligent
en
sensitief
as
Mara
is,
is
Mara
baie
mooier
as
sy.
Helena
word
so
deur
haar
pa
beskryf:
"Haar
geleerdheid
maak
van
haar
'n
misbaksel,
'n
vrou
wat
nie
vir
'n
man
sy
plek
en
sy
eer
sal
gee
nie"
(Bakkes
1984:44)
Mara,
die
mooi
en
minder
intelligente
een,
kry
alles
wat
haar
hart
begeer.
Hierdie
uitbeelding
sluit
dus
aan
by
Lieberman
se
siening
van
die
voorstelling
van
die
vrou
in
die
konvensionele
sprokie:
"Girls
win
the
prize
if
they
are
the
fairest
of
them
all"
(Lieberman
1972b:
385).
Mans
is
vasgevang
deur
Mara
se
skoonheid.
Haar
pa
oorlaai
haar
met
liefde.
Hy
koop
vir
haar
'n
orreltjie,
'n
naaldwerkmandjie
en
'n
naaimasjien.
Helena
ontvang
geen
persoonlike
presente
nie
en
haar
pa
maak
selfs
kapsie
teen
die
geld
wat
haar
moeder
vir
haar
skoolopleiding
betaal.
Theuns
Nel,
die
een
wat
vir
Helena
anders
is
as
al
die
ander
vryers
wat
vir
Mara
kom
kuier,
offer
alles
op
om
'n
waardige
vryer
vir
Mara
te
wees.
Dan
verskyn
Helena
se
"prins"
op
die
toneel.
Hulle
liefde
is
wedersyds.
Wanneer
Mara
egter
besluit
dat
Dawid
Malan
die
man
vir
haar
is,
slaag
sy
10
verteller
soms
kom,
word
as
"'n
danker
huis"
beskryf.
Hier
staan
'n
groat,
digte
heining
selonsrose
wat
swaar,
giftige
blomtrosse
dra.
Wanneer
die
dogtertjie
van
haar
werkgewers
saamkom,
waarsku
die
verteller
haar
om
nie
aan
die
selonsrose
te
raak
en
te
ruik
nie
"
...
want
sy
sal
dood
neerslaan
en
...
'n
honderd
jaar
lank
slaap"
(Stockenstr6m
1991:12).
Die
verteller
vertolk
die
rol
van
een
van
die
goeie
feekoninginne
as
sy
na
elke
besoek
die
dogtertjie
aanspoor
om
terwyl
sy
nog
jonk
is,
van
sulke
beklemmmende
plekke
te
vlug.
Die
magiese
element
in
die
verhaal
word
verder
versterk
as
die
verteller
byna
argeloos
omgaan
met
fortuinvertellers
en
selfs
met
die
afgestorwenes.
Die
naiewe
moraal
soos
deur
Jolles
geidentifiseer,
teks.
Die
utopiese
gevoel
bly
in
die
ontbreek
egter
in
die
slot
agterwee
as
die
verteller
by
Abjater
se
dood
die
sinloosheid
van
die
lewe
en
die
onvermydelikheid
van
die
dood
besef.
Met
hierdie
ontluisterende
slot
sluit
die
verhaal
eerder
aan
by
Jolles
se
formulering
van
'n
antisprokie.
Die
verhaal
betrek
ook
die
feministiese
ideologie.
Skoonheid
word
in
die
tradisionele
sprokie
as
die
meisie
se
beste
bate
beskou.
In
Abjater
wat
so
lag
is
daar
'n
totale
ommekeer
van
hierdie
voorstelling
van
'n
vrou
binne
die
sprokie.
Die
verteller
as
hoofkarakter
is
'n
naamlose
vrou
met
'n
"dik
agterwereld",
'n
"koekneus",
'n
vel
wat
lyk
soos
"varkvet",
"bree,
plat
pote"
en
'n
"donkiestem".
Die
hoofkarakter
is
ook
alles
behalwe
passief
en
onderdanig.
Sy
raak
al
hoe
meer
self
standig
soos
die
verhaal
vorder
en
manlike
toenadering
word
botweg
deur
haar
afgeweer.
Ten
spyte
van
verskillende
sprokieselemente
in
die
/
11
vertelstruktuur,
ontbreek
ook
in
Kroniek
uit
die
doofpot
(Miles
1991)
die
geidealiseerde
slot
en
die
verhaal
sluit
eerder
aan
by
Jolles
se
idee
van
'n
"Antimarchen".
Die
naiewe
held
triomfeer
nie
oor
die
bose
nie
en
sterf
aan
die
einde
van
die
verhaal.
Die
skurke
word
ontmasker,
maar
te
laat
om
die
held
te
red.
Die
roman
vertel
die
gedokumenteerde
lewensverhaal
en
moordverslag
van
Tumelo
John,
'n
vermoorde
polisieman.
Roos
(1993)
toon
'n
opvallende
ooreenkoms
aan
tussen
die
gebeurelaag
van
die
roman
en
Vladimir
Propp
se
strukturalistiese
analise
van
100
Russiese
sprokies.
Soos
in
par.
2.1.1
aangetoon,
is
Propp
se
uitgangspunt
in
sy
werk,
Morphology
of
the
folktale
(1986)
die
funksie
van
die
karakters.
Die
fokus
val
egter
nie
op
die
karakters
nie,
maar
op
die
handeling
wat
uitgevoer
word.
Propp
identifiseer
31
funksies
wat
mekaar
in
'n
bepaalde
volgorde
opvolg.
Propp
meen
ook
dat
die
31
geidentifiseerde
funksies
nie
noodwendig
in
elke
sprokie
aanwesig
hoef
te
wees
nie,
maar
dat
die
bepaalde
volgorde
van
hierdie
funksies
nooit
versteur
word
nie.
Roos
toon
aan
dat
29
van
die
funksies,
soos
deur
Propp
aangetoon,
in
dieselfde
volgorde
in
die
Miles-roman
waargeneem
kan
word.
In
Papawerwyn
en
ander
verbeeldings
vir
die
verhoog
(Aucamp
1980)
word
die
volgende
aanhaling
van
Sigrid
Undset
aangetref:
"Sprokies
is
goed
vir
kinders;
hulle
is
nie
goed
vir
volwassenes
wat
te
veel
diepsinnigheid
daarin
wil
soek
nie.
Of
miskien
is
hulle
te
diepsinnig
om
goed
te
wees
vir
grootmense".
Deur
die
eeue
heen
was
die
algemene
opvatting
inderdaad
dat
sprokies
bedoel
is
vir
kinders;
tog
spreek
hierdie
genre
ewig-
12
menslike
kwessies
aan
wat
die
kind
sowel
as
die
volwassene
betrek.
Degenaar
(1988a)
huldig
die
mening
dat
sprokies
die
vraagstellende
aard
van
die
mens
betrek
-
die
leser
hoef
dus
nie
'n
slagoffer
te
wees
van
'n
bepaalde
interpretasie
nie.
Dit
staan
'n
skrywer
ook
vry
om
die
sprokie
te
vervorm
en
te
verwerk
sodat
nuwe
betekenisse
na
vore
tree.
In
hierdie
verband
meen
Degenaar:
"Die
leser
moet
ten
minste
die
ou
en
die
nuwe
vertelling
met
mekaar
vergelyk
en
hopelik
ontdek
dat die
moderne
verwerking
'n
alternatiewe
denk-
en
handelswyse
introduseer.
Op
die
manier
word
die
leser
bevry
van
die
tradisionele
verstaan
van
die
verhaal.
Die
nuwe
simbole
wat
ingevoer
word,
help
horn
om
negatiewe
aspekte
in
die
ou
vertelling
te
ontdek
juis
in
die
opsigte
waarin
alternatiewe
skuiwe
gemaak
word"
(Degenaar
1988e:
101)
.
As
'n
historiese
wese
binne
'n
bepaalde
tydvak
in
die
geskiedenis,
besin
die
mens
nie
net
oor
die
betekenis
van
die
teks
nie,
maar
ook
oor
die
betekenis
van
die
lewe.
Volgens
Godwin
(1992)
huldig
Michel
Butor
ook
die
mening
dat die
behoefte
vir
gemoderniseerde
sprokies
tydens
moderne
tye
ontstaan
het.
1.2
SELEKSIE
VAN
TEKSTE
Die
tekste
wat
in
die
verhandeling
onder
die
loep
geneem
word,
is
Griet
skryf
'n
sprokie
(Van
der
Vyver
1992)
en
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
(Baker
1984).
Die
verhandeling
doen
verslag
van
'n
ondersoek
na
die
wyse
waarop
bekende
sprokies
omvorm
word.
Die
doel
was
onder
andere
om
vas
te
stel
of
en
hoe
daar
'n
onderskrywing,
transf
ormasie
of
ironisering
van
die
bekende
13
sprokies
in
die
twee
moderne
tekste
aanwesig
is.
Bogenoemde
tekste
is
om
die
volgende
redes
geselekteer:
(i)
In
die
tekste
is
daar
duidelike
sprokieselemente
teenwoordig.
Die
sprokiedimensie
word
selfs
in
die
titels
van
die
romans
erken.
Dit
skyn
dus
asof
'n
doelbewuste
ontginning
van
sprokies
in
die
roman-
verhale
nagestreef
word.
(ii)
Die
outeurs
is
albei
vroue.
Soos
reeds
aangetoon,
bestaan
daar
'n
spesiale
band
tussen
vroue
en
fantasievertellings.
(iii)
Die
sentrale
karakters
in
die
romans
is
albei
vroue.
Die
vroulike
hoofkarakters
in
die
verhale
word
albei
binne
krisissituasies
geplaas.
(iv)
Die
romans
projekteer
die
naiewe
moraal
en
etiese
oordeel
wat
Jolles
as
eie
aan
'n
sprokie
geidentifiseer
het.
(v)
Albei
tekste
kan
as
dubbelslagtige
romans
geklassifiseer
word.
Muller
(1993:146)
meen
dat
die
dubbelslagtige
roman
sowel
die
massaleser
as
die
ingeligte
leser
akkommodeer
-
elkeen
lees
die
teks
op
'n
vlak
wat
horn
bevredig.
(vi)
Die
romans
is
albei
met
literere
pryse
bekroon:
Die
Kaaplandse
Helpmekaar
F.A.K.-prys
vir
ontspannings-
leesstof
is
in
1985
aan
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
toegeken.
Griet
skryf
'n
sprokie
het
die
volgende
pryse
verower:
in
1992
die
A.T.K.V.-prys
vir
gewilde
prosa;
1993
die
Eugene
Marais-prys
en
die
M-Net
boekprys.
14
1.3
DOELSTELLINGS
MET
EN
STRUKTURERING
VAN
DIE
ONDERSOEK
In
hierdie
verhandeling
word
'n
vierledige
doel
nagestreef.
Ten
eerste
is
die
doel
om
'n
teoretiese
verkenning
van
die
'k
sprokiegenre
te
doen.
Dit
stel
'n
samehangende
raamwerk
daar
waarbinne
die
res
van
die
ondersoek
plaasvind.
Tweedens
word
gepoog
om
'n
strukturele
analise
van
die
geselekteerde
verhalende
pros
a
te
maak.
Die
doel
is
om
die
vergestalting
van
die
sprokiesmotief
binne
die
twee
primere
tekste
na
te
gaan
en
vas
te
stel
op
watter
wyse
hierdie
11
kindgerigte
11
genre
op
die
literere
vlak
van
die
volwasse
leser
omvorm
word.
Ook
gaan
vasgestel
word
of
die
twee
geselekteerde
romans
aansluit
by,
afwyk
van
of
'n
uitbreiding
is
van
die
tradisionele
sprokie.
Derdens
is
die
mikpunt
om
vas
te
stel
of
die
vroulike
hoofkarakters
in
die
onderskeie
tekste
aktief
deel
het
aan
die
verandering
van
hulle
krisissituasies,
met
ander
woorde
om
na
te
gaan
of
die
hoofkarakters
op
die
tradisionele
wyse
as
passiewe
vroue
uitgebeeld
word
of
nie.
Ten
slotte
word
beoog
om
te
demonstreer
dat
sprokies
in
die
twee
romans
aangewend
word
om
menseverhoudings
bloot
te
le
-
dat
dit
instrumenteel
aangewend
word
in
'n
soeke
na
selfkennis;
'n
soeke
na
eiewaarde.
Om
hierdie
doelstellings
te
bereik,
is
daar
as
volg
te
werk
gegaan:
In
hoofstuk
twee
word
'n
begripsverkenning
van
die
sprokie
as
15
epiese
genre
gedoen.
Die
sprokie
as
narratiewe
oervorm
word
ondersoek
en
daarna
kom
die
narratologiese
aard
van
die
sprokie
aan
die
bod.
In
die
ondersoek
val
die
soeklig
nie
net
op
die
Westerse
sprokie
nie,-
maar
word
daar
ook
gefokus
op
die
inheemse
Suid-Afrikaanse
sprokie.
Verskillende
ideologiese
invalshoeke
met
betrekking
tot
die
interpretasie
van
die
sprokie
word
dan
nagevors.
In
hoof
stuk
drie,
vier
en
vyf
word
breedvoerig
analises
gemaak
van
die
vergestalting
van
die
sprokiesmotief
binne
die
twee
primere
tekste.
Die
sprokieselemente
in
Griet
skryf
'n
sprokie
en
Weerkaa
ts
in
gs
'n
sprokie
word
uitgelig
en
die
hantering
daarvan
vergelykend
ondersoek.
In
hierdie
strukturele
analise
van
die
geselekteerde
verhalende
prbsa
word
die
literere
terme
"kode"
en
"motief"
gebruik.
"Kode"
verwys
in
die
verhandeling
na
tekensisteme
wat
dikwels
in
die
tradisionele
sprokies
voorkom,
terwyl
"motief"
verwys
na
narratiewe
betekeniseenhede
wat
herhaaldel
ik in
die
betrokke
moderne
teks
verskyn.
In
Weerkaatsings
byvoorbeeld
die
'n
sprokie
vorm
verwysings
belangrikste
motief
in
die
na
weerkaatsings
verhaal
.
In
die
verhaal
speel
die
bloedkode
soos
in
oersprokies
aangetref,
ook
'n
belangrike
rol
in
die
verhaalopset
Lize
se
vreemde
bloedsiekte
is
een
van
die
elemente
wat
die
konflik
in
die
verhaalopset
rig.
"Sprokiekrummels"
(hoof
stuk
4)
is
'n
selfgeskepte
omvattende
begrip
vir
direkte
verwysings
na
en
narratiewe
elemente
oorgeneem
uit
die
konvensionele
sprokies.
In
hoof
stuk
drie
word
daar
gepoog
om
vas
te
stel
in
hoeverre
die
titels
en
omslagontwerpe
by
die
sprokiesfeer
van
die
romans
16
aansluit.
In
hoofstuk
vier
word
analises
gemaak
van
die
sprokiesverwysings
in
die
teksinhoude.
Die
twee
teksinhoude
word
ondersoek
om
vas
te
stel
op
watter
wyse
die
oersprokie
omvorm
word
en
of
daar
'n
ooreenkoms
of
kontras
in
die
vergestalting
van
die
sprokiesmotief
binne
die
onderskeie
romans
voorkom.
Daar
word
ook
nagegaan
of
die
twee
romans
aansluit
by,
afwyk
van
of
'n
uitbreiding
is
van
die
tradisionele
sprokie.
In
hoofstuk
vyf
val
die
aksent
op
die
vroulike
hoofkarakters.
Daar
word
beoog
om
vas
te
stel
in
hoeverre
die
twee
hoofkarakters
deel
het
aan
die
verandering
van
hul
krisissituasies,
en
dus
aansluit
by
of
afwyk
van
die
tradisionele
"sprokiesprinses".
In
hoofstuk
ses
volg
die
finale
afleidings
in
verband
met
die
wyse
waarop
die
sprokiesmotief
in
die
twee
geselekteerde
tekste
ontgin
is.
Die
soeklig
val
eerstens
op
die
sprokie
as
genre
en
tweedens
verskuif
die
f
okus
na
die
sprokiedimensie
binne
die
twee
primere
tekste.
17
HOOFSTUK
2
BEGRIPSVERKENNING
In
hierdie
hoofstuk
word
'n
begripsverkenning
van
die
sprokie
as
epiese
genre
gedoen.
Eerstens
word
die
sprokie
as
narratiewe
oervorm
ondersoek.
Daarna
val
die
fokus
op
die
prosavertellinge
binne
die
mondelinge
tradisie
van
Suid-Afrika.
Derdens
word
op
die
narratologiese
aard
van
die
sprokie
gefokus.
Laastens
word
verskillende
ideologiese
invalshoeke
met
betrekking
tot
die
interpretasies
van
sprokies
ondersoek.
'n
Belangrike
deel
van
die
navorsingsprojek
is
gevorm
deur
'n
studie
van
die
genoemde
aspekte.
2.1
DIE SPROKIE
AS
NARRATIEWE
OERVORM
Vladimir
Propp
se
werk,
Morphology
of
the
folktale,
verskyn
in
1927
en
Andre
Jolles
se
werk,
Einfache
Formen,
in
1930.
Volgens
Du
Plooy
is
"albei
hierdie
werke
...
duidelik
produkte
van
die
eerste
roeringe
van
die
strukturalisme"
(Du
Plooy
1985:21).
Sy
toon
aan
dat
daar
egter
diepgaande
verskille
tussen
die
werke
voorkom.
Hierdie
verskille
kom
voor
ten
opsigte
van
die
invalshoek
met
betrekking
tot
die
werkswyse
wat
die
twee
literatuurwetenskaplikes
gebruik.
Propp
bestudeer
die
morfologie
van
'n
bepaalde
genre,
een
van
die
nege
eenvoudige
vorme
wat
Jolles
aandui,
naamlik
die
sprokie.
Die
titel
van
sy
boek
is
dus
18
met
betrekking
tot
sy
kollektiewe
benaming,
"folktale",
ietwat
misleidend.
In
hierdie
analise
van
die
sprokie
word
op
100
Russiese
sprokies
gefokus.
Propp
ondersoek
die
struktuur
deur
die
funksie
van
die
karakters
as
uitgangspunt
te
neem.
Jolles
se
werkwyse
verskil
hiervan.
In
sy
analise
fokus
hy
op
die
taal
as
wese
-
hy
ondersoek
sekere
taalstrukture
wat
hy
eenvoudige
vorme
noem.
Nege
sulke
vorme
word
dan
geidentifiseer
naamlik
"Legende,
Sage,
Mythe,
Ratsel,
Spruch,
Kasus,
Memorabile,
Marchen,
Witz"
(Jolles
1972)
In
sy
werk
ondersoek
Jolles
voorbeelde
van
elke
vorm
om
uit
te
vind
hoe
die
vorm
tot
stand
gekom
het
en
watter
kenmerke
hierdie
vorm
vertoon.
Jolles
werk
dus
nie
soos
Propp
met
spesifieke
tekselemente
nie
maar,
soos
Du
Plooy
aantoon,
met
die
betekeniseenhede
wat
in
die
eenvoudige
vorm
onderskei
kan
word.
Hy
karakteriseer
hierdie
vorme
"op
grond
van
dieptestrukture
wat
hy
aan
die
geestesbehoeftes
van
die
gemeenskap
koppel"
(Du
Plooy
1985:
22)
.
2.1.1
Die
handelinge
binne
die
sprokie
Soos
reeds
aangetoon,
is
die
uitgangspunt
in
Vladimir
Propp
se
werk,
Morphology
of
the
folktale,
die
funksie
van
die
karakters.
Die
fokus
val
egter
nie
op
die
karakters
wat
die
funksie
uitvoer
nie,
maar
op
die
handeling
wat
uitgevoer
word.
Propp
beskryf
funksie
as
volg:
"Function
is
understood
as
an
act
of
a
character,
defined
from
the
point
of
view
of
its
significance
for
the
course
of
the
action"
(Propp
1986
:21).
Propp
is
ook
die
mening
toegedaan
dat die
volgorde
van
die
funksies
in
alle
19
sprokies
identies
is,
alhoewel
alle
funksies
nie
in
elke
sprokie
aanwesig
hoef
te
wees
nie.
Hy
identifiseer
31
funksies
en
sewe
spesifieke
karaktertipes
wat
deel
het
aan
die
handelinge.
Die
karaktertipes
wat
deur
Propp
geidentifiseer
word,
·is
die
skurk,
versorger,
helper,
prinses,versender,
held
en
die
valse
held.
Eerstens
word
'n
aanvangsituasie
geidentifiseer
waarin
die
familielede
genoem
en
die
hoofkarakter
(held)
bekendgestel
word.
Soms
word
'n
beskrywing
aanvangsituasie
gegee.
kontrasterende
agtergrond
van
welvaart
en
voorspoed
in
die
Hierdie
voorspoed
dien
dan
as
vir
die
teenspoed
wat
gaan
volg.
Alhoewel
die
aanvangsituasie
nie
as
funksie
fungeer
nie,
is
dit,
aldus
Propp,
tog
'n
belangrike
morfologiese
element.
Na
die
aanvangsituasie
volg
die
31
funksies.
Die
funksies
word
soos
volg
aangedui:
1.
'n
Familielid
verlaat
die
geborgenheid
van
die
groep
6f
omdat
'n
jongeling
op
reis
gaan
6f
weens
'n
sterfgeval.
2.
Waarskuwings
of
raad
word
aan
die
held
gegee.
3.
Daar
word
nie
ag
geslaan
op
die
raad
nie.
Die
skurk
verskyn
nou
op
die
toneel.
Sy
rol
is
om
die
vrede
van
die
gelukkige
familie
te
versteur.
4.
Die
skurk
probeer
om
inligting
oor
die
held
en
sy
familie
te
bekom.
20
5.
Die
skurk
bekom
inligting
in
verband
met
die
held
en
sy
familie.
6.
Die
skurk
wend
pogings
aan
om
sy
slagoffer
te
bedrieg
om
sodoende
besit
van
horn
of
sy
besittings
te
neem.
7.
Die
naiewe
held
word
uitoorgele
en
help
selfs
onwetend
die
skurk.
Propp
toon
aan
dat
die
eerste
sewe
funksies
eintlik
die
weg
baan
vir
die
agste
baie
belangrike
funksie,
naamlik:
8.
Die
skurk
veroorsaak
fisiese
besering
by
die
held.
Hierdie
funksie,
waar
die
skurk
aan
'n
familielid
'n
besering
toedien
of
skade
berokken,
is
die
motoriese
moment
van
die
sprokie.
Propp
meen
egter
dat
nie
alle
sprokies
met
'n
skurkagtige
daad
'n
aanvang
neem
nie;
by
sommige
sprokies
word
'n
gebrek
geidentifiseer.
Die
held
het
'n
gebrek
aan
iets,
byvoorbeeld
'n
vrou
of
bruid
of
'n
talisman.
Hierdie
gebrek
het
dan
die
stryd
tot
gevolg.
9.
'n
Ongeluk
of
gebrek
word
bekendgemaak.
Die
held
word
genader
met
'n
versoek
of
'n
bevel.
Hy
word
toegelaat
om
te
gaan
of
word
weggestuur.
Hierdie
funksie
laat
dus
die
fokus
op
die
held
val.
Nou
word
hy
tot
handeling
gedwing.
Propp
onderskei
tussen
twee
soorte
helde
naamlik
:
{i)
'n
geviktimiseerde
held.
Hierdie
held
word
geskep
wanneer
'n
jong
meisie
of
seun
uitgedryf
of
gevange
geneem
word.
Die
verhaal
neem
dan
vorm
aan
rondom
die
21
noodlot
van
die
karakter.
(ii)
Tweedens
word
die
"seekers"
onderskei.
Hierdie
held
word
geskep,
wanneer
'n
jong
meisie
byvoorbeeld
ontvoer
word
en
die
held
na
haar
gaan
soek.
Propp
definieer
"held"
soos
volg
:
"The
hero
of
a
fairy
tale
is
that
character
who
either
directly
suffers
from
the
action
of
the
villian
in
the
complication
(the
one
who
senses
some
kind
of
lack),
or
who
agrees
to
liquidate
the
misfortune
or
lack
of
another
person.
In
the
course
of
the
action
the
hero
is
the
person
who
is
supplied
with
the
magical
agent
and
who
makes
use
of
it
or
is
served
by
it"
(Propp
1986:50).
10.
Die
held
begin
met
'n
teenaksie.
11.
'n
Lang
reis
neem
'n
aanvang.
Die
doel
van
die
reis
vir
die
soekerheld
is
'n
soektog,
terwyl
die
reis
van
die
geviktimiseerde
held
nie
op
soektogte
gemik
is
nie,
maar
een
is
waar
verskillende
avonture
op
die
held
wag.
'n
Nuwe
karakter,
die
skenker
of
versorger,
verskyn
nou
ook
op
die
toneel.
Die
ontmoeting
met
die
karakter
is
gewoonlik
onbeplan.
Di
t
is
hierdie
karakter
wat
aan
die
held
'n
helper
(gewoonlik
magies)
gaan
besorg
waarmee
hy
uiteindelik
die
eliminering
van
die
ongeluk
gaan
bewerkstellig.
12.
Die
held
ondervind
groot
teenstand.
Hierdie
teenstand
wat
in
die
pad
van
die
held
deur
die
skenker
geplaas
word,
is
22
eintlik
'n
toets
wat
die
weg
voorberei
vir
die
ontvangs
van
die
talisman.
13.
Die
held
reageer
op
die
beproewings
van
die
toekomstige
skenker.
Hierdie
reaksie
kan
positief
of
negatief
wees.
14.
Die
held
bekom
die
gebruik
van
die
talisman.
Hierdie
helpers
kan
vriendelik
of
onvriendelik
wees.
Laasgenoemde
is
nie
ware
helpers
nie,
maar
voorsien
noodgedwonge
die
held
van
'n
talisman.
15.
Die
held
word
gelei
tot
die
bergplek
van
dit
waarna
gesoek
word.
16.
Direkte
konflik
ontstaan
tussen
die
held
en
die
skurk.
17.
Die
held
word
gebrandmerk.
18.
Die
skurk
word
oorwin.
19.
Die
aanvanklike
ongeluk
of
gebrek
word
geelimineer.
Dit
is
die
klimaks
van
die
verhaal.
20.
Die
held
keer
terug.
21.
Die
held
word
agtervolg.
22.
Redding
van
die
held
word
bewerkstellig.
Die
held
kan
23
gehelp
word
of
hy
kan
self
vir
sy
redding
verantwoordelik
wees.
23.
Die
aankoms
van
die
held
(onherkenbaar)
tuis
of
in
'n
ander
land.
24.
Die
valse
held
maak
ongegronde
bewerings.
25.
'n
Moeilike
taak
word
aan
die
held
opgedra.
26.
Die
taak
word
suksesvol
uitgevoer.
27.
Die
held
word
herken.
28.
Die
valse
held
of
skurk
word
ontmasker.
29.
Die
held
kry
'n
nuwe
voorkoms.
30.
Die
skurk
word
gestraf.
31.
Die
held
trou
en
bestyg
die
troon.
Die
laaste
funksie
wat
Propp
identifiseer,
dui
op
'n
huwelik
of
'n
belofte
of
suggestie
van
'n
huwelik.
Alan
Dundes
in
sy
voorwoord
vir
die
tweede
uitgawe
van
Morphology
of
the
folktale,
is
van
mening
dat
die
laaste
funksie
miskien
heenwys
na
die
eiesoortige
in
die
Russiese
kultuur
en
betreur
die
feit
dat
Propp
nie
eksplisiet
'n
verband
gele
het
tussen
sy
morfologiese
24
ondersoek
en
die
eiesoortige
Russiese
kultuur
nie.
Wanneer
die
31
funksies
oorsigtelik
bestudeer
word,
kan
vier
hoofstadia
onderskei
word
naamlik:
(i)
Die
voorbereidende
stadium
vir
die
skurk
se
wandaad
ten
opsigte
van
die
held.
(ii)
Die
optrede
van
die
skurk
om
die
held
skade
te
berokken.
(iii)
Die
heroiese
stryd
van
die
held.
(iv)
Die
oorwinning
van
die
held
en
sy
toepaslike
beloning.
2.1.2
Die
11
Geistesbeschaftigung
11
van
die
sprokie
Andre
Jolles
ondersoek
sekere
taalstrukture
wat
hy
eenvoudige
vorrne
noem.
Hy
is
van
mening
dat
hierdie
basiese
vorrne
nie
hulle
ontstaan
te
danke
het
aan
'n
digter
of
kunstenaar
se
idees
nie,
maar
dat
hulle
as't
ware
uit
die
taal
self
groei.
Soos
reeds
genoem,
ondersoek
hy
voorbeelde
van
elke
vorm
om
uit
te
vind
hoe
die
vorm
tot
stand
gekom
het
en
watter
eienskappe
hierdie
vorrn
vertoon.
Sy
fokus
is
dus
op
die
betekenis-eenhede
wat
in
die
eenvoudige
vorrne
onderskei
kan
word.
Jolles
kyk
dus
nie
net
na
die
oppervlakkige
of
forrnele
kenmerke
van
die
basiese
vorme
nie,
maar
hy
karakteriseer
hierdie
vorrne
op
grand
van
dieptestrukture
wat
hy
aan
die
geestesaktiwiteite
en
geestesbehoeftes
van
die
gemeenskap
koppel.
Anders
gestel:
"Hy
wil
as'
t
ware
die
pad
vanaf
taal
tot
kunswerk
bestudeer.
Wanneer,
waar
en
hoe
is
taal
nie
25
meer
"teken"
nie,
maar
ook
geskape
(herskape)
beeld
of
betekenisvolle
gestalte"
(Cloete
(red.)
1992:
89).
By
die
ontstaan
van
die
eenvoudige
vorm
is
daar,
taalverskynsel
aan
die
werk.
Hierdie
vol
gens
Jolles,
taalverskynsel
is
'n
nie
afhanklik
van
'n
individu
of
'n
gemeenskap
of
'n
volk
nie,
maar
dit
is
iets
wat
in
alle
gemeenskappe
en
onder
alle
mense
voorkom.
Dit
is
iets
wat
universeel
menslik
is.
Jolles
beskou
dus
taal
as
'n
menslike
werksaamheid.
Jolles
is
van
mening
dat
alle
menslike
werksaamhede
drie
fasette
vertoon.
Hierdie
fasette
verduidelik
hy
met
behulp
van
die
beelde
van
die
boer,
handwerker
en
priester.
Die
boer
begin
met
die
ongeordende,
die
natuur.
Hierdie
ruwe
gegewe
orden
hy.
Die
handwerker
(kunstenaar)
verfyn
die
produk
tot
iets
kunstigs
en
die
priester
dui
die
betekenis
van
hierdie
handelinge
aan.
Hierdie
aktiwiteite,
die
vermoe
om
te
genereer,
die
vermoe
om
hierdie
dinge
artistiek
te
omskep
en
die
vermoe
om
die
betekenis
aan
te
dui,
is
handelinge
wat
'n
gemeenskap
as
'n
gemeenskap
bevestig.
Die
werksaamheid
wat
die
drie
fasette
vertoon,
word
dan
deurgetrek
tot
die
taalaktiwiteit.
Hierdie
werksaamheid
geskied
in
die
taal
op
tweerlei
wyse.
Eerstens
word
alle
nuutgeskepte,
herskepte
en
betekenisvolle
dinge
in
en
deur
die
taal
benoem.
Tweedens
gaan
dit
om
'n
dieperliggende
werking
van
taal
-
die
taal
benoem
nie
net
nie,
maar
die
taal
werk
ook
gene
re
rend,
herskeppend
en
betekenisvormend.
Die
gemeenskap
word
dus
op
'n
terugwerkende
wyse
deur
taal
gevorm.
Die
ontwikkeling
van
die
basiese
vorme
verloop
volgens
Jolles
26
soos
volg:
in
'n
gemeenskap
is
daar
sekere
geestesaktiwiteite
aan
die
werk.
Alhoewel
die
geestesaktiwiteite
kollektief
werk,
manifesteer
dit
in
die
taalkonstruksies
van
individue
wat
lede
is
van
die
gemeenskap.
1
So
'n
taalgebaar
wat
ontstaan
het
as
gevolg
van
sekere
geestesaktiwiteite
van
die
mens
in
sy
gemeenskap,
bevat
'n
kern
wat
later
in
'n
kunsvorm
kan
ontwikkel.
Hierdie
konkrete
taalkonstruksie
is
iets
onveranderliks.
Dit
kan
op
verskillende
plekke,
tye
en
kulture
verskillende
vorme
aanneem,
maar
kan
al
tyd
aan
dieselfde
kern
herken
word.
Die
taalgebaar
ontstaan
dus
uit
'n
geestesaktiwiteit
wat
in
die
gemeenskap
as
iets
natuurliks
na
vore
tree.
Anders
gestel:
'n
bepaalde
geestesaktiwi
tei
t
kry
konkrete
gestal
te
in
'n
taalkonstruksie.
Sulke
taalgebare
vorm
eenhede
waaruit
'n
basiese
vorm
bestaan.
Bymekaarhorende
eenhede
kom
uiteindelik
saam
in
'n
bepaalde
kenmerkende
vorm.
Die
eenvoudige
vorm
kan
as
basis
vir
'n
meer
gekompliseerde
vorm
gebruik
word
wat
dan
as
kunsvorm
deur
Jolles
geidentifiseer
word.
Een
van
die
nege
basiese
vorme
is
die
sprokie.
In
die
geval
van
die
sprokie
word
die
novelle
as
kunsvorm
aangedui.
By
die
novelle
gaan
dit,
aldus
Jolles,
om
'n
deel
van
die
wereld
wat
"fest,
besonders
I
einmalig"
gestal
te
kry
I
terwyl
die
wereld
in
die
sprokie
sy
algemeenheid
behou
(Jolles
1972:234).
Daar
is
dus
tussen
die
novelle
en
die
sprokie
'n
teenstelling
tussen
uniekheid
en
algemeenheid.
Jolles
huldig
die
mening
dat
die
sprokie
die
gevolg
is
van
'n
spontane,
natuurlike
uitdrukking
wat
in
die
algemeen
met
moraal
27
saamhang,
want
in
die
sprokie
word
die
deug
beloon
en
die
bose
ge,9traf.
Dit
wil
ook
vir
Jolles
voorkom
of
die
sprokie
in
sy
geheel
'n
sekere
bevrediging
verskaf;
dat
dit
'n
gevoel
van
regverdigheid
versterk;
dat
dit
'n
absolute
waardeoordeel
voorstaan.
Jolles
(1972:230)
kom
tot
geestesaktiwiteit
van
die
die
gevolgtrekking
sprokie
voortvloei
dat
uit
die
twee
teenstellende
neigings
van
die
menslike
natuur:
die
neiging
tot
die
wonderbaarlike
en
die
lief
de
vir
die
ware
en
die
egte.
Wanneer
hy
dan
die
geestesaktiwiteit
van
die
sprokie
ondersoek,
kom
hy
tot
die
gevolgtrekking
dat
die
sprokie
'n
moralistiese
vertelling
is,
maar
met
"moraal"
egter
nie
in
die
f
ilosof
iese
etiek
soos
deur
Kant
gedef
inieer
sin
van
'n
nie.
Die
moralistiese
van
die
sprokie
word
nie
benader
vanuit
die
vraag
"Wat
moet
ek
doen
nie",
maar
op
die
vraag
"Hoe
moet
dit
in
die
wereld
wees"
.
'n
Etiese
oordeel
word
gevel
wat
dus
nie
op
handelinge
nie,
maar
op
gebeure
berus.
In
teenstelling
met
die
filosofiese
etiek,
die
etiek
van
die
handelinge,
noem
Jolles
hierdie
etiek
die
etiek
van
gebeure
of
die
naiewe
moraal.
Hierdie
naiewe
moraal
word
as
volg
verduidelik:
"
...
dass
es
in
diesen
Erzahlungen
so
zugeht,
wie
es
unserem
Empfinden
nach
in
der
Welt
zugehen
musste"
(Jolles
1972
:239).
Die
sprokie
is
dus
'n
literere
vorm
waarin
die
wereld
soos
dit
idealerwys
moet
uitsien,
verbeeld
word.
Teenoor
die
naief-morele
wereld
van
die
sprokie
bestaan
ook
'n
naiewe
immorele
wereld waarin
die
gebeure
teenstrydig
is
met
die
28
eise
van
die
naiewe
moraal.
Die
gevolgtrekking
is
dat die
geestesaktiwiteit
in
die
sprokie
na
twee
kante
toe
werksaam
is:
aan
die
een
kant
afwysend
teenoor
'n
wereld
wat
nie
aan
die
etiek
van
die
gebeure
voldoen
nie
en
aan
die
anderkant
instemmend
teenoor
'n
wereld
waarin
aan
alle
eise
van
die
naiewe
moraal
voldoen
word.
Die
wereld
van
die
naief-immorele
noem
Jolles
tragies.
2
Hierdie
tweesydig
gerigte
geestesaktiwiteit
maak
twee
vorme
moontlik:
die
sprokie
en
die
antisprokie
of
tragiese
sprokie.
Soos
reeds
bespreek,
word
die
goeie
in
die
sprokie
beloon
en
die
bose
gestraf.
Jolles
omskryf
hierdie
naiewe
moraal
as
'n
wensvervulling.
Die
bevrediging
wat
by
die
lees
van
die
sprokie
ervaar
word,
berus
juis
daarby
dat
hierdie
twee
neigings,
die
neiging
tot
die
wonderbaarlike,
die
fantasie
en
die
liefde
vir
die
waarheid
en
die
natuurlike,
bevredig
word.
Die
tragiese
word
betrek
wanneer
hierdie
wensvervulling
nie
bevredig
word
nie.
Volgens
Jolles
triomfeer
die
onskuldiges
en
weerloses
in
die
antisprokie
nie
oor
die
bose
nie.
Die
wonderbaarlike
of
magiese
teenwoordigheid
en
die
f
eit
dat
die
sprokie
nie
vasgepen
word
d~ur
tyd
of
plek
nie,
is
ander
kenmerke
wat
deur
Jolles
in
die
sprokie
uitgewys
word.
29
2.
2 PROSAVERTELLINGS BINNE
DIE
MONDELINGE
TRADISIE
VAN
SUID-AFRIKA
MET
SPESIALE
VERWYSING NA
DIE
SPROKIE
Gerard
(1993:1)
onderstreep
die
belangrikheid
van
die
mondelinge
literatuur
wanneer
hy
meen
dat
"we
should
never
forget
that
in
the
beginning
was
the
Word.
I
firmly
believe
that
the
verbal
art
is
coeval
with
man".
Volgens
Gerard
(1971:
51)
is
mondelinge
kunsvorme
die
medium
van
alle
intellektuele
aktiwiteite
in
ongeletterde
samelewings,
omdat
dit
die
bron
van
morele,
filosofiese,
tegnologiese,
religieuse,
mitologiese,
historiese
en
natuurwetenskaplike
kennis
van
die
groep
bevat.
Ntuli
en
Swanepoel
(1993:8)
beklemtoon
ook
die
waarde
van
die
oratuur
as
hulle
meen
dat
"the
literary
abilities
of
preliterate
men
and
women
have
been
established
beyond
question
by
the
thousands
of
stories,
poems,
lyrics,
riddles,
and
proverbs
they
have
left
us,
not
only
in
Southern
Africa,
but
in
all
cultures
the
world
over.
A
further
testimony
to
the
worth
of
these
works
is
the
professional
way
in
which
they
are
narrated,
recited,
sung
or
danced,
even
today
and
in
South
Africa,
at
least,
their
performance,
although
often
impromptu,
remains
true
to
a
long-
standing
tradition
without
the
support
of
formally
organised
guilds".
Gerard
(1993:
1)
onderskei
twee
funksies
van
die
mondelinge
kunsvorme
van
die
ongeletterde
samelewings:
(i)
"Their
purpose
is
to
codify
and
thus
transmit
and
perpetuate
the
rules
of
behaviour
which
have
preserved
the
cohesion
of
the
society
through
the
many
32
country
by
historical
circumstances,
there
is
also
a
decisive
element
of
unity
which
binds
together
all
those
racial
and
ethnic
groups
with
their
different
languages
and
traditions.
It
is
the
fact
that
they
have
been
living
in
close
symbiosis
for
a
significant
period
of
time"
(Gerard
1993:38).
Coetzee
(1960)
se
studies
laat
val
die
klem
op
die
volkskultuur
van
die
blanke
Suid-Afrikaner.
Verskillende
vorme
van
volkskuns
word
dan
onderskei,
naamlik:
sagas,
sprokies,
jagverhale,
swaapverhale,
leuengeskiedenisse,
raaisels,
rympies,
spreekwoorde
en
volksliedere.
Sagas
word
verder
opverdeel
in
mitiese,
Christelike
en
historiese
sagas.
Coetzee
is
van
mening
dat
die
mitiese
sagas
seker
die
sterkste
bestanddeel
van
die
Afrikaanse
volksverhaalskat
vorm.
Hierdie
sagas
sluit
spookverhale,
goelery,
leuengeskiedenisse
en
verhale
oor
Tyl
Uilspieel
in.
Spookverhale
dien
onder
andere
as
'n
spieel
van
die
volk
se
gewete.
Sake
wat
deur
die
gemeenskap
afgekeur
word,
word
gestraf.
In
die
Afrikaanse
volksverhaal
is
daar
'n
spesiale
teregwysing
vir
'n
weduwee
of
wewenaar
wat
die
agterblywende
kinders
verwaarloos.
Teenoor
stiefkinders
wat
mishandel
word,
word
ook
meegevoel
weerspieel.
Ook
word
die
minagting
van
natuurmagte
byvoorbeeld
donderweer,
besonder
swaar
gestraf.
Goel
stories
waarin
'n
persoon
in
die
vorm
van
'n
kat,
haan,
hond
of
bobbejaan
optree,
word
ook
aangetref.
Christelike
sagas
is
random
Christus,
die
duiwel
en
veral
die
heilige
Petrus,
opgebou.
Sagas
wat
met
die
heilige
Petrus
by
die
hemelpoort
verband
hou,
het
tot
talle
grappige
vertellings
gelei.
Historiese
sagas
is
byvoorbeeld
opgebou
rondom
'n
historiese
persoonlikheid,
'n
feit,
voorval
en
'n
opskrif.
Die
33
historiese
kern
het
egter
met
verloop
van
tyd
so
vervaag
dat
oorspronklike
historiese
gegewens
slegs
met
die
grootste
moeite
onderskei
kan
word.
Bekende
sagaf
igure
is
byvoorbeeld
Paul
Kruger,
Antjie
Somers
van
die
Boland
en
Tyl
Uilspieel.
Nie
net
mense
is
die
hooffigure
in
die
sagas
nie,
maar
ook
diere
soos
die
huisslang,
die
gekroonde
slang
en
die
orang-oetang.
Coetzee
meen
dat
ons
in
Afrikaans
hoofsaaklik
dieresprokies
aantref.
In
die
verband
word
G.R.
von
Wielligh
se
Dierestories
(1917-1922);
C.J.
Grove
se
Jakkals
se
strooptogte
(1932)
en
I.D.
du
Plessis
se
Uit
die
Slamse
buurt
(1939)
genoem.
Die
sterk
ooreenkoms
tussen
die
Af
rikaanse
en
Europese
dieresprokie
word
deur
Coetzee
beklemtoon.
Ook
word
erkenning
gegee
aan
die
bydrae
van
die
Suid-Afrikaanse
inboorlinge
tot
die
Afrikaanse
dieresprokie.
Coetzee
is
van
mening
dat
die
verhale
van
die
swart
bevolkingsgroepe
die
vernaamste
bron
vir
die
Af
rikaanse
dieresprokies
voorbeeld
van
bevolkingsgroepe
is.
Die
sprokie
van
"Hasie
by
die
'n
sprokie
wat
sy
oorsprong
by
het.
Ook
word
daar
gewys
op
dam"
is
'n
die
swart
die
Maleise
volksverhaal
met
sy
eie
verhaalpersone
soos
die
doederomandro,
sultans,
wazirs
en
'n
wonderatmosfeer
wat
baie
herinner
aan
die
"Arabian
nights".
Weereens
word
op
die
kulturele
wisselwerking
gewys
as
Coetzee
aantoon
dat
stories
soos
"Boer
en
Jakkals",
"Wolf
en
Leeu"
en
"Boggel
en
Blinde"
waarskynlik
uit
die
Afrikaanse
gemeenskap
op
die
Maleise
samelewing
oorgegaan
het.
Die
erkenning
van
hierdie
transkul
turele
verskynsel
word
bevestig
as
Coetzee
meen:
"Hierdie
verrykingsproses
merk
ons
ook
op
uit
die
Afrikaner
se
aanraking
met
nie-blanke
groepe.
Ons
34
volksverhaal,
volksliedjies
en
boeremusiek,
die
liefde
tot
opgewekte
sang
en
dans
het
sy
wortels
in
die
sogenaamde
Kaapse
Kleurlinggemeenskap
...
En
alhoewel
die
noue
aanraking
met
die
Ban
toe
nog
maar
van
gister
is,
het
die
bestudering
van
ons
volksverhaal
en
naamgewing
'n
onverwagte
omvangryke
verryking
ui
t
die
kultuur
aan
die
lig
gebring
...
Dit
kom
dus
daarop
neer
dat
die
Afrikaanse
kultuur
by
uitnemendheid
die
kultuur
is
waaraan
alle
bevolkingsgroepe
deur
die
eeue
heen
help
bou
het,
wat
deur
alle
groepe
deur
kenmerkende
bydraes
versterk
is,
wat
deur
die
kulturele
bydrae
van
alle
groepe
die
kleur
aangeneem
het
van
'n
inheems
eie
kultuur
wat
aangepas
is
by
die
bodem
sonder
om
die
verfrissing
van
die
buitewereld
uit
te
sluit"
(Coetzee
1960:
145).
Storievertelling
is
'n
inherente
en
bindende
faktor
in
die
kul
tuur
van
die
inheemse
bevolkingsgroepe
van
Suid-Af
rika.
Dorson
(1972:3)
meen
"
Africa
is
the
continent
supreme
for
traditional
cultures
that
nurture
folklore".
In
een
van
sy
vertellings
in
die
Bleek-versameling
(1911)
beskryf
die
Boesman,
//kabbo,
sy
dringende
begeerte
om
terug
te
keer
na
sy
tuiste
in
Bitterpits.
Hy
beklemtoon
die
belangrikheid
van
storievertelling
in
sy
gemeenskap
en
raak
drie
aspekte
hiervan
aan.
Deur
middel
van
storievertelling
word
hulle
sosiale
lewe
gevorm;
word
ver
plekke
bereik
en
raak
'n
mens
se
naam
bekend.
Boesmanvertellings
is
deur
navorsers
soos
W.H.I.
Bleek
en
sy
assistent,
mej.
Lloyd
(1911);
G.R.
von
Wielligh
(1912);
H.
Callaway
(1868)
en
Eugene
Marais
(1927)
opgeteken.
Hewitt
(1976)
het
in
sy
doktorale
proef
skrif
oor
die
verleiersf
iguur
wat
in
die
35
verhale
uit
die
Bleekversameling
na
vore
kom,
sekere
kenmerke
uitgelig.
Die
/Xam
het
slegs
een
term
vir
hulle
vertelling
gebruik,
"kum"
(enkelvoud)
en
"kukummi"
(meervoud).
Volgens
Hewitt
is
daar
geen
rekords
dat
hulle
onderskeidings
soos
mite,
legende
of
fabel
tussen
hulle
soorte
vertellings
gemaak
het
nie.
Alle
vertellings
was
"kukummi",
of
hulle
verband
gehou
het
met
die
aktiwiteite
van
diere,
mense
of
met
die
bonatuurlike.
Dieselfde
woord
is
egter
ook
soms
gebruik
vir
gewone
gesprekke
of
nuus.
Daar
bestaan
egter
uit
die
tekste
geen
twyfel
nie
dat
die
vertellings
formeel
gestruktureerd
is
en
'n
duidelike
manier
van
uitdrukking
bevat
het.
Verbale
formulerings,
netjiese
verwerking
van
sekere
algemene
episodes
in
sommige
vertellings
en
die
gebruik
van
sang
is
dikwels
teegekom.
In
kontras
hiermee,
skyn
dit
asof
gesprekke
onder
die
/Xam
nie
formeel
gestruktureerd
was
nie
en
nie
een
voorbeeld
van
'n
spreekwoord
of
'n
soortgelyke
gestruktureerde
gesprek
is
deur
Bleek
of
Lloyd
versamel
nie.
Die
meeste
van
die
"kukummi"
het
met
diere
verband
gehou.
Vertellings
uit
die
vroeere
fiktiewe
periode
is
gesien
as
'n
vormende
periode
vir
die
Boesmans
".
. .
where
the
raw
materials
of
life
-
both
cosmological
and
social
were
constantly
interacting,
rearranging
themselves,
revealing
social
truths
and
the
natural
order
of
things
....
Lessons
were
drawn
from
them
and
explanations
for
customs
and
beliefs
were
to
be
found
there
too"
(Hewitt
1976:48).
Hewitt
(1976:
48-50)
beskryf
die
tipiese
strukturering
van
die
handelingslyn
van
'n
groot
groep
van
die
/Xam-vertellings
as
volg:
A."Protagonist
departs
from
his
home.
B.
Protagonist
incurs
hostility
of
another
person
or
other
people
whom
he
meets.
C.
Protagonist
becomes
involved
in
either
actual
or
threatening
physical
conflict
with
the
person(s)
he
meets.
D.
Protagonist
triumphs
over
his
adversaries.
E.
Protagonist
extricates
himself
by
magical
flight.
36
F.
Protagonist
soothes
his
wounds
in
the
water
near
his
house.
G.
Protagonist
returns
home.
H.
Protagonist
is
lectured
by
members
of
his
family"
(Hewitt
1976:
192-193).
Bogenoemde
strukturering
van
die
handelingslyn
van
die
/Xam-
vertellings
toon
'n
merkwaardige
ooreenkoms
met
Propp
se
strukturalistiese
analise
van
die
honderd
gekose
Russiese
sprokies:
Die
held
of
protagonis
verlaat
ook
die
geborgenheid
van
die
groep.
Hy kom
in
konf
lik
met
die
antagonis,
maar
verlos
homself
deur
middel
van
'n
magiese
vlug.
Aan
die
einde
keer
die
held
terug
na
die
groep.
Hewitt
(1976:67)
het
bevind
dat
die
Boesmanvertellinge
stories
is
"
dealing
with
people
in
danger,
warn
against
carelessness
in
the
individual,
and
describe
what
befell
those
who
were
insufficiently
cautious".
Die
onderrig
van
die
jongmense
was
baie
belangrik
vir
die
/Xam
en
baie
van
die
37
vertellings
het
bestaan
uit
rampe,
waarby
veral
jongmense
betrokke
was.
Die
vertellings
sluit
dan
af
met
die
verklaring
dat
"
characters
who
acted
foolishly,
and
thus
brought
about
disaster,
had
not
received
proper
instructions
from
parents"
(Hewitt
1976:
48-49).
Byna
elke
/Xam-verhaal
rig
dus
'n
waarskuwing
aan
jongmense
om
die
stam
se
instruksies
en
advies
te
volg.
Wanneer
daar
nie
op
die
raad
ag
geslaan
word
nie,
is
die
gevolg
katastrofies.
Hierdie
lewensles,
dat
die
stam
se
sosiale
kodes
nagevolg
moet
word,
word
aan
die
hand
van
veral
"
naivety
and
foolishness,
(and)
on
very
rare
occasions
bravery
and
competence
...
"
uitgebeeld
(Hewitt
1976:49).
Hewitt
kom
ook
tot
die
gevolgtrekking
dat
die
konteks
van
baie
/Xam-verhale
die
van
'n
stam
in
gevaar
is,
'n
toestand
waartydens
die
natuur
en
bepaalde
ambivalente
karakters
transformasies
ondergaan
waardeur
die
mens
bedreig
en
bedrieg
word.
Die
gevolgtrekking
word
gemaak
dat
in
die
Boesmanverhale
"
...
traditional
narrative
materials
were
used
to
emphasize
the
social
content
of
what
was
originally
news"
(Hewitt
1976:79)
Omdat
die
vertellings
buite
hulle
oorspronklike
konteks
versamel
is,
is
inligting
met
betrekking
tot
die
dramatiese
uitvoering
(gebare,
gesigsuitdrukkings
en
die
interaksie
tussen
die
verteller
en
sy
gehoor)
verlore.
Uit
die
tekste
kom
die
Boesmans
se
skerp
waarnemingsvermoe
van
hulle
natuurlike
omgewing
tog
duidel
ik
na
vore.
Hierdie
waarnemingsvermoe
moes
noodwendig
oorgespoel
het
in
hulle
uitstekende
aanvoeling
vir
nabootsing.
Die
liedjies
in
die
vertellings
is
kort
stellings
wat
gereeld
herhaal
word.
Daar
is
geen
rekord
van
enige
musiekinstrumente
wat
38
tydens
die
vertellings
gebruik
is
nie;
dus
moet
aanvaar
word
dat
hierdie
liedj
ies
spontaan
in
die
verloop
van
die
vertelling
ontstaan
het;
met
geen
spesiale
pouse
of
ander
omstandighede
om
hulle
in
te
lei
nie.
Dialoog
is
'n
belangrike
kenmerk
van
die
handeling
in
die
/Xam-vertellings.
Die
dialoog
ontstaan
spontaan
gedurende
die
handeling
en
wanneer
die
handeling
verby
is,
kan
die
gebeure
baie
lank
deur
die
karakters
bespreek
word.
Msimang
(1986)
onderskei
drie
tipes
prosavertellings
in
die
Zoeloe
se
volksoorleweringe:
mites,
legendes
en
sprokies.
Finnigan
(1970:367)
meen
dat
daar
min
mites
in
Afrika-
prosavertellings
voorkom.
Msimang
dui
aan
dat
dit
ook
die
geval
by
Zoeloes
is.
In
die
vertellings
wat wel
as
mites
geklassifiseer
word,
is
daar
'n
gebrek
aan
twee
van
die
essensiele
kenmerke
van
die
subgenre:
die
heilige
atmosfeer
en
die
feit
dat
die
verhaal
in
die
verre
verlede
afspeel.
Die
mees
algemene
en
gewilde
subtipe
in
Zoeloesprokies
is
fabels,
mensverhale,
mensvreterverhale
en
etiologiese
verhale.
Laasgenoemde
stem
ooreen
met
mites
in
die
sin
dat
hulle
die
oorsprong
van
dinge
naspeur,
maar
hulle
is
suiwer
dierestories
en
bevat
geen
religieuse
element
nie.
In
die
Zoeloeverhale
is
skeidslyn
dit,
te
volgens
Msimang,
moeilik
om
trek
tussen
suiwer
diere-
'n
en
definitiewe
mensverhale,
ineenvloei.
omdat
die
rolle
van
mense
en
diere
dikwels
Die
Zoeloesprokie
word
voorafgegaan
deur
'n
openingsformule
waarin
die
uitvoerder
sy
voorneme
om
'n
sprokie
aan
te
bied,
bekendstel.
'n
Formule
sluit
ook
die
sprokie
af.
39
Hierdie
openings-
en
sluitingsformule
vorm
nie
deel
van
die
plot
nie,
maar
is
belangrik
om
die
regte
atmosfeer
vir
die
uitvoering
van
die
sprokie
daar
te
stel.
Die
eksposisie
-
of
in
Propp
se
term
aanvangsituasie
-
is
die
inleidende
deel
van
die
verhaal.
Die
eksposisie
vertoon
twee
kante:
die
deel
waar
daar
'n
balans
is
en
die
deel
waar
die
balans
versteur
is.
In
die
eersgenoemde
deel
word
die
karakters
en
hulle
omgewing
bekendgestel
en
in
die
tweede
gedeelte
word
die
probleem
waarmee
die
karakters
gekonfronteer
gaan
word,
bekendgemaak.
Die
kern
van
die
hoof-
of
middelgedeelte
van
die
plot
is
konflik.
Hierdie
konflik
bou
op
tot
die
klimaks
wat
die
mees
kritieke
punt
in
die
ontwikkeling
van
die
plot
is.
Resolusie
is
die
laaste
aspek
van
die
plot.
In
die
Zoeloesprokie
word
alles
netjies
afgerond
-
geen
vraag
bly
onbeantwoord
nie.
Die
Zoeloesprokie
sluit
selde
onmiddellik
na
die
oplossing
van
die
konflik
af
-
'n
periode
van
kalmte
volg
eers.
Die
Zoeloe-
gehoor
aanvaar
hierdie
verlengde
ontknoping,
want
hulle
stel
belang
in
die
lot
van
al
die
karakters.
Die
Zoeloesprokies
wat
verband
hou
met
die
verleiersfiguur
of
die
wat
random
'n
heroiese
tema
opgebou
is,
vertoon
in
die
meeste
gevalle
'n
sikliese
plot.
Die
sosiale
omstandighede
binne
die
Zoeloeverhaal
word
goed
uiteengesit.
Die
sprokie
het
'n
morele
les
om
oor
te
dra,
daarom
moet
dit
noodwendig
'n
bekende
sosiale
agtergrond
skilder.
Die
tema
van
die
storie
moet
die
lewensbeskouing
en
f
ilosof
ie
van
die
skepper
en
sy
gemeenskap
uitdra
indien
dit
betekenisvol
wil
wees.
Om
die
rede
word
daar
nie
'n
fabelagtige
wereld
in
die
sprokie
aangetref
nie,
alhoewel
die
verhaal
met
fantasie
verband
hou.
Die
40
fabelagtige
monsters
en
verleiersf
igure
moet
sosiale
omgang
met
die
gewone
mense
he.
Tyd
en
lokaliteit
word
egter
soos
in
die
Europese
sprokie
vaag
beskryf
.
Die
rede
vir
die
sprokie
se
situering
in
die
verre
verlede
is
om
die
sprokie
geloofwaardig
vir
die
kind
te
maak.
Kinders
moet
glo
dat
alle
slegte
dinge
gestraf
word.
Hulle
moet
pligbewus
en
dapper
wees
omdat
dapperheid
'n
deug
is.
Hierdie
morele
lessies
kan
egter
nie
by
kinders
ingeprent
word
nie
as
hulle
dink
dat
'n
pratende
jakkals
onmoontlik
is.
Die
verteller
benadruk
dus
dat
hierdie
dinge
in
die
verre
verlede
afgespeel
het,
toe
die
wereld
daar
anders
uitgesien
het
as
wat
vandag
die
geval
is.
Die
resultaat
hiervan
is
dat
kinders
die
moraal
van
die
storie
aanvaar
sonder
om
dit
te
bevraagteken.
Dieselfde
geld
in
die
geval
van
die
vae
omskrywing
van
die
lokaliteit
waar
die
storie
afspeel
-
'n
vae
beskrywing
ondersteun
die
geloofwaardigheid
van
die
verhaal.
In
die
sprokie
word
mense,
diere
en
lewelose
voorwerpe
as
karakters
aangetref.
In
die
fantasiewereld
van
die
sprokie
is
die
kombinasie
van
karakters
moontlik.
In
die
dierestories
word
gewoonlik
net
fantasiefigure
aangetref,
maar
in
die
mensverhale
is
daar
gewoonlik
'n
interaksie
tussen
mense
en
diere.
Die
meeste
fabelagtige
karakters
is
bonatuurlik
in
die
sin
dat
hulle
toegerus
is
met
magte
wat
hulle
in
staat
stel
om
basies
enigiets
te
doen
-
vir
hulle
is
niks
onmoontlik
nie.
Msimang
toon
aan
dat
"ronde"
en
"plat"
karakters
(in
E.M.
Forster
se
terme)
in
die
Zoeloesprokie
aangetref
word.
Mense
is
gewoonlik
die
ronde
karakters,
terwyl
mense,
diere,
monsters,
mensvreters
en
lewelose
voorwerpe
as
plat
karakters
kan
optree.
Die
gedrag
van
die
plat
karakters
word
nooit
gemotiveer
nie.
Niks
noop
hulle
om
hulle
41
wandade
te
verrig
nie,
daarom
is
hulle
gedrag
maklik
voorspelbaar.
Die
gehoor
weet
presies
watter
rol
hulle
gaan
vervul
soos
die
plot
ontwikkel.
Msimang
(1986:136)
is
van
mening
dat
die
sprokie
'n
spieelbeeld
is
van
die
kul
turele
konteks
waarin
di
t
bestaan:
II
Zulu
literature
is
committed
literature.
A
folktale
performer
is
an
entertainer
and
an
educationist
or
moralist".
Gewilde
temas
in
die
Zoeloesprokies
is
onder
andere
die
Zoeloe
se
geloof
dat
die
lewe
nie
vernietig
word
nie,
maar
slegs
'n
transformasie
ondergaan.
Diskriminasie
is
nog
'n
gewilde
tema
-
mense
wat
diskrimineer,
word
gestraf.
As
ouers
byvoorbeeld
teen
een
of
meer
van
hulle
kinders
diskrimineer,
word
hulle
gestraf,
want
om
jou
plig
teen
j
ou
kinders
te
vervul,
is
'n
basiese
verpligting
in
die
Zoeloegemeenskap.
Die
gewildste
tema
in
die
Zoeloesprokie
is
die
huwelik.
Msimang
meen
dat
die
belangrikheid
van
die
huwelik
miskien
gevind
kan
word
in
die
Zoeloe
se
siening
van
die
onvernietigbaarheid
van
die
lewe.
In
hierdie
sin
word
die
lewe
dan
'n
siklus
-
mense
wat
voortgebring
is,
bring
nou
ander
op
hulle
beurt
voort.
Neethling
(1979)
ondersoek
die
struktuur
van
45
Xhosa
volksverhale
op
dieselfde
basis
as
Propp,
dit
wil
se
die
funksies
van
die
"dramatis
personae"
word
ontleed.
In
sy
tesis
identifiseer
hy
30
van
die
31
funksies
wat
Propp
geidentif
iseer
het.
Die
enigste
funksie
wat
volgens
Neethling
afwesig
is,
is
"brandmerking"
wat
as
"J"
benoem
word.
Msimang
(1986:
12)
vind
dit
ongelukkig
dat
Neethling
die
Propp-teorie
in
sy
oorspronklike
42
vorm
aangewend
het,
omdat
dit
horn
verhoed
het
"
(to
consider)
the
sequential
depth
in
Xhosa
folktales".
Volgens
Msimang
is
dit
een
van
die
belangrike
kenmerke
van
die
Xhosa
volksverhale.
Neethling
toon
aan
dat
die
Xhosa
volksverhaal
normaalweg
deur
f
ormele
f
ormule-agtige
frases
aan
die
begin
en
einde
gekenmerk
word.
Daar
is
egter
'n
groot
mate
van
vryheid
ten
opsigte
van
die
keuse
en
vorm
van
hierdie
f
ormules.
'n
Ander
opvallende
en
belangrike
strukturele
kenmerk
van
die
11
iintsomi
11
(Xhosa
volksverhale)
wat
deur
Neethling
uitgelig
word,
is
die
repetisie
van
elemente.
Die
volgende
elemente
word
ten
opsigte
van
repetisie
onderskei:
refreine,
toorformules,
denkspreuke
en
besondere
handelinge
en
dialoe.
Die
refreine
is
uiteenlopend
van
aard
afhangende
van
die
konteks
en
die
karakter
wat
refrein
verantwoordelik
is.
Neethling
(1979:
292-293)
volgende
funksies
van
die
"iintsomi"
uit:
vir
die
lig
die
(i)
"(Dit)
dien
as
'n
waarskuwing
en
'n
afskrik-
middel
om
nie
die
norme
van
die
gemeenskap
te
verbreek
nie,
maar
ook
as
aanmoediging
deur
die
deugde
van
die
mens
te
beklemtoon.
(ii)
iintsomi
(kan)
...
waarskynlik
ook
beskou
word
as
'n
poging
om
deur
middel
van
verbeeldingsvlugte
aan
hierdie
voorskrifte
(dit
wil
se
die
bepaalde
konvensionele
gedragspatrone
en
voorskrifte
wat
die
gedrag
en
optrede
van
'n
individu
teenoor
die
gemeenskap
bepaal)
te
oorkom.
(iii)
Waarskynlik
kan
die
iintsomi
ook
beskou
word
as
'n
magtiging
of
'n
waarborg,
'n
handves
43
wat
die
betrokke
kultuur
bekragtig,
en
die
rituele,
die
seremonies
en
die
gebruike
van
die
Xhosa
regverdig.
(iv)
. . .
(die)
laaste,
mees
praktiese
funksie
. . .
(is)
die
ontspannings-
en
vermaaklikheidsaspekte".
(v)
'n
Ander
funksie
is
dat
dit
waarskynlik
ook
'n
manier
was
om
met
behulp
van
mondelinge
oorlewering
dikwels
oor
eeue
heen
'n
vaste
vorm
te
vind
waarvolgens
die
vertelling
gememoriseer
kan
word.
Vilakazi
(1945)
het
baanbrekerswerk
ten
opsigte
van
die
beskrywing
van
inheemse
mondeling
oorgelewerde
literatuurvorme
gedoen.
Hy
onderskei
vier
hoofgedagtes
wat
verteenwoordigend
is
van
die
primitiewe
filosofie:
(i)
Weerspreking
van
die
natuurwette:
Baie
van
die
verhale
kan
nie
volgens
die
normale
alledaagse
ervaringe
geanaliseer
word
nie.
Natuurwette
reguleer
geboorte
en
dood
-
die
mens
het
geen
beheer
daaroor
nie.
Sommige
verhale
is
egter
teenstrydig
hiermee
-
in
die
storie
van
"Chakjana"
word
die
moeder
byvoorbeeld
gef
orseer
om
geboorte
aan
haar
baba
te
skenk
omdat
die
baba
uit
die
baarmoeder
praat
en
dit
eis.
(ii)
Bevrediging
van
onvervulde
begeertes:
Dagdromery
is
een
van
die
kenmerke
van
die
menslike
44
natuur;
dit
bied
'n
soort
emosionele
bevrediging.
Sommige
verhale
is
'n
weerspieeling
van
die
tendens
-
die
storie
van
"Macilo
en
Macilonyana"
toon
byvoorbeeld
die
mens
se
hunkering
na
die
maklike
bekoming
van
rykdom
aan.
(iii)
Oordrywing
van
die
Negatiewe
wet
en
voorwerpe
van
vrees:
Die
primere
doel
van
die
wet
is
11
jy
mag
nie".
Met
al
sy
voorkomende
maatreels,
slaag
die
wet
nogtans
nie
daarin
om
die
gemeenskap
te
verhoed
om
verkeerd
te
handel
nie.
Deur
middel
van
tradisionele
stories
waarin
metaf
oriese
analogie
met
f
isiese
voorwerpe
getrek
word,
onderrig
die
primitiewe
gemeenskap
dat
dit
sy
geloof
in
goeie
dinge
kan
regverdig.
Om
te
verhoed
dat
kinders
lui
is,
word
aan
hulle
die
verhaal
van
die
"Thusistam"
wat
in
bobbejane
verander
het,
vertel.
(iv)
Die
beklemtoning
van
die
belangrikheid
van
die
ritueel:
Die
geloof
dat
spesiale
mans
en
vroue
toegerus
is
met
magte
wat
hulle
met
die
geeste
laat
kommunikeer,
wat
dan
weer
op
hulle
beurt
hierdie
spesiale
persone
toerus
met
magiese
geneesmiddels
vir
siektes,
is
verantwoordelik
vir
die
ontwikkeling
van
die
ritueel
in
die
primitiewe
gemeenskap.
Om
hulle
egter
te
beskerm
en
'n
eie
eksklusiewe
gemeenskap
te
45
ontwikkel,
word
stories
soortgelyk
aan
"taboo"
en
"mana"
uitgedink.
In
die
Sotho-gemeenskap
is
die
sprokie
gewoonlik
saans
rondom
die
vuur
deur
oumas
aan
kinders
vertel.
Stories
is
nie
bedags
vertel
nie
en
kinders
is
gewaarsku
dat
die
persoon
wat
dit
doen
'n
horing
op
sy
kop
sal
ontwikkel.
In
sy
analise
van
die
Sotho-
sprokie
het
Mofokeng
(1951)
gevind
dat
die
plot
van
die
sprokie
gewoonlik
eenvoudig
en
los
is.
In
die
sprokie
kom
'n
aantal
gebeure
voor
wat
maklik
los
van
die
kerngedeelte
kan
staan.
Alles
word
egter
bymekaar
gehou
deur
die
held
wat
die
nukleus
van
die
storie
vorm.
Die
gebeure
volg
vinnig
op
mekaar.
Daar
is
geen
lang
inleidings
nie,
geen
beskrywings
van
die
voorkoms
van
mense
of
hulle
tuiste
word
gegee
nie.
Monsters
is
die
enigste
karakters
wie
se
voorkoms
beskryf
word,
maar
selfs
dan
is
dit
'n
karige
beskrywing.
Daar
word
slegs
gese
dat die
monster
een
oog,
een
oor,
een
been
of
een
hand
het.
Wanneer
die
storie
begin,
beweeg
dit
vinnig
tot
by
die
klimaks.
Die
klem
is
gedurig
op
handeling
wat
gewoonlik
deur
noue
ontkomings
gekenmerk
word.
Dialoog
word
ook
tot
die
minimum
beperk.
In
die
kerndeel
van
die
sprokie
kan
herhalings
voorkom,
veral
wanneer
'n
taak
herhaaldelik
onsuksesvol
uitgevoer
word.
Die
herhalings
kom
gewoonlik
in
drievoud
voor.
Die
derde
herhaling
gaan
die
klimaks
vooraf.
Hierdie
drievoudige
herhalings
kom
ook
voor
in
die
refreine
wat
in
die
algemene
struktuur
van
die
storie
geweef
is,
en
help
met
die
ontwikkeling
van
die
storie.
Wanneer
'n
refrein
meer
as
drie
keer
herhaal
word,
is
daar
gewoonlik
'n
rede
voor.
46
In
sommige
gevalle
word
dit
gedoen
suiwer
om
die
genot
van
die
sang
of
andersins
omdat
die
storie
dit
vereis.
Die
refrein
word
ook
gebruik
as
'n
kommunikasiemiddel
tussen
mense,
diere,
lewelose
voorwerpe
en
die
bonatuurlike.
Na
die
derde
herhaling
volg
die
klimaks
-
die
held
slaag
daarin
om
die
taak
uit
te
voer.
Wanneer
die
klimaks
bereik
is,
beweeg
die
storie
vinnig
ten
einde.
'n
Gelukkige
einde
kenmerk
gewoonlik
die
slot
van
die
verhaal
-
gelukkig
vir
die
held
en
ongelukkig
vir
die
ongewenste
karakters.
Mofokeng
(1951:181)
toon
aan
dat
die
verteller
van
die
sprokie
'n
skrywer
en
'n
akteur
is
"In
her
direct
representation
of
the
story
to
her
audience
lies
the
secret
of
the
vividness
that
has
been
characterised
as
belonging
to
these
stories.
She
lives
in
her
story
and
to
have
her
before
your
eyes
is
like
seeing
the
story
projected
on
the
screen
in
a
theatre".
Elke
verteller
gee
aan
die
vorrn
van
die
sprokie
'n
spesifieke
styl,
'n
styl
wat
nie
in
die
opset
van
die
vorm
is
nie,
maar
daarop
afgedruk
word
deur
die
styl
van
die
verteller.
Die
karakters
in
die
Sotho-sprokie
kan
gewoonlik
in
twee
of
drie
groepe
verdeel
word.
Daar
is
die
held
of
protagonis.
In
sommige
gevalle
word
die
karakter
wat
in
kontras
met
die
held
geskilder
word,
nie
as
sy
antagonis
gesien
nie,
omdat
hy
nie
in
konflik
met
die
held
kom
nie.
Hy
het
slegs
'n
ander
lot
as
die
held
omdat
sy
karakter
ongewens
is.
In
die
meeste
gevalle
werk
die
kontrasterende
karakter
egter
teen
die
held.
Die
antagoniste
kan
verskillende
vorrne
aanneem.
Hulle
kan
die
protagonis
bedrieg,
agtervolg
en
aanval.
Hierdie
rol
word
in
die
meeste
stories
deur
die
monsters
vervul.
In
sommige
gevalle
is
die
antagoniste
47
familielede
wat
die
protagonis
haat.
Die
derde
groep
is
die
tritagoniste
wat
tussen
die
held
en
die
antagoniste
staan.
Soms
is
die
tritagonis
aan
die
kant
van
die
held.
In
die
Sotho-sprokie
word
die
rol
van
die
tritagonis
meestal
vertolk
deur
die
bonatuurlike.
Sander
die
tritagonis
kan
die
held
nie
oorwin
nie.
Die
rol
van
die
tritagoniste
word
egter
ook
deur
vroue
of
diere
vervul.
Swart
(1956:
606)
onderskei
vier
wyses
waarvolgens
die
verhaalskat
van
die
Basoeto's
en
die
Betsjoeanas
opgebou
is:
(i)
"Deur
verhale
uit
die
Ooste
afkomstig,
sommige
van
hulle
vanaf
die
Maleiers
verkry
en
ander
langs
ander
wee.
(ii)
Verhale
uit
Europa,
meesal
vanaf
die
blanke
koloniste
aan
die
Kaap.
(iii)
Verhale
wat
wel
inheemse
skeppinge
is,
oorgeneem
van
omliggende
Negerstamme.
Bantoestamme
en
ver
verwyderde
(iv)
Verhale
wat
by
die
twee
rasse
self
ontstaan
het".
'n
Opvallende
ooreenstemming
tussen
die
oervorms
van
Propp
en
Jolles
aan
die
een
kant
en
die
inheemse
sprokies
aan
die
ander
kant,
word
aangetref.
Soos
reeds
bespreek,
toon
Propp
aan
dat
die
sprokie
uit
'n
bepaalde
getal
en
soorte
funksies
bestaan.
Hierdie
funksies
volg
mekaar
op
in
'n
bepaalde
orde
en
daarvolgens
tree
48
'n
spesifieke
soort
en
getal
karakters
op.
Die
eenvoudige
en
onafwendbare
storielyn
van
die
inheemse
sprokie
volg
hierdie
patroonmatige
volgorde
van
Propp
se
analise
na.
In
die
aanvangsituasie
van
die
Boesmanvertellings
verlaat
die
held
ook
die
geborgenheid
van
die
groep.
Die
kerngedeelte
van
die
oervorm
wat
deur
Propp
en
Jolles
geanaliseer
is,
sowel
as
die
van
die
inheemse
sprokie,
is
op
konflik
gerig.
Die
held
van
die
inheemse
sprokie
word
soos
die
van
die
oervorm
deur
helpers
bygestaan.
Die
rol
van
die
helpers
of
talisman
word
in
die
inheemse
sprokie
meestal
deur
die
bonatuurlike
vertolk.
Die
inheemse
sprokie
sluit
af
met
'n
oorwinning
deur
die
held.
Msimang
(1986)
toon
aan
dat
die
huwelik,
waarmee
die
Russiese
sprokies
wat
deur
Propp
bestudeer
is,
eindig,
'n
gewilde
tema
in
die
Zoeloesprokie
is.
Die
slot
van
die
inheemse
sprokie
sluit
dus
aan
by
Jolles
se
siening
van
die
geestesaktiwiteit
in
die
sprokie,
naamlik
dat die
sprokie
die
wereld
ui
tbeeld
soos
die
mens
wil
he
di
t
in
die
wereld
moet
gaan.
Jolles
kom
ook
tot
die
gevolgtrekking
dat
die
sprokie
'n
nastrewe
is
van
reg
en
geregtigheid
sodat
die
goeie
in
die
sprokie
beloon
en
die
bose
gestraf
word.
Nadat
Propp
sy
strukturalistiese
werk,
Morphology
of
the
folktale,
geskryf
het,
het
hy
begin
om
histories
en
ideologies
te
werk
te
gaan.
Propp
kom
dan
tot
die
gevolgtrekking
dat
"
...
sprokiesmotiewe
meestal
verband
hou
met
bepaalde
maatskaplike
ins
tellings;
dat
die
behoud
van
die
sosiale
orde
waarvolgens
die
groep
se
be1ange
oorheers,
in
baie
gevalle
die
hoofmotief
van
die
sprokie
vorm"
(Roos
1993:
121)
.
Hierdie
integrasie
met
die
sosiale
kodes
word
sterk
in
die
inheemse
vertellings
benadruk.
Soos
Hewitt
(1976)
aantoon,
is
die
lewensles
dat die
stam
se
sosiale
kodes
nagevolg
moet
word
in
49
byna
elke
/Xam-verhaal
vervat.
Ook
Msimang
(1986)
en
Coetzee
(1960)
is
van
mening
dat
die
inheemse
sprokie
'n
spieelbeeld
is
van
die
kulturele
konteks
waarin
dit
bestaan.
Ten
slotte
meen
Mofokeng
(1951:238)
dat:
"the
past
is
a
great
force
To
know
the
past
is
to
have
an
insight
into
our
present
problems.
To
know
ourselves
is
to
know
our
origins
and
our
past.
Folktales
are
products
of
that
past,
they
are
a
part
of
that
past.
To
know
them
is
to
know
ourselves
as
human
beings".
2.3
DIE
NARRATIEWE
AARD
VAN
DIE SPROKIE
2.3.1
Begrip
Grove
(1988)
meen
dat die
woord
"spreek"
in
die
benaming
"sprokie"
opgesluit
le.
Hierdie
basisvorm
wys
heen
op
die
mondelinge
oorsprong
van
die
vertelling.
"Sprokie"
as
benaming
vir
die
genre
pas
dus
beter
by
die
aard
van
die
vertelling
as
"fairy
tales",
omdat
"fairies"
nie
noodwendig
hulle
verskyning
in
sulke
verhaaltjies
maak
nie.
Volgens
Erasmus
kan
sprokies
omskryf
word
as
"··.
'n
poetiese
fantasievertelling
uit
'n
towerwereld
wat
nie
deur
realiteit
ingeperk
word
nie"
(Erasmus
1976:42).
Grove
omskryf
die
sprokie
soos
volg:
"Dit
is
dus
'n
vorm
van
'n
(baie
ou)
vertelkuns
wat
horn
daarin
laat
ken
dat die
fantasie
'n
onbeperkte
rol
speel,
dat
werklikheid
en
wonder
maklik
vermeng
raak
en
dat
die
hele
wereld
van
die
vertelling
dikwels
bevolk
raak
met
fee,
hekse
en
drake"
50
(Grove
1988:105).
Hattingh
ondersteun
hierdie
gedagte:
"Die
sprokie
is
'n
fantastiese
volksverhaal,
'n
skepping
van
die
volksgees
en
gebore
uit
die
spontane
drang
by
die
volksmens
om
horn
in
die
spel
van
sy
verbeelding
te
verlustig.
Dit
staan
heeltemal
vry
van
plek,
persoon
of
tyd
en
is
alleen
bedoel
om
lewensvreugde
te
verhoog
en
genot
te
verskaf
in
oomblikke
wanneer
klemmende
aardse
bande
vergeet
word"
(Hattingh
1950:
20)
.
Wanneer
die
strekking
van
die
genoemde
uitsprake
ondersoek
word,
kom
die
volgende
gemeenskaplike
kenmerke
van
die
sprokie
na
vore:
i)
'n
fantasiewereld
en
'n
realiteitsmilieu
bestaan
naas
mekaar
binne
die
raamwerk
van
die
sprokie;
ii)
die
sprokie
hou
verband
met
spontane
volkskuns
en
iii)
die
sprokie
se
doel
is
om
onderhoudend
te
wees.
Alhoewel
die
sprokies
in
sy
tradisionele
vorm
meer
kindgerig
is,
dra
die
algemene
gebruikstaal
van
die
volwassene
in
Afrikaans
talle
voorbeelde
van
sprokiestaal
byvoorbeeld:
"Hy
is
met
die
goue
lepel
gebore";
"Sy
is
die
Aspoestertj
ie
in
die
huis";
"Mej .
Suid-Afrika
was
maar
'n
lelike
eendjie
as
kind".
Neethling
(1988)
is
van
mening
dat
hierdie
neerslag
in
die
volwassene
se
spreektaal
bewys
lewer
dat
die
sprokie
nie
net
vae
herinnerings
word
nie;
maar
in
baie
gevalle
lewende
entiteite
bly.
Volgens
Steenberg
(1979a)
vervul
die
sprokie
in
baie
opsigte
dieselfde
f
funksie
vir
die
kind
as
drome
vir
die
volwassene.
51
2.3.2
Die
aard
van
die
sprokie
Alhoewel
daar
nie
fundamentele
verskille
tussen
die
volk-
en
kunssprokie
voorkom
nie,
word
daar
tog
'n
onderskeid
tussen
die
twee
subklasse
getref.
Die
belangrikste
verskil
is
dat die
skrywer
van
die
kunssprokie
bekend
is.
Die
kunssprokie
ontstaan
in
die
18de
eeu
tydens
die
era
van
die
Franse
Rokoko.
Omdat
dit
die
werk
van
'n
bewuste
kunstenaar
is,
is
die
vorm,
vol
gens
Steenberg
(1979a),
meer
bewus-esteties;
ook
is
die
inhoud
meer
op
'n
spesifieke
volk
en
tyd
gerig.
Hans
Christian
Andersen
word
allerwee
beskou
as
die
skepper
van
weergalose
kunssprokies.
Die
volksprokie
daarenteen,
is
'n
literatuursoort
wat
eeue
gelede
in
die
volksmond
ontstaan
het.
Die
skrywer
van
die
tradisionele
sprokie,
ook
genoem
die
volksprokie,
is
nie
bekend
nie.
Ook
is
die
presiese
datum
van
oorsprong
onbekend.
Hattingh
(1950:21)
formuleer
hierdie
gedagte
soos
volg:
Sprokies
is
"
...
'n
produk
van
die
kollektiewe
volkskuns"
.
Die
volksprokie
is
dus
eenvoudige
vertellings
wat
op
mondelinge
wyse
van
die
een
geslag
na
die
volgende
oorgedra
is.
Neethling
(1988)
toon
aan
dat
baie
variasies
van
dieselfde
verhaal
binne
'n
enkele
geografiese
gebied
kan
voorkom
omdat
oorlewering
te
doen
het
volksmond.
Alhoewel
die
'n
mens
nie
met
akkurate
skriftelike
nie,
maar
met
vertelli'ngs
uit
die
een
volk
se
sprokies
as
gevolg
van
verskillende
sosio-kulturele
milieus
van
die
van
'n
ander
kan
verskil,
is
daar
tog
ooreenkomste
"
...
omdat
dit
verband
hou
met
onderbewuste
drif
te
en
emosies
wat
nie
soveel
verskil
van
mens
tot
mens
nie"
(Steenberg
1979a:84).
52
2.3.3
Narratiewe
elemente
Literer
beskou,
het
sprokies
'n
eenvoudige
struktuur,
waar
net
die
essensiele
momente
in
die
gebeureverloop
beklemtoon
word.
Die
verhaal
vorder
sprongsgewys
en
die
opbouende
spanning
lei
tot
'n
klimaks
wat
gewoonlik
verlossing
of
oorwinning
vir
die
protagonis
beteken.
2.3.3.1
Die
titel
van
die
sprokie
In
die
meeste
gevalle
dui
die
titel
op
die
hoofkarakter
of
se
dit
iets
omtrent
die
wese
van
die
hooffiguur.
Die
titel
kan
ook
die
tema
van
die
verhaaltjie
vasvang.
"Sneeuwitjie"
(Van
der
Vyver
1984:
129)
verwys
na
die
hoofkarakter
van
die
sprokie,
terwyl
"Die
ondankbare
seun"
(Van
der
Vyver
1984:337)
op
'n
karaktertrek
van
die
hoofkarakter
dui
wat
uit
selfsug
nie
'n
stukkie
van
sy
gebraaide
hoender
aan
sy
pa
wou
afstaan
nie.
"Die
son
bring
dit
aan
die
lig"
(Van
der
Vyver
1984:278)
raak
die
grondgedagte
van
die
sprokie
aan,
naamlik
dat
alle
wanpraktyke
aan
die
kaak
gestel
word.
2.3.3.2
Tyd
en
Ruimte
Die
historiese
tyd-
en
ruimte-aanduiding
van
die
sprokie
is
vaag.
Jolles
identifiseer
hierdie
vaagheid
van
tyd
en
plek
as
volg:
\,'_
53
"Die
Ortlichkeit
liegt
in
einem
fernen
Lande,
weit,
weit
von
hier,
die
Zeit
nie
und
immer"
(Jolles
1972:
244)
.
'n
Sprokie
begin
gewoonlik
met
die
magiese
woorde:
"Daar
was
eendag
...
",
"Eendag
was
daar
...
"
of
"Lank,
lank
gelede
...
".
Hierdie
tradisionele
begintrant
impliseer
dat
daar
geen
aanduiding
is
van
'n
bepaalde
tyd
of
'n
bepaalde
plek
nie.
"Boertj
ie"
(Van
der
Vyver
1984:
164)
begin
SOOS
volg:
"Daar
was
'n
dorp
vol
ryk
boere,
met
slegs
een
arme,
wat
hulle
Boertjie
genoem
het".
"Jorinda
en
Joringel"
(Van
der
Vyver
1984:178)
se
beginwoorde
is:
"In
'n
groat,
digte
woud
was
daar
'n
kasteel
waarin
'n
ou
vrou
stoksielalleen
gewoon
het".
Bogenoemde
inleidende
sinne
verskaf
geen
spesifieke
tyd-
of
plekaanduiding
nie.
Steenberg
(1979a)
beweer
dat
die
onbepaalde
milieuskildering
die
leser
of
hoarder
se
verbeelding
prikkel
en
so
die
weg
voorberei
vir
die
fantasie-element
van
die
sprokie.
Hierdie
vae
tydsaanduiding
word
ook
in
die
slotsin
van
die
sprokie
aangetref.
Die
slots
in
van
"Jorinda
en
Joringel"
(Van
der
Vyver
1984:178)
lui:
"Toe
het
hy
eers
al
die
ander
voels
weer
in
jong
meisies
verander,
en
met
sy
Jorinda
huis
toe
gegaan,
waar
hulle
lank
en
gelukkig
saam
gel
ewe
het"
.
Hierdie
vae
tydsaanduiding
in
die
slot
hang
saam
met
die
element
van
geluk
wat
in
die
slot
opgesluit
le;
hierdeur
word
'n
ewigheidsgevoel
van
geluk
bewerkstellig.
Soos
die
tydsaanduidings
is
die
ruimte-aanduidings
ook
vaag.
Algemene
aanduidings
socs
kastele,
koninkryke,
riviere
en
veral
'n
bos
word
aangetref.
In
die
tradisionele
sprokie
word
in
die
begin
gewoonlik
'n
duidelike
aardse
ruimte
aangetref;
daarna
word
daar
oorgegaan
na
'n
toweragtige
ruimte
waar
diere praat
en
mense
1:_,··
54
geseen
is
met
buitengewone
eienskappe.
Fantasiefigure
vorm
deel
van
die
milieu
-
hulle
help
om
die
struikelblokke
in
die
weg
van
die
hoofkarakters
te
le
of
hulle
kan
horn
help
om
die
struikelblokke
te
bowe
te
kom.
Aan
die
einde
van
die
verhaal
word
daar
egter
teruggekeer
na
die
gewone
aardse
werklikheid.
Hierdie
vergestalting
van
die
aardse
werklikheid
is
nodig,
want
die
kind
op
wie
die
sprokie
gerig
is,
moet
sy
voete
in
die
gewone
wereld
vind.
Die
verhaal
begin
en
eindig
dan
in
die
gewone
wereld
en
die
sprokie
openbaar
dus
met
betrekking
tot
sy
milieuskildering
'n
sikliese
aard.
Steenberg
(1987)
beweer
dat
die
bos
in
die
sprokie
gewoonlik
op
'n
toestand
van
onsekerheid
en
'n
soeke
na
identiteit
dui,
terwyl
'n
kasteel
op
die
geestelike
woning
van
die
kind
as
heerser
oor
sy
eie
lot
dui.
Deur
middel
van
die
vae
tyd-
en
ruimte-aanduiding
word
daar
egter
ook
veralgemeen
en
geuniversaliseer
sodat
die
moraal
van
die
sprokie
van
toepassing
word
op
alle
mense
en
tye.
2.3.3.3
Gebeureverloop
Die
gebeureverloop
in
die
sprokie
is
direk
en
slegs
die
hoofmomente
word
belig.
Die
gevolg
is
dat
die
gebeure
vinnig
op
mekaar
volg.
Hierdie
snelle
ontwikkeling
sorg
dat
die
leser
of
hoarder
se
aandag
behou
word.
Soos
reeds
aangetoon
in
par.2.1.1
huldig
Propp
die
mening
dat
'n
sistematiese
handelingsverloop
openbaar
word.
In
die
verband
kom
Propp
(1986:22)
tot
die
gevolgtrekking
dat:
(i)
"The
sequence
of
functions
is
always
identical"
en
55
(ii)
II
by
no
means
do
all
tales
give
evidence
of
all
(31)
functions.
But
this
in
no
way
changes
the
law
of
sequence".
Die
aanvangstoneel
van
die
sprokie
is
gewoonlik
besonder
dramaties
-
die
situasie
word
onmiddellik
geskets.
Daar
is
ook
'n
onmiddellike
bekendstelling
van
tyd,
milieu,
situasie.
"Die
ou
vrou
Troet"
(Van
der
Vyver
1984:107)
begin
soos
volg:
"Daar
was
eendag
'n
meisietjie
wat
hardkoppig
en
eiewys
was,
en
wanneer
haar
ouers
met
haar
praat,
luister
sy
nie
vir
hulle
nie".
Uit
die
aanvangsin
kan
die
volgende
afgelei
word:
(i)
Tydsaanduiding
geen
spesif
ieke
tydsaanduiding
(ii)
Ruimte
geen
verwysing
na
ruimte
(iii)
Karakters
nie-spesifieke
ouers
en
hulle
dogtertjie
(iv)
Situasie
Die
dogtertjie
is
ongehoorsaam
en
slaan
nie
ag
op
die
raad
van
haar
ouers
nie.
Spanning
en
konf
lik
word
geskep
deur
die
konfrontasie
tussen
goed
en
kwaad.
Dit
lei
tot
'n
klimaks
van
oorwinning
en
'n
positiewe
afloop
wat
heenwys
na
'n
toekoms
waar
die
goeie
sy
oorwinnende
posisie
behou.
Bettelheim
formuleer
die
betekenis
wat
die
oorwinning
van
die
goeie
oor
die
bose
vir
die
kind
inhou
as
volg:
"This
is
...
the
message
that
fairy
tales
get
across
...
:
that
a
struggle
against
severe
difficulties
in
life
is
unavoidable,
is
an
intrinsic
part
of
human
existence
-
but
if
one
does
not
shy
away,
but
steadfastly
meets
unexpected
and
often
unjust
hardships,
one
masters
obstacles
and
at
the
end
emerges
56
victorious"
(Bettleheim
1976:
8).
Die
kind
ontvang
dus
die
versekering
dat
hy
eendag
sy
probleme
sal
oorwin.
Die
ondergang
van
die
slegte
figure
het
ook
'n
simboliese
betekenis
in
so
verre
dit
die
kind
se
onderbewuste,
waar
positiewe
en
negatiewe
magte
in
konflik
is,
aanspreek.
Die
kind
word
op
'n
verskuilde
wyse
gelei
om
orde
bo
chaos
te
kies.
In
sy
bespreking
van
Koning
van
Katoren
as
sprokie
toon
Pieterse
(1985)
aan
dat
daar
in
bogenoemde
verhaal
sprake
is
van
'n
omkering
wat
heen
kan
wys
op~·
die
Bybelse
waarheid
wat
lui
dat
diegene
wat
eerste
is,
laaste
sal
wees,
en
omgekeerd.
Die
omkering
van
rolle
-
die
ondergang
van
die
bose
en
die
triomfering
van
die
goeie
in
die
slot
- kom
gewoonlik
in
die
sprokie
voor.
Indien
dit
nie
die
geval
is
nie
noem
Jolles
die
sprokie
soos
reeds
in
par.
2.1.2
aangetoon,
'n
"Antimarchen".
Maar
gewoonlik
seevier
die
Goeie:
die
padda
word
'n
pragtige
prins
in
"Die
paddakoning"
(Van
der
Vyver
1984:7);
"Aspoestertj
ie"
(Van
der
Vyver
1984:
62)
trou
met
die
prins
en
die
nare
stiefsusters
word
vir
hul
boosheid
met
lewenslange
blindheid
gestraf.
Steenberg
(1979b)
is
van
mening
dat
die
sprokie
nie
net
op
die
oppervlakte
moraliseer
nie;
daar
word
daadwerklik
gestry
en
gely
en
elkeen
kry
wat
hy
verdien.
Ook
Bettleheim
huldig
die
mening:
"Morality
is
not
the
issue
in
these
tales,
but
rather,
the
assurance
that
one
can
succeed"
(Bettleheim
1976:10).
Bostaande
uitsprake
nuanseer
Jolles
(1972)
se
opvatting
van
moraal
in
die
sprokie.
Volgens
Jolles
verwoord
die
sprokie
in
wese
'n
naiewe
moraal
en
'n
etiese
oordeel
omdat
die
handelingsgebeure
'n
nastrewe
van
reg
en
geregtigheid
en
die
oorwinning
van
die
goeie
'
57
uitbeeld.
Een
van
die
uitstaande
kenrnerke
van
die
sprokie
is
dat
dit
op
'n
gelukkige
en
afgeronde
einde
afstuur.
Die
slot
van
die
sprokie
is
kort
en
kragtig
en
volg
vinnig
na
die
klirnaks.
Soos
reeds
aangetoon,
word
'n
ewigheidsgevoel
deur
die
slot
opgeroep
wat
verkry
word
deur
die
element
van
geluk
wat
in
die
slot
opgesluit
le
en
die
feit
dat
daar
geen
finaliteit
aan
die
slot
gekoppel
word
nie.
2.3.3.4
Karakters
\'-'
Volgens
Neethling
(1988)
openbaar
die
karakters
in
die
sprokie
'n
eendirnensionele
natuur
daar
is
weinig
sprake
van
karakterontwikkeling.
Die
goeie
word
as
absoluut
goed
en
die
slegte
as
absoluut
sleg
ervaar.
Elsabe
Steenberg
(1979a)
stern
oor
'-aie
enkellynigheid
van
die
karakters
saarn,
rnaar
is
van
rnening
dat
goed
en
kwaad
nie
altyd
absoluut
geskei
word
nie.
Sy
huldig
die
rnening
dat
die
hoofkarakter
sorns
'n
"swakheid"
openbaar.
Aspoestertjie
ly
byvoorbeeld
aan
'n
rninderwaardigheidskornpleks
en
Rooikappie
se
nuuskierigheid
laat
haar
haar
ma
se
raad
vergeet.
As
gevolg
van
die
"swakheid"
word
die
hoofkarakter
dan
gedwing
om
problerne
te
oorkorn
en
rnoet
hyself
of
'n
helper
aktief
sy
lot
ten
goede
beslis.
Ook
by
die
newekarakters
kan
hierdie
onbuigbare
tekening
van
goed
en
kwaad
ontbreek
soos
in
die
geval
van
die
nare
padda
wat
in
'n
pragtige
prins
verander.
58
Die
karakters
in
die
sprokies
is
selde
passief;
deur
hulle
daadwerklike
optredes
dra
hulle
by
tot
die
verseeling
van
hulle
lot.
Grietj
ie
stoot
die
heks
in
die
oond
en
Jan
moet
die
boontjierank
afkap.
As
die
hoofkarakter
in
so
'n
posisie
beland
dat
hyself
nie
iets
kan
doen
wat
tot
sy
verlossing
kan
lei
nie,
snel
'n
ander
karakter
horn
te
hulp.
Die
prins
red
Sneeuwitjie
uit
die
glaskis
deur
haar
te
soen;
die
prins
kap
die
digte
struike
rondom
die
kasteel
waar
Doringrosie
le
en
slaap,
af
(Steenberg
1979a)
.
'n
Besondere
kenmerk
van
'n
karakter
word
onmiddellik
aan
die
leser
of
hoarder
bekendgemaak,
want
die
intrige
van
die
verhaal
tj
ie
word
daarom
geweef.
Die
leser
of
hoarder
verneem
sommer
aan
die
begin
van
Sneeuwitj
ie
se
skoonheid
-
"Nie
lank
hierna
kry
die
koningin
toe
'n
dogtertjie
met
'n
vel
so
wit
soos
sneeu,
wange
en
lippe
so
rooi
soos
bloed
en
hare
so
swart
soos
ebbehout,
en
daarom
het
hulle
haar
Sneeuwitjie
genoem"
(Van
der
Vyver
1984:129).
Hierdie
skoonheid
is
dan
die
oorsaak
van
die
verdrywing
uit
haar
ouerhuis
en
haar
skyndood,
maar
lei
ook
later
tot
haar
geluk
wanneer
'n
prins
blindelings
verlief
raak
op
die
oenskynlike
dooie
Sneeuwitj
ie.
Die
sprokie,
"Die
oupa
en
die
kleinseun"
(Van
der
Vyver
1984:192),
begin
soos
volg:
"Daar
was
eendag
'n
stokou
man;
sy
oe
het
dof
geword,
sy
ore
doof,
en
sy
kniee
het
gebewe.
Wanneer
hy
aan
tafel
gesit
het
en
die
lepel
skaars
kon
vashou,
het
hy
sy
sop
op
die
tafeldoek
gemors
en
weer
uit
sy
mond
laat
drup".
In
hierdie
onmiddellike
tekening
van
die
karakter
le
reeds
die
grondgedagte
waarop
die
verhaaltjie
gebaseer
is,
naamlik
dat
oud-word
almal
se
lot
is
en
ons
daarom
59
die
oues
van
dae
met
die
nodige
respek
wat
hulle
verdien,
moet
behandel.
Die
karakters
in
die
sprokies
word
dikwels
nie
benoem
nie,
maar
aangedui
deur
algemene
benaminge
byvoorbeeld
"
'n
man"
, "
'n
vrou"
,
"drie
seuns",
"die
jongste".
Slegs
die
belangrikste
karakters
in
die
sprokie
het
name
en
ook
hier
is
algemeenheid
die
wagwoord,
byvoorbeeld
"Jan",
"Griet"
(Steenberg
1979a)
.
Steenberg
(1979a:89)
omskryf
die
waarde
van
die
karaktertekening
in
die
sprokie
as
volg:
"Elke
karakter
in
'n
sprokie
het
die
doel
om
die
onveilige
kind
deur
sy
krisisse
van
negatiewe
emosies,
identiteitsprobleme
en
intense
strewe
na
onafhanklikheid
te
laat
ontwikkel
tot
'n
ryp
mens
met
selfvertroue
en
'n
positiewe
lewensbenadering".
Soos
reeds
in
par.
2
.1.1
aangetoon,
identifiseer
Propp
sewe
spesifieke
karaktersoorte.
Die
fokus
val
egter
nie
op
die
karakters
wat
die
handeling
uitvoer
nie,
maar
op
die
handeling
wat
uitgevoer
word.
Die
sprokieskarakters
openbaar
dus
na
aanleiding
van
Propp
se
analise
nie
'n
eiesoortige
karakter
nie;
hulle
is
slegs
figure
wat
vasgestelde
gedragskodes
navolg.
2.3.3.5
Taalgebruik
Die
taal-
en
woordgebruik
in
die
sprokie
is
direk.
Die
feit
dat
die
sprokie
die
produk
is
van
mondelinge
oorlewering
het
daartoe
bygedra
dat
baie
van
die
verhale
van
onnodige
versiersels
gestroop
is.
Lohann
(1986:58)
60
formuleer
dit
soos
volg:
"Kenmerkend
van
die
sprokie
is
die
eenvoudige,
maar
sprekende
taal.
Dit
spreek
van
eenvoud,
maar
elke
woord
het
seggenskap
en
daar
is
sprake
van
'n
spontane,
natuurlike
ritme
wat
getuig
dat
dit
vroeer
as
mondelinge
kuns
oorgelewer
is".
Pienaar
(1970:139)
ondersteun
hierdie
gedagte:
"Die
vorm
van
die
verhaal
wat
lewend
gebly
het,
is
deur
geslagte
heen
geslyp,
sodat
die
uiteindelike
vorm
die
was
wat
die
beste
was
vir
die
oor
en
wat
die
maklikste
vertel
word".
Die
taalgebruik
van
die
basiese
vorm
is,
aldus
Jolles,
"beweglich,
allgemein
jedesmalig"
(Jolles
1972:235).
2.3.3.6
Getalle
Getalle
speel
dikwels
'n
rol
in
sprokies.
'n
Opvallende
kenmerk
van
die
sprokie
is
die
rol
van
die
getal
drie.
Ti
tels
soos
byvoorbeeld
"Die
drie
varkies",
"Die
drie
tale",
"Die
drie
slangblare"
is
algemeen.
Pienaar
(1970)
beweer
dat
drie
die
mitiese
getal
vir
die
goeie
is,
wat
dan
ook
altyd
in
die
sprokie
oorwin.
By
die
wenskode
bevat
die
getal
drie
die
element
van
spanning,
omdat
dit
gewoonlik
die
derde
wens
is
wat
die
dramatiese
gebeure
voorafgaan.
Volgens
Steenberg
(1979a)
is
die
siening
van
drie
'n
heenwyse
na
die
basiese
struktuur
waarin
die
kind
horn
bevind,
naamlik
die
gesin.
In
die
kind
se
wereld
is
die
struktuur
primer
en
moet
hy
veral
ten
opsigte
hiervan
konflikte
en
vrese
byvoorbeeld
jaloesie,
soeke
na
identiteit,
vrees
en
verwerping
deurwerk.
Ook
die
getal
sewe
speel
dikwels
'n
rol
in
die
sprokie.
In
die
Bybelse
simboliek
is
sewe
die
getal
van
~··
61
volmaaktheid,
finaliteit
en
vervulling
wanneer
dit
heenwys
na
die
sewedaagse
skepping
van
die
heelal.
Hierdie
sirnboliek
sluit
aan
by
die
element
van
geluk
en
af
gerondheid
wat
in
die
slot
van
die
sprokie
opgesluit
le.
2 • 3 • 3 • 7
Tema
4
In
die
sprokie
waar
dit
gaan
om
'n
stryd
tussen
die
goeie
en
die
bose
is
die
hooftema
die
verlossings-
of
bevrydingstema.
Die
sprokie
verwoord
volgens
Jolles
(1972:238-241)
'n
naiewe
moraal
en
etiese
oordeel
wat
'n
nastrewe
van
reg
en
geregtigheid,
van
waarheid,
'n
triomfering
van
die
goeie
nastreef.
Volgens
Zipes
(1983)
gaan
dit
vir
Perrault
en
die
Grimm-broers
om
die
inisiasie
van
die
individu
in
die
aard
en
norme
van
die
gemeenskap,
terwyl
di
t
vir
Bet
tleheim
(
1976)
in
die
sprokie
gaan
om
die
eie
individuele
stryd
van
die
kind
na
selfontdekking.
In
'n
sosio-
historiese
konteks
sal
dit,
aldus
Degenaar
(1988d),
heenwys
op
'n
begeerte
om
die
groep
se
identiteit
te
versterk
soos
in
die
geval
van
die
bourgeoisie;
daarenteen
sal
die
boerestand
se
sprokies
reg
en
geregtigheid
voorstel
wanneer
hulle
sprokies
die
onvrede
met
die
bestaande
bestel
uitbeeld.
Die
protagonis
word
in
die
sprokie
met
of
sander
sy
toedoen
in
'n
situasie
geplaas
waaruit
hy
verlos
moet
word.
Die
hoofkarakter
is
dan
daadwerklik
besig
om
sy
lot
ten
goede
te
besleg.
As
hy
in
so
'n
posisie
beland,
waar
hyself
nie
iets
kan
doen
wat
tot
sy
verlossing
lei
nie,
word
hy
deur
helpers
bygestaan.
Soos
in
par.
/
62
2.1.1
aangetoon,
maak
Propp
(1972)
van
twee
soorte
helde
melding
-
die
geviktimiseerde
held
en
die
soeker.
In
"Die
ses
swane"
(Van
der
Vyver
1984:120)
is
die
soeker
ter
sprake
wanneer
die
suster
haar
ses
broers
van
die
vloek
verlos
wat
die
bose
stiefma
oor
hulle
laat
kom
het.
Uit
jaloesie
verander
die
stiefma
die
ses
broers
in
swane.
Slegs
hulle
suster
se
opoffering,
naamlik
dat
sy
ses
jaar
nie
mag
praat
of
lag
nie
en
in
die
tyd
ses
hempies
van
sterblomme
moet
maak,
kan
hulle
van
die
vloek
verlos.
Die
verlossingstema
het
egter
ook
betrekking
op
die
hoofkarakter,
naamlik
die
suster.
In
die
geval
stel
sy
die
geviktimiseerde
held
voor.
Terwyl
geluk
opdaag
in
die
vorm
van
'n
koning
wat
met
haar
trou,
kry
sy
te
doen
met
'n
bose
stiefma
wat
haar
kinders
een
vir
een
wegvoer.
Die
stiefma
beskuldig
dan
die
suster
daarvan
dat
sy
'n
mensvreter
is.
Omdat
die
suster
nie
mag
praat
nie,
kan
sy
haarself
nie
verdedig
nie.
Wanneer
die
derde
kind
verdwyn,
word
sy
tot
'n
vuurdood
gevonnis.
Die
dag
waarop
die
doodvonnis
voltrek
word,
is
gelukkig
die
laaste
dag
van
die
ses
jaar.
Wanneer
die
suster
die
ses
swane
opmerk,
"
...
besef
(sy)
verheug
dat
haar
verlossing
naby
is"
(Van
der
Vyver
1984:122).
Sy
gooi
die
sterhempies
oor
die
swane
en
verlos
haar
broers
en
haarself,
want
nou
is
sy
vry
om
haar
bose
stiefma
aan
die
kaak
te
stel.
Saam
met
die
verlossingstema
in
die
sprokie
gaan
die
straftema.
In
die
sprokie
word
die
bose
gewoonlik
gestraf.
In
"Vrou
Holle"
(Van
der
Vyver
1984:68)
word
die
mooi
en
flukse
dogter
beloon
deurdat
sy
die
pad
terug
uit
die
put
deur
die
ou
vrou
gewys
word.
Ook
beloon
die
ou
vrou
haar
vir
haar
fluksheid
deur
'n
swaar
goudreen
oor
haar
uit
te
giet.
Die
lelike
en
lui
suster
word
vir
63
haar
luiheid
gestraf
wanneer
die
ou
vrou
'n
groat
ketel
vol
teer
oor
haar
uitstort.
In
"Die
goue
gans"
(Van
der
Vyver
1984:169)
word
die
twee
seuns
gestraf
omdat
hulle
so
self
sugtig
is
deur
nie
hulle
koek
en
wyn
met
die
ou
grys
mannetjie
te
deel
nie.
Die
oudste
seun
kap
die
boom
mis
en
sy
arm
raak,
terwyl
die
tweede
seun
sy
eie
been
raak
kap.
2.3.3.8
Kodes
Gewilde
kodes
wat
gewoonlik
in
die
sprokies
aangetref
word,
is
die
skuld-,
wens-,
raaisel-
en
bloedkode.
Heel
dikwels
word
die
hoofkarakter
in
die
sprokie
bewustelik
of
onbewustelik
met
'n
skuldgevoel
belas.
Hierdie
skuldkode
word
in
"Die
prinses
en
die
velmantel"
(Van
der
Vyver
1984:171)
aangetref
as
die
dogter
van
'n
koning
geseen
word
met
'n
onbeskryflike
skoonheid.
Hierdie
skoonheid
word
egter
haar
las
en
is
die
oorsaak
van
haar
smart
as
haar
vader
met
niemand
anders
as
sy
dogter
wil
trou
nie
omdat
hy
sy
vrou
op
haar
sterfbed
belowe
het
dat
hy
net
met
iemand
sal
trou
wat
net
so
mooi
soos
sy
is.
In
"Die
sewe
rawe"
(Van
der
Vyver
1984:
71)
word
die
meisie
sander
haar
toedoen
met
'n
skuldgevoel
belas
wanneer
haar
vader
haar
sewe
broers
met
haar
geboorte
na
die
fontein
stuur
om
water
te
gaan
haal.
Wanneer
hulle
te
lank
wegbly,
raak
hy
so
kwaad
dat
hy
wens
hulle
verander
in
kraaie.
Sy
wens
word
bewaarheid.
Die
meisietj
ie
hoor
later
van
haar
broers
se
lot
en
sy
is
oortuig
daarvan
dat
sy
eintlik
skuld
het
aan
die
teenspoed
wat
haar
broers
getref
het.
64
In
baie
sprokies
word
die
raaiselkode
aangetref.
In
"Repelsteeltjie"
(Van
der
Vyver
1984:140)
hang
die
koningin
se
geluk
daarvan
af
of
sy
die
naam
kan
raai
van
die
ou
mannetjie
wat
haar
lewe
eenmaal
gered
het
deur
vir
haar
goud
uit
strooi
te
spin.
Die
slim
dogter
van
'n
arm
boer
trou
met
die
koning
in
"Die
slim
boeredogter"
(Van
der
Vyver
1984:231)
nadat
sy
dit
reggekry
het
om
die
raaisel
op
te
los
wat
hy
aan
haar
gegee
het.
Ook
kry
die
swerwende
prins
in
"Die
raaisel"
(Van
der
Vyver
1984:67)
dit
reg
om
'n
mooi,
maar
hoogmoedige
prinses
as
sy
vrou
te
neem
omdat
sy
nie
die
raaisel
wat
hy
aan
haar
gegee
het,
op
'n
eerlike
wyse
kon
oplos
nie.
Dieselfde
geluk
tref
die
derde
onnutsige
snyertj
ie
in
"Die
slim
snyertj
ie"
(Van
der
Vyver
1984:
276)
. Hy
los
die
raaisel
van
die
prinses
se
haarkleur
op
en
kry
haar
as
sy
bruid
wanneer
hy
ook
die
beer
in
die
stal
uitoorle.
Die
voorkoms
van
die
wenskode
is
ook
kenmerkend
van
die
sprokie.
Hierdie
wens
kan
ten
goede
of
ten
slegte
ten
opsigte
van
die
hoofkarakter
se
lot
wees.
In
"Doringrosie"
(Van
der
Vyver
1984:122)
speel
die
wenskode
'n
belangrike
rol.
Die
verhaal
neem
'n
aanvang
wanneer
die
koning
en
koningin
'n
wens
ui
t
spreek:
"Ag,
had
ons
maar
'n
kindj
ie
! "
Dan
bring
'n
padda
die
wonderlike
nuus
aan
die
koningin
dat
hulle
wens
vervul
sou
word
en
dat
sy
'n
dogtertjie
in
die
wereld
sal
bring.
Die
wens
word
vervul
wanneer
die
koningin
geboorte
skenk
aan
'n
pragtige
dogtertj
ie.
Die
koning
reel
'n
groot
fees
en
twaalf
wyse
fee
word
na
die
fees
genooi.
Hierdie
twaalf
fee
spreek
hulle
toegeneentheid
teenoor
die
baba
uit
deur
haar
goeie
wense
byvoorbeeld
deug,
skoonheid
en
rykdom
toe
te
wens.
Voordat
die
laaste
fee
egter
haar
wens
kan
65
uitspreek,
kom
die
ongenooide
dertiende
fee
in
en
spreek
'n
bose
wens
oor
die
dogtertjie
uit:
"Die
koningsdogter
sal
haar
in
haar
vyftiende
jaar
met
die
naald
steek
en
dood
neerval!"
(Van
der
Vyver
1984:122).
Hierdie
bose
wens
word
uitgespreek
omdat
die
koning
versuim
het
om
haar
na
die
fees
te
nooi.
Die
twaalfde
fee
kan
nie
die
bose
wens
tot
niet
maak
nie,
maar
slegs
versag,
daarom
se
sy:
"Die
koningsdogter
sal
wel
nie
dood
neerval
nie,
maar
sy
sal
honderd
jaar
slaap"
(Van
der
Vyver
1984:122).
Dit
geskied
dan
ook
so
soos
die
wense
uitgespreek
is
en
op
hierdie
slaap
word
die
verhaaltjie
van
Doringrosie
gebou.
Die
bloedkode
speel
ook
'n
rol
in
baie
van
die
sprokies.
Sneeuwitjie
se
voorkoms
word
bepaal
na
aanleiding
van
haar
ma
se
drie
druppels
bloed
in
die
sneeu
-
"En
omdat
die
rooi
bloed
in
die
wit
sneeu
vir
haar
so
mooi
lyk,
dink
sy
(die
koningin):
'Ek
wens
ek
kan
'n
kindjie
kry
wat
so
wit
soos
sneeu,
so
rooi
soos
bloed
en
so
swart
soos
die
hout
van
die
vensterraam
is!'"
(Van
der
Vyver
1984:129).
In
"Die
liefste
Roland"
(Van
der
Vyver
1984:215)
kry
die
meisie
dit
reg
om
haar
bose
stiefma
wat
haar
wou
vermoor,
te
uitoorle.
Die
stiefma
vermoor
haar
eie
dogter.
Voordat
die
stiefdogter
met
haar
geliefde
vlug,
neem
sy
egter
drie
druppels
bloed
waarmee
sy
die
stiefma
na
haar
eie
gruwelike
daad
lei.
As
afskeidsgeskenk
in
"Die
ganswagtertjie"
(Van
der
Vyver
1984:215)
gee
'n
ou
koningin
aan
haar
dogter
'n
wit
lappie
met
drie
druppels
bloed
daarop.
Sy
vra
haar
dogter
om
dit
goed
te
bewaar
omdat
sy
dit
op
haar
pad
nodig
mag
kry.
Die
dogter
verloor
egter
die
lappie
met
die
drie
druppels
bloed
en
dit
lei
tot
groot
smart
en
ellende
vir
die
prinses.
66
Die
hooftema
van
die
sprokie
is
dus
die
verlossingstema
verlossing
van
menslike
swakhede,
onryphede
en
vrese.
Volgens
Watson
(1992:12)
is
die
sentrale
tesis
van
Julian
David
se
boek,
Interweaving
symbols
of
individuation
in
African
and
European
fairytales,
"
...
that
process
which
Jung
called
'individuation'
...
".
David
beklemtoon
in
sy
boek
die
noodsaaklikheid
vir
die
individu
om
werklik
individu
te
word.
Watson
maak
dan
bogenoemde
stelling
op
Suid-Afrika
van
toepassing:
"
...
South
Africa
will
never
begin
to
turn
the
corner
until
individual
South
Africans
are
prepared
to
enter
'the
hidden
doors',
'the
dreams',
that
'world
within',
and
embark
upon
those
often
frightening,
always
painful
inner
journeys
of
which
fairy
tales
are
accurate
rather
than
fanciful
representations"
(Watson
1992:13).
David
benadruk
ook
die
gevaar
wat
die
individu
in
sy
strewe
na
individualiteit
in
die
gesig
staar
vervolging
deur
die
groep
(Watson
1992).
naamlik
die
Zipes
beklemtoon
die
sprokie
se
integrasie
met
die
sosiale
kodes.
·.
Hy
is
van
mening
dat
"folk
tales
and
fairy
tales
have
always
been
dependent
on
customs,
rituals,
and
values
in
the
particular
socialization
process
of
a
social
system.
They
have
always
symbolically
depicted
the
nature
of
power
relationships
within
a
given
society
...
"
(Zipes
1983:
67).
Ook
Propp
huldig
die
mening
dat
die
sprokie
verband
hou
met
sosiale
kodes
as
hy
beweer:
"The
tale
at
its
core
perserves
traces
of
ancient
paganism,
of
ancient
customs
and
rituals"
(Propp
1972:87).
Degenaar
beweer
dat
dit
in
die
sprokie
gaan
om
'n
stryd
om
waardes
en
dat
die
sprokie
"
...
'n
proses
van
stryd
teen
alle
vorms
van
onderdrukking
verbeeld"
67
(Degenaar
1988e:101).
Die
temas
en
kodes
binnne
die
sprokie
hou
dus
verband
met
ewig-
mensl
ike
kwessies
byvoorbeeld
die
eie,
individuele
stryd,
die
strewe
na
reg
en
geregtigheid,
die
inisiasie
in
die
aard
en
norme
van
die
gemeenskap
(sien
par.
2.4.3),
en
daaruit
vloei
ook
die
begeerte
om
die
eie
groep
te
beskerm.
2.3.3.9
Analise
van
'n
sprokie
Na
hierdie
algemene
beskrywing
van
die
aard
en
struktuur
van
die
sprokie
word
vervolgens
samevattend
gekyk
hoe
hierdie
narratiewe
elemente
in
'n
enkele
sprokie,
"Die
sewe
rawe"
(Van
der
Vyver
1984:71),
neerslag
vind:
DIE
SEWE
RAWE
'n
Man
het
sewe
seuns
gehad
en
steeds
geen
dogtertjie
nie,
hoe
hy
ook
al
vir
een
gewens
het.
Eindelik
het
sy
vrou
weer
vir
hom
die
goeie
tyding
gegee
dat
sy
'n
kindjie
gaan
kry,
en
toe
die
kindjie
gebore
is,
was
dit
'n
meisietjie.
Die
vreugde
was
groat,
maar
die
kindjie
was
so
swak
en
klein
dat
dit
gelyk
het
asof
sy
gaan
sterf,
en
die
ouers
wou
haar
daarom
so
gou
as
moontlik
doop.
Die
vader
het
een
van
sy
seuns
gestuur
om
haastig
na
die
fontein
te
gaan
om
doopwater
te
gaan
haal.
Die
ander
ses
het
saam
met
hom
gehardloop,
en
omdat
elkeen
eerste
die
water
wou
skep,
het
die
kruik
in
die
fontein
geval.
68
Daar
staan
hulle
toe,
sander
om
te
weet
wat
om
te
doen,
en
nie
een
van
hulle
wil
di
t
waag
om
weer
huis
toe
te
gaan
nie.
Toe
hulle
nie
terugkeer
nie,
word
die
pa
ongeduldig
en
se:
"Hulle
het
natuurlik
weer
alles
vergeet
omdat
hulle
aan
die
speel
gegaan
het,
die
stout
seunskinders".
Hy
word
toe
baie
benoud
dat
die
meisietjie
gaan
sterf
sander
om
gedoop
te
word
en
in
sy
ergenis
roep
hy
ui
t:
"Ek
wens
die
stout
seuns
word
almal
in
kraaie
verander
! "
Skaars
is
sy
woorde
koud,
of
hy
hoar
'n
geruis
in
die
lug
bo-oor
sy
kop,
kyk
op
en
sien
sewe
gi
tsswart
kraaie
wegvlieg.
Die
ouers
kan
die
verwensing
nie
terugtrek
nie,
en
is
baie
treurig
oar
die
verlies
van
hul
sewe
seuns,
maar
vind
tog
in
'n
sekere
mate
troos
in
hul
nuwe
dogtertjie,
wat
gou
aansterk
en
by
die
dag
mooier
word.
'n
Hele
ruk
lank
weet
sy
nie
dat
sy
broers
gehad
bet
nie,
want
die
ouers
wil
nie
vir
haar
vertel
nie,
maar
op
'n
dag
boor
sy
toevallig
hoe
'n
paar
mense
van
haar
praat
en
se
hoewel
die
meisietjie
mooi
is,
bet
sy
tog
eintlik
skuld
aan
die
groat
teenspoed
wat
haar
sewe
broers
getref
bet.
Toe
word
sy
baie
treurig,
gaan
na
haar
ma
en
pa
en
vra
of
sy
dan
broers
gehad
bet
en
wat
van
hulle
geword
bet.
Die
ouers
kan
die
geheim
nie
langer
verswyg
nie
en
se
vir
haar
di
t
is
deur
die
hemel
so
beskik,
en
haar
geboorte
was
net
die
onskuldige
oorsaak
daarvan.
Di
t
pla
die
meisietj
ie
se
gewete
egter
elke
dag
en
sy
word
daarvan
oortuig
dat
sy
haar
broers
weer
moet
verlos.
Sy
kry
geen
rus
vir
haar
siel
nie,
totdat
sy
in
die
geheim
vertrek
en
die
wye
wereld
invaar
om
haar
broers
erens
op
te
spoor
en
te
bevry.
Al
wat
sy
saam
met
haar
neem,
is
'n
klein
ringetjie
as
aandenking
van
haar
ouers,
'n
broodjie
vir
die
hanger,
'n
kruikie
water
vir
69
die
dors
en
'n
stoeltjie
vir
die
moegheid.
Toe
stap
sy
ver,
ver,
tot
aan
die
einde
van
die
wereld.
Daar
kom
sy
by
die
son
ui
t,
wat
te
warm
en
angswekkend
is
en
klein
kindertjies
opeet.
Sy
hardloop
vinnig
weg
tot
by
die
maan,
wat
weer
gans
te
koud
en
iesegrimmig
en
boos
is,
en
as
hy
die
kind
opmerk,
se
hy:
"Ek
ruik,
ek
ruik
mensevleis".
Toe
maak
sy
haar
vinnig
uit
die
voete
en
loop
tot
by
die
sterre,
wat
vir
haar
vriendelik
en
goedhartig
lyk.
Die
morester
gee
vir
haar
'n
klein
beentjie
en
se:
"Slegs
met
die
beentjie
kan
jy
die
glasberg
oopsluit
waarin
jou
broers
is".
Die
meisietjie
neem
die
beentjie,
draai
dit
goed
in
haar
sakdoek
toe
en
stap
verder,
totdat
sy
by
die
glasberg
kom.
Die
deur
is
gesluit
en
sy
wil
die
beentjie
uithaal,
maar
toe
sy
haar
sakdoek
oopvou,
is
di
t
leeg.
Sy
het
die
geskenk
van
die
goeie
ster
verloor.
Wat
moet
sy
nou
maak?
Sy
wil
haar
broers
red
en
sy
het
geen
sleutel
vir
die
glasberg
nie.
Die
goeie
sustertjie
neem
'n
mes,
sny
een
van
haar
klein
vingertjies
af,
steek
dit
in
die
deur
en
sluit
dit
gelukkig
so
oop.
Toe
sy
ingaan,
kom
'n
dwergie
haar
tegemoet
en
se:
"My
kind
wat
soek
jy?"
"Ek
soek
my
broers,
die
sewe
kraaie,"
antwoord
sy.
Die
dwerg
se:
"Die
kraaie
is
nie
tuis
nie,
maar
as
jy
solank
hier
wag
totdat
hulle
terugkeer,
kan
jy
gerus
maar
binnekom".
Hierna
bring
die
dwergie
die
kraaie
se
maaltyd
op
sewe
bordjies
70
en
in
sewe
bekertjies
en
die
sustertjie
eet
'n
happie
uit
elke
bordjie
en
drink
'n
slukkie
uit
elke
bekertjie.
In
die
laaste
bekertjie
laat
val
sy
die
ringetjie
wat
sy
saamgebring
bet.
Meteens
hoar
sy
'n
geruis
en
'n
gekrys
in
die
lug
en
die
dwergie
se:
"Hier
kom
die
kraaie
huis
toe
gevlieg".
Hulle
kom
binne
en
wil
eet
en
drink
en
soek
hul
bordj
ies
en
bekertjies.
Toe
se
een
na
die
ander:
"Wie
bet
uit
my
bekertjie
gedrink?
Wie
het
uit
my
bordjie
geeet?
Dit
is
deur
'n
mensemond
aangeraak".
En
toe
die
sewende
een
sy
bekertjie
leeggedrink
bet,
sien
hy
die
ringetjie
op
die
bodem
le.
Hy
kyk
daarna
en
herken
die
ring
van
sy
ma
en
pa
en
se:
"As
ans
suster
bier
was,
sou
sy
ans
kon
verlos".
Toe
die
meisietjie,
wat
agter
die
deur
staan
en
luister,
die
wens
hoar,
tree
sy
te
voorskyn
en
toe
kry
die
kraaie
weer
hul
menslike
gestal
te.
En
hulle
het
mekaar
omhels
en
vrolik
saam
huis
toe
gegaan.
Ti
tel
Die
titel
dui
op
die
broers
se
lot
wat
dan
uiteindelik
die
lot
van
die
hoofkarakter
bepaal.
71
Tyd
en
ruimte
Daar
is
geen
tydsaanduiding
nie.
Ruimte-begrippe
soos
"wye
wereld"
dui
op
'n
vae
ruimte-aanduiding.
Die
verhaal
begin
egter
in
'n
herkenbare
aardse
ruimte.
Wanneer
die
seuns
in
kraaie
verander,
beweeg
die
verhaaltjie
na
'n
fantasiewereld.
Hierdie
toweragtige
milieu
word
voortgesit
tydens
die
meisietj
ie
se
reis.
Fantasiefigure
word
nou
aangetref.
Die
verhaal
eindig
egter
weer
binne
'n
aardse
milieu.
Hierdie
wisseling
in
die
ruimte-
aanduiding
verleen
aan
die
sprokie
'n
sikliese
aard.
Maar
ook:
dit
laat
die
leser
(kind)
beurtelings
tuis
voel
(identifiseer)
en
vreemd
voel
(mistifiseer)
.
Gebeureverloop
Die
gebeureverloop
is
chronologies
en
snel.
'n
Man
met
sewe
seuns
en
geen
dogtertjie,
begeer
'n
dogtertjie.
In
die
tweede
sin
word
sy
begeerte
bewaarheid
as
sy
vrou
geboorte
skenk
aan
'n
dogtertjie.
Hy
stuur
sy
seuns
om
water
te
gaan
haal.
As
hulle
te
lank
vertoef,
wens
hy
dat
hulle
in
kraaie
moet
verander.
Hierdie
wens
word
onmiddellik
bewaarheid.
Dan
word
'n
tydsprong
aangetref
-
die
meisietjie
is
groot
en
hoor
van
die
lot
van
haar
broers.
Sy
besluit
om
hulle
te
verlos
en
beweeg
weg
uit
die
ouerlike
kring.
Struikelblokke
word
in
haar
weg
gele,
maar
sy
ontvang
die
hulp
van
verskeie
fantasief
igure
byvoorbeeld
die
morester
en
die
dwergie.
verskaf
Geen
onnodige
beskrywings
word
van
haar
wereldreis
nie.
Uiteindelik
slaag
sy
daarin
om
haar
broers
te
verlos.
Die
verhaal
vertoon
'n
gelukkige,
afgeronde
slot
wanneer
72
die
kraaie
weer
in
seuns
verander
en
almal
gelukkig
saam
huis
toe
gaan.
Karakters
Die
karakters
word
nie
in
die
verhaal
benoem
nie.
Algemene
benaminge
aangetref.
SOOS
"man",
"sewe
Die
hoofkarakter,
seuns"
en
"meisietjie"
word
naamlik
die
meisietj
ie,
word
as
"goed"
voorgestel.
Haar
"skuld"
word
sander
haar
toedoen
deel
van
haar,
maar
saam
met
haar
helpers,
die
morester
en
die
dwergie,
is
sy
aktief
besig
om
haar
skuldlas
af
te
werk.
Na
aanleiding
van
Propp
se
indeling
met
betrekking
tot
die
helde
is
sy
die
soekerheld.
Naas
die
morester
en
die
dwergie,
wat
as
positiewe
helpers
voorgestel
word,
word
ook
negatiewe
f
antasief
igure
naamlik
die
son
en
die
maan
aangetref.
Tem.a
Die
verlossingstema
word
in
die
verhaaltjie
aangetref.
Wanneer
die
meisietjie
van
haar
broers
se
lot
verneem,
is
daar
dadelik
by
haar
die
begeerte
om
hulle
uit
hulle
penarie
te
verlos.
Sy
slaag
ook
daarin.
Die
verlossingstema
kring
egter
ook
uit
na
die
hoofkarakter
-
sy
verlos
haarself
van
die
onverdiende
skuldlas.
Die
straftema
is
nou
verbind
met
die
verlossingstema.
Die
seuns
is
stout
en
word
gestraf
as
hulle
vader
se
wens
bewaarheid
word
en
hulle
in
kraaie
verander.
73
Kodes
Eerstens
gaan
die
wenskode
saam
met
die
straftema
-
die
stout
seuns
word
gestraf
as
die
vader
se
wens
dat
hulle
in
kraaie
moet
verander,
bewaarheid
word.
Tweedens
word
die
wenskode
met
die
verlossingstema
verbind
wanneer
die
sewende
kraai
die
ringetjie
sien
en
wens
dat
sy
suster
daar
was
om
hulle
te
verlos.
Sy
wens
word
vervul.
Die
skuldkode
word
ook
in
die
verhaaltjie
aangetref.
Wanneer
die
meisietjie
van
haar
broers
se
lot
verneem,
is
sy
oortuig
dat
sy
skuld
het
aan
die
teenspoed
wat
hulle
te
beurt
geval
het.
Sy
word
dus
sonder
haar
eie
toedoen
met
'n
skuldgevoel
belas.
Getal
Sewe,
wat
ook
dikwels
in
die
sprokie
'n
rol
speel,
kom
reeds
in
die
titel
van
die
sprokie
voor
en
word
dan
herhaaldelik
in
die
verhaaltjie
genoem.
Soos
reeds
in
par.
2.3.3.6
aangetoon,
dui
die
getal
op
vervulling,
finaliteit
en
volmaaktheid
en
sluit
dus
aan
by
die
afgeronde
en
gelukkige
slot
van
hierdie
sprokie.
Die
familiekring
word
herstel.
Taalgebruik
Die
taalgebruik
van
die
verhaaltjie
is
direk
en
pas
by
die
snelle
verloop
van
die
vertelling.
Geen
onnodige
beskrywende
woorde
word
gebruik
nie.
Voorbeeld:
"Die
goeie
sustertjie
neem
'n
mes,
sny
74
een
van
haar
klein
vingertjies
af,
steek
dit
in
die
deur
en
sluit
dit
gelukkig
so
oop".
Die
voorkoms
van
die
beskrywende
woorde
in
hierdie
sin
word
binne
die
verhaalopset
goed
gemotiveer:
"goeie"
bevestig
die
onbaatsugtige
daad
van
die
meisietjie;
terwyl
"klein"
motiveer
waarom
die
vingertj
ie
as
sleutel
gebruik
kon
word.
2.4
DIE LITEReRE SPROKIE
'n
Sprokie
kan
ervaar
word
bloat
as
'n
vertelling
wat
genot
aan
die
kind
verskaf,
maar
die
sprokie
kan
volgens
Degenaar
ook
'n
uitdaging
bied
vir
"
...
'n
speurtog
van
die
bewussyn
op
soek
na
dieper
betekenis"
(Aucamp
1980:70).
Degenaar
huldig
die
mening
dat
die
sprokie
die
menslike
gees
in
al
sy
aspekte
aanspreek.
Hy
formuleer
dit
soos
volg:
"Terwyl
die
sprokie
die
kind
vermaak,
stel
dit
horn
ook
aan
homself
bekend
as
voelende,
denkende
en
willende
wese,
openbaar
aan
horn
wat
tipies
is
vir
die
menslike
bestaan,
byvoorbeeld
die
stryd
tussen
drange
en
redelikheid,
en
help
horn
om
hierdeur
sy
ervaring
te
artikuleer,
sy
lewe
te
verryk
en
sy
persoonlikheid
te
ontwikkel"
(Aucamp:l980:71).
Alhoewel
Bettelheim
die
diepte-sielkunde
as
sy
uitgangspunt
neem,
erken
hy
in
sy
boek,
The
uses
of
enchantment:
"It
(the
fairy
tale)
offers
meaning
in
so
many
ways
that
no
one
book
can
do
justice
to
the
multitude
and
diversity
of
the
contributions
such
tales
make
to
the
child's
life"
(Bettelheim
1976:
12)
.
Hierdie
geestelike
ontdekkingstogte
van
die
menslike
gees
word
op
75
verskillende
analitiese
wyses
benader.
Degenaar
wys
daarop
dat
die
wyse
waarop
die
kind
en
die
analitikus
die
sprokie
verstaan,
verskillend
is.
Hierdie
verskil
omskryf
hy
soos
volg:
"
...
die
analitikus
verstaan
die
sprokie;
die
kind
verstaan
homself
in
die
sprokie"
(Aucamp
1980:
72)
.
Soos
reeds
in
par.
2.1.2
aangetoon,
dui
Jolles
die
novelle
as
kunsvorm
van
die
sprokie
aan.
3
Die
novelle
is
volgens
Jolles
kunspoesie,
"eine
Zubereiten";
terwyl
die
sprokie
natuurpoesie
is,
"ein
Sichvonselbstmachen"
(Jolles
1972:
231)
.
Die
sprokie
ontstaan
uit
die
volksmond,
terwyl
die
kunsvorm
met
sy
uniekheid
alleenlik
die
werk
van
'n
"Dichter"
kan
wees.
4
2 ..
4.
1
Die
Feministiese
Benadering
De
Jong
omskryf
die
term
"feminisme"
as
volg:
"Die
feminisme
verwys
in
die
eerste
plek
na
die
opbloei
van
'n
praktyk
en
teorie
wat
gesentreer
is
om
en
gemik
is
op
die
erkenning
van
die
onderdrukte
posisie
van
die
vrou
en
die
herstel
van
haar
regte
op
alle
ekonomiese,
politiese
en
kulturele
terreine.
Laasgenoemde
sluit
die
wetenskap,
kunste
en
literatuur
in
asook
die
wetenskaplike
dissiplines
wat
die
vrou
tot
beskrywingsobjek
maak"
(Cloete
(red.)
1992:124).
Die
feministiese
kritiek
ten
opsigte
van
die
sprokie
het
dit
veral
teen
die
patriargale
opset
waarin
die
vrou
in
die
sprokie
geskets
word
-
die
manlike
meerderwaardigheid
word
geteken
met
76
die
vrou
as
onderdanig
daaraan.
Die
vrou
as
heldin
in
die
sprokie
word
as
positief
maar,
in
terme
van
ondergeskiktheid,
byvoorbeeld
deugsaam,
beeldskoon
en
moederlik
gedefinieer.
Die
vrou
in
die
sprokie
word
dus
gesien
in
terme
van
haar
verhoudings
met
mans.
Woolf
formuleer
die
feministiese
standpunt
soos
volg:
"Women
have
served
all
these
centuries
as
looking-glasses
possessing
the
magic
and
delicious
power
of
reflecting
the
figure
of
man
as
twice
his
natural
size"
(Cloete
(red.)
1992:
125).
Stone
onderskei
in
haar
artikel
"Feminist
approaches
to
the
interpretations
of
fairy
tales"
drie
feministiese
benaderings
ten
opsigte
van
die
ontwikkeling
in
die
interpretasies
van
sprokies:
Die
vroeere
feministe
(1950
-
1960)
"
...
saw
women
as
artificially
separated
and
wrongly
considered
unequal
to
man
"
(Bottigheimer
(ed)
1986:
234)
.
Hierdie
vroeere
feministe
was
die
mening
toegedaan
dat
die
passiewe
en
beeldskone
heldinne
van
die
gewilde
sprokies
'n
eng
en
skadelike
rolmodel
vir
jong
lesers
voorgehou
het
-
hulle
het
vroue
verhoed
om
hulle
volle
menslike
potensiaal
te
besef.
'n
Beroep
is
op
vroue
-
die
Sneeuwitjies
-
gedoen
om
wakker
te
skrik
en
beheer
van
hulle
lewe
te
neem;
om
nie
te
wag
op
"Prince
Charming"
om
namens
hulle
op
te
tree
nie.
Die
vroeere
f
eministiese
benaderings
was
bekommerd
oor
die
gevolge
van
geslag-stereotipering
en
het
hulle
kritiek
op
die
gewilde
sprokies
gerig.
Die
gevolg
is
dat
hulle
dieselfde
heldinne,
byvoorbeeld
Aspoesterjie,
Sneeuwitjie
en
Doringrosie,
telkemale
gekritiseer
het
sodat
hierdie
feministiese
beskouing
ook
later
'n
stereotipe
geword
het.
Die
volgende
geslag
f
eministiese
skrywers
was
van
mening
dat
77
vroue
op
'n
natuurlike
wyse
van
mans
geskei
is
en
eintlik
superieur
bo
mans
is.
Feministe
het
nou
saamgestem
dat
vroeere
studies
die
subtiele
krag
van
heldinne
en
vroue
as
sekondere
karakters
geignoreer
het.
Kavablum
het
byvoorbeeld
aangetoon
dat
Aspoestertj
ie
eintlik
vryheid
ten
opsigte
van
die
kombuis
en
vuurherd
bekom
het
en
dat
haar
"prins"
simbolies
is
van
haar
innerlike
krag.
Aspoestertj
ie
se
skoen
is
volgens
die
Freudiaanse
simboliek
haar
eie
vagina
en
deur
dit
weer
te
bekom,
vestig
sy
haar
as
onafhanklike
vrou
(Bottigheimer
(ed)
1986:
231)
.
Die
sprokie
is
dus
nou
nie
meer
as
romantiese
storie
benader
nie,
maar
instede
daarvan
as
uitbeelding
van
die
innerlike
ontwikkeling
van
die
unieke
vroulike
karakter.
Mans
kan
slegs
'n
hindernis
in
die
ontwikkeling
of
simbolies
van
die
bereiking
van
die
innerlike
ontwikkeling
wees.
Baie
van
die
hedendaagse
f
eministiese
skrywers
beskou
mans
en
vroue
as
potensieel
gelyk
en
dring
daarop
aan
dat
nuwe
persepsies
van
man
en
vrou
nodig
is
11
• • •
if
we
are
to
break
the
magic
spell
of
gender
stereotyping"
(Bottigheimer
(ed)
1986
:
233)
.
Lieberman
(1972b)
is
van
mening
dat
alhoewel
daar
baie
sprokies
is
waarin
vroue
'n
aktiewe
rol
vertolk,
dit
juis
die
sprokies
is
wat
deur
Walt
Disney
gewild
gemaak
is,
naamlik
"Sneeuwitjie",
"Aspoestertjie"
en
"Doringrosie",
waarin
vroue
'n
passiewe
rol
vertolk,
wat
duisende
kinders
beinvloed
het.
Kinders
lees
gewilde
sprokies
en
vind
nie
net
uit
wat
met
prinsesse,
prinse,
hekse
en
kinders
van
hulle
gewilde
sprokies
gebeur
nie;
hulle
leer
ook
sekere
gedrags-,
assossiasiepatrone
en
waardesisteme.
Alhoewel
Bettelheim
(1976:14)
die
mening
huldig
dat
sprokies
groot
78
psigologiese
betekenis
het
vir
kinders
van
al
le
ouderdomme,
ongeag
die
geslag
of
ouderdom
van
die
hoofkarakter
van
die
verhaaltjie,
stem
hy
met
Lieberman
saam
dat
die
gewilde
sprokie
die
grootste
impak
op
die
kind
het,
daarom
fokus
hy
oak.in
sy
boek
op
die
gewilde
sprokies.
Wat
die
karakterisering
van
vroue
betref,
kom
sekere
patrone
dadelik
uit
die
sprokie
na
vore.
Daar
is
'n
bose
stiefma
en
dan
die
skoonheidskompetisie.
Wanneer
daar
meer
as
een
dogter
in
die
f
amilie
is
of
wanneer
die
meisies
nie
verwant
is
nie,
word
die
mooiste
altyd
uitgesoek
en
dit
is
die
een
wat
aan
die
einde
met
die
prys
wegstap.
Beeldskone
meisies
word
nooit
geignoreer
nie.
Hulle
mag
aan
die
begin
van
die
verhaal
deur
'n
bose
of
jaloerse
persoon
(gewoonlik
die
stiefma)
onderdruk
word,
maar
aan
die
einde
ontvang
hulle
die
beloning.
Die
fokus
val
dus
in
die
sprokie
op
skoonheid
as
'n
meisie
se
beste
bate,
en
miskien
haar
enigste
waardevolle
bate.
Saam
met
skoonheid
word
goedgeaardheid
en
beskeidenheid
geassosieer
en
swak
maniere
gaan
met
f
isiese
onaantreklikheid
saam.
Die
beroemdste
voorbeeld
is
sekerlik
Aspoestertjie
waar
Aspoestertjie
beeldskoon
en
goed
gemanierd
is
en
dj
'.3
ouer
susters
lelik,
wreed
en
swak
gemanierd.
Hierdie
patroon
en
die
verspreiding
van
die
beloning
kan,
volgens
Lieberman,
jaloesie
en
verdeeldheid
ender
meisies
tot
gevolg
he.
Die
verhaal
tj
ies
weerspieel
ook
'n
intense
kompeterende
karakter.
Die
mooiste
meisie
wen
die
prys,
terwyl
seuns
die
prys
wen
as
hulle
dapper,
aktief
en
die
geluk
aan
hulle
kant
het.
As
'n
kind
dus
geluk
assosieer
met
skoonheid
kan
sy
leer
om
die
fisies
onaantreklike
of
"gewone"
meisies
met
agterdog
te
bejeen,
want
79
hulle
word
voorgestel
as
geslepe,
wreed
en
venynig.
Op
dieselfde
wyse
kan
die
meisie
wat
met
die
vaal,
gewone
meisie
identifiseer,
jaloers
en
agterdogtig
wees
teenoor
die
mooi
meisie.
Die
onmiddellike
en
voorspelbare
gevolg
van
mooi-wees
is
om
uitverkore
te
wees.
Die
beeldskone
of
mooi
meisie
hoef
niks
te
doen
om
uitverkore
te
wees
nie
-
sy
is
uitverkore
omdat
sy
mooi
is.
Volgens
Lieberman
dra
hierdie
siening
van
die
skoonheid
van
die
vrou
in
die
sprokie
by
tot
die
passiwiteit
van
die
vrou
in
die
sprokies.
Sy
verwoord
dit
soos
volg:
"Since
the
heroines
are
chosen
for
their
beauty
(en
soi),
not
for
anything
they
do
(pour
soi),
they
seem
to
exist
passively
until
they
are
seen
by
the
hero,
or
described
to
him.
They
wait,
are
chosen,
and
are
rewarded"
(Lieberman
1972b:386).
Die
huwelik
is
die
belangrikste
gebeure
in
byna
elke
sprokie
en
in
die
meeste
gevalle
die
beloning
vir
die
meisies.
Die
huwelik
word
met
rykdom
geassosieer.
Goeie,
arm
en
mooi
meisies
trou
altyd
met
ryk
en
aantreklike
prinse;
nooit
met
aantreklike,
goeie,
maar
arm
mans
nie.
Omdat
meisies
in
sprokies
uitverkore
is
as
gevolg
van
hulle
skoonheid,
is
dit
maklik
vir
die
kind
om
die
afleiding
te
maak
dat
skoonheid
tot
rykdom
kan
lei;
dat
om
uitverkore
te
wees
sinoniem
is
met
ryk
wees.
Die
beloningsisteem
in
die
sprokie
openbaar,
aldus
Lieberman
(1972b),
drie
faktore
wat
mekaar
opvolg:
om
mooi
te
wees
lei
tot
uitverkorenheid
wat
weer
op
sy
beurt
tot
rykdom
lei.
Vol
gens
Lieberman
toon
'n
ondersoek
van
die
gewildste
sprokies
aan
dat
aktiewe
meisies
in
die
minderheid
is;
die
meeste
heldinne
of
meisies
as
sekondere
karakters
is
passief,
onderdanig
en
weerloos.
Sy
toon
aan
dat
80
alhoewel
Grietjie
van
die
sprokie
"Hansie
en
Grietjie"
aan
die
einde
van
die
verhaaltjie
'n
aktiewe
rel
inneem
deur
die
heks
in
die
oond
te
stoat,
sy
gedurende
die
eerste
helfte
van
die
sprokie
die
vreesbevange,
kleiner
suster
is
wat
na
haar
broer
opsien
vir
hulp
en
vertroosting.
Doringrosie
word
voorgehou
as
die
uiterste
toonbeeld
van
passiwiteit
waar
sy
in
haar
slapende
toestand
bewegingloos
le
en
wag
op
'n
prins
om
haar
te
wek
en
te
red.
Ook
Aspoestertj
ie
word
voorgehou
as
'n
passiewe
karakter
wat
tuis
sit
en
wag
op
die
prins
se
dienaar
om
na
haar
huis
te
kom
en
haar
identiteit
te
ontdek.
Vroulike
gedragspatrone
wat
onderdanigheid,
weerloosheid
en
passiwiteit
weerspieel,
word
in
die
verhaaltjies
voorgehou
en
is
eintlik
die
gedrag
wat
die
beloning
tot
gevolg
het.
Alhoewel
die
huwelik
'n
algemene
verskynsel
in
sprokies
is,
en
deel
vorm
van
die
vergoedingspakket,
word
daar
min
in
die
sprokie
oor
die
huwelik
self
gese.
Veel
eerder
word
daar
gefokus
op
die
hofmakery
wat
as
die
belangrikste
en
opwindendste
deel
van
'n
meisie
se
lewe
voorgehou
word,
want
dit
is
tydens
die
fase
van
haar
lewe
dat
sy
haar
die
meeste
kan
laat
geld.
Lieberman
(1972b:394)
stel
dit
socs
volg:
"After
marriage
she
ceases
to
be
---lr
c;
C,'
r
wooed,
her
consent
is
no
longer
sought,
she
derives
her
status
from
her
husband,
and
her
personal
identity
is
thus
snuffed
out".
Omdat
die
fokus
dus
op
die
hofmakery
val
en
dit
as
interessant
voorgehou
word,
kan
kinders
'n
begeerte
ontwikkel
om
altyd
die
hof
gemaak
te
word
omdat
die
huwelik
letterlik
die
einde
van
die
storie
is.
81
Bottigheimer
kom
in
haar
artikel
"Silenced
women
in
Grimm's
tales"
(1986:130)
tot
die
gevolgtrekking:
"·
..
one
must
conclude
that
fairy
tales
offered
an
apparently
innocent
and
peculiarly
suitable
medium
for
both
transmitting
and
enforcing
the
norm
of
• -'.
-1.
the
silent
woman".
Sy
vind
dat
mans
'n
keuse
het
of
hulle
st1l(
s-ek-s
~(";.'
\
/:-
\
('
··>•.
!
..
wil
wees,
terwyl
die
vroulike
karakters
tot
stil
te
gedwing
word
u
lJ
Hierdie
stilswye
bestaan
op
twee
vlakke
in
Grimm
se
verhale:
eerstens
'n
stilswye
wat
uit
die
storielyn
self
ontstaan
as
die
karakter
vir
'n
periode
tot
stilte
vervloek
word
en
tweedens
'n
stilswye
wat
die
gevolg
is
van
die
skrywer
se
keuse
in
die
verspreiding
van
die
direkte
en
indirekte
dialoog.
Die
vroulike
karakter
trek
in
beide
gevalle
aan
die
kortste
end
- "Men
could
be
silent,
but
women
were
silenced"
(Bottigheimer
198'6:
118)
.
Bottigheimer
verwys
na
die
vroue
in
die
sprokies
as
"the
silenced";
terwyl
Rowe.
(Bottigheimer
(ed)
1986:
53)
die
vroulike
karakters
as
"the
voiceless"
benoem.
( .
Degenaar
(1988d)
toon
aan
dat die
bourgeoisie
die
volksverhale
van
die
boerestand
geneem
het
en
dit
toe
omgebou
het
tot
vertellings
wat
die
aristrokrasie
bevoordeel.
Op
hierdie
wyse
het
die
seksistiese
proj
eksie
van
die
man
wat
deel
was
van
die
burgerlike
etiek,
deel
van
die
sprokies
geword.
82
2.4.2
Die
Psigologiese
Benadering
Psigoanalitiese
literatuurbeskouings
gaan
van
die
standpunt
uit
dat
die
dissipline
van
psigoanalise
verhelderend
en
inf
ormatief
kan
funksioneer
in
die
bestudering
van
die
literatuur;
dat
psigoanalise
kan
lei
tot
'n
meer
ingeligte
interpretasie
van
literere
tekste.
Die
term
"psigoanalise"
is
in
1896
vir
die
eerste
keer
deur
die
psigiater,
Sigmund
Freud,
gebruik
vir
'n
nuwe
soort
terapie
waarvolgens
dinge
wat
tot
die
onderbewuste
verban
is,
verwoord
moes
word.
Daar
kan
verskillende
psigologiese
interpretasies
gegee
word,
afhangende
van
watter
teks
gebruik
word
en
watter
psigologiese
opvatting
(byvoorbeeld
die
van
Freud,
Lacan,
Jung
ensovoorts)
as
verwysingsraamwerk
gebruik
word.
Ten
grondslag
van
die
psigologiese
interpretasies
word
egter
tog
'n
gemeenskaplike
logika
aangetref
volgens
die
psigologiese
\
benadering
moet
die
sprokie
gesien
word
as
"'
n
veruiterliking
van
diep
psigologiese
magte
wat
in
die
gees
van
die
mens
werksaam
is.
Hierdie
magte
is
direk
voelbaar,
maar
nie
direk
kenbaar
nie"
(Aucamp
1980:74).
Degenaar
meen
dat
hierdie
magte
kenbaar
word
deur
die
beelde
wat
in
die
verhaal
optree.
Die
kind
voel
hierdie
psigologiese
magte
wat
in
die
mens
se
gees
werksaam
is
aan,
maar
hy
ken
dit
nog
nie.
Die
sprokie
sluit
dus
by
die
ervaringswereld
van
die
kind
aan,
gee
uitdrukking
aan
sy
gevoelsbane
en
help
om
die
ervarings
in
sy
lewe
te
deurwerk
(Aucamp
1980)
.
Bettelheim
se
uitgangspunt
in
sy
boek,
The
uses
of
enchantment:
The
meaning
and
importance
of
fairy
tales,
is
dat
die
sprokie
die
kind
se
emosionele
reaksie
op
probleme
van
volwassenheid
83
weerspieel
en
die
kind
help
om
hierdie
probleme
te
deurwerk.
Die
sprokie
het
dus
'n
terapeutiese
waarde
vir
kinders.
Watson
(1992:12)
verwoord
Julian
David
se
interpretasies
van
sprokies
as
volg:
"In
David's
view,
fairy
tales
are
best
read
as
symbolic
representations
of
the
inescapably
crooked
paths,
full
of
trials,
wrong
turnings
and
misunderstandings,
which
adults
no
less
than
children
have
to
take
in
order
to
bring
their
individual
personalities
to
pscyhological
and
spiritual
maturity".
Bettelheim
(1976)
is
van
mening
dat
psigoanalise
geskep
is
om
die
mens
te
help
om
die
problematiese
aard
van
die
lewe
te
aanvaar
sonder
om
daardeur
oorweldig
te
word
of
om
in
te
gee
tot
lewensontvlugting.
Hy
huldig
Freud
se
standpunt
dat
deur
dapper
teen
hierdie
oorweldigende
magte
te
stry,
kan
die
mens
daarin
slaag
om
die
betekenis
van
sy
bestaan
te
agterhaal.
Die
sprokie
slaag
daarin
om
hierdie
boodskap
aan
die
kind
op
'n
tweerlei
wyse
oor
te
dra:
eerstens
dat
'n
stryd
teen
struikelblokke
in
die
lewe
onafwendbaar
is
en
'n
intrinsieke
deel
van
die
mens
se
bestaan
vorm;
maar
tweedens
-
wanneer
'n
mens
nie
wegdeins
daarvan
nie,
jy
op
die
ou
end
jou
struikelblokke
sal
oorkom
en
as
oorwinnaar
uit
die
stryd
sal
tree.
Die
sprokie
konfronteer
die
kind
met
basiese
menslike
probleme.
Hierdie
probleme
word
in
die
sprokie
bondig
en
eenvoudig
gestel,
sodat
die
kind
die
probleem
in
sy
mees
simplistiese
vorm
kan
verstaan.
'n
Meer
komplekse
plot
sou,
volgens
Bettelheim,
slegs
die
kind
verwar.
Soos
Neethling
(1988)
gaan
Bettelheim
ook
van
die
standpunt
uit
dat
die
karakters
in
die
sprokie
'n
eendimensionele
aard
openbaar;
die
karakters
is
nie
ambivalent
84
nie
-
'n
karakter
is
of
goed
of
sleg.
Hierdie
enkellynigheid
in
die
karaktertekening
help
ook,
aldus
Bettelheim,
om
verwarring
by
die
kind
uit
te
skakel.
Dit
help
die
kind
om
maklik
die
verskil
tussen
die
goeie
en
bose
karakter
raak
te
sien;
iets
wat
hy
nie
so
geredelik
sou
kon
doen
indien
die
karakter
nader
aan
die
werklikheid
geskets
is
nie.
Die
sprokie
spreek
die
kind
se
vrese
soos
sy
gevoel
van
eensaamheid,
die
behoefte
om
liefde,
die
vrees
dat
jy
waardeloos
is,
die
vrees
vir
die
dood,
vir
skeiding
van
ouers
ensovoorts,
direk
aan.
Oplossings
word
ook
op
so
'n
wyse
voorgestel
dat
die
kind
dit
volgens
sy
begripsvermoe
kan
begryp.
Sprokies,
volgens
Bettelheim,
lei
ook
die
kind
om
sy
identiteit
en
roeping
te
ontdek
en
stel
voor
watter
ondervinding
nodig
is
om
sy
karakter
verder
te
ontwikkel.
Bettelheim
(1976:
24)
verwoord
dit
soos
volg:
"Fairy
tales
intimate
that
a
rewarding,
good
life
is
within
one's
reach
despite
adversity
-
but
only
if
one
does
not
shy
away
from
the
hazardous
struggles
without
which
one
can
never
achieve
true
identity".
Die
terapeutiese
waarde
van
die
sprokie
le
daarin
dat
dit
die
kind
help
om
oplossings
vir
sy
innerlike
konflikte
te
vind.
Die
sprokie
stel,
aldus
Bettelheim,
geen
eise
nie;
dit
verskaf
sekerte,
hoop
vir
die
toekoms
en
die
belofte
van
'n
gelukkige
einde.
In
die
storie
van
"Die
drie
varkies"
word
die
kind
nie
slegs
hoop
gegee
nie,
maar
is
die
boodskap
daar
dat
deur
sy
intelligensie
te
ontwikkel,
kan
hy
selfs
oor
'n
veel
sterker
opponent
(die
wolf)
seevier.
Die
sprokie
is
dus
suggestief;
sy
boodskappe
impliseer
oplossings,
maar
dit
skryf
nie
voor
nie.
Die
Bybelstories
is,
volgens
Bettelheim,
nie
voldoende
om
in
al
die
85
psigiese
behoeftes
van
die
mens
te
voorsien
nie
-
dit
voorsien
antwoorde
11
•••
to
the
crucial
questions
of
how
to
live
the
good
life,
they
did
not
offer
solutions
for
the
problems
posed
by
the
dark
sides
of
our
personalities
11
(Bettelheim
1976:
52)
.
Die
Bybelstories
stel,
aldus
Bettelheim,
een
oplossing
voor
vir
die
asosiale
aspekte
van
die
onderbewuste,
naamlik
onderdrukking
van
hierdie
onaanvaarbare
begeertes
of
strewes.
Omdat
kinders
egter
nie
hul
id
onder
bewuste
beheer
het
nie,
ontstaan
daar
die
behoefte
vir
stories
wat
ten
minste
fantasie-bevrediging
vir
hierdie
onaanvaarbare
tendense
sal
toelaat,
en
ook
spesifieke
modelle
bied
vir
hulle
sublimasie.
Die
groat
waarde,
volgens
Bettelheim,
is
dat
die
sprokie
die
kind
help
om
orde
in
sy
innerlike
chaos
te
weeg
te
bring
en
horn
dus
so
help
om
homself
te
verstaan.
2.4.3
Die
sosiale
ruimte
random
die
sprokie
Zipes
en
Degenaar
huldig
beide
die
mening
dat
insig
in
die
sosio-
historiese
konteks
van
die
sprokie
noodsaaklik
is
vir
die
verstaan
van
die
genre.
Zipes
(1983
:4)
is
van
mening
dat
dit
geen
doel
dien
om
'n
definisie
van
die
sprokie
te
baseer
op
die
morfologiese
studies
van
Propp
en
Greimas
nie,
11
•••
(because)
they
provide
no
overall
methological
framework
for
locating
and
grasping
the
essence
of
the
genre,
the
substance
of
the
symbolic
act
as
it
took
form
to
intervene
in
the
institutionalized
literary
discourse
of
86
society".
Zipes
gaan
dus
uit
van
die
standpunt
dat
die
sprokie
die
behoeftes
en
konflikte
van
die
mense
binne
die
spesif
ieke
sosiale
orde
weerspieel.
Hy
stem
saam
met
Teneze
dat
mag
en
onderdrukking
die
hoofpunte
is
wat
deur
die
sprokie
aangesny
word.
Om
die
rede
het
dit
dus
mense,
veral
boere,
aangetrek.
Die
sprokie
het
die
aspirasies
van
die
boerestand
vergestalt
enigeen
kan
in
'n
sprokie
'n
ridder
of
prinses
wees.
Die
sprokie
het
ook
die
ware
werklikheid
van
magpolitiek
daargestel
sender
om
die
geweld
en
brutaliteit
van
die
alledaagse
lewe
te
probeer
verdoesel.
Die
magiese
in
die
sprokie
het
dus
die
begeerte
om
onderdrukking
te
oorkom
en
verandering
in
die
gemeenskap
teweeg
te
bring,
verteenwoordig.
Perrault
wou,
volgens
Zipes,
met
die
skryf
van
sprokies
probeer
om
van
kinders
beskaafde
burgers
te
maak
en
hulle
voor
te
berei
vir
die
rolle
wat
hy
geglo
het
hulle
in
die
gemeenskap
moet
vervul.
Hierdie
sprokies
is
bekom
van
goewernantes
en
bediendes
uit
die
laer
klasse.
Die
verhaaltjies
is
dan
aangepas
om
in
die
hofkringe
vertel
te
word.
Perrault
het
die
volksprokie
in
'n
keurige
1 i
terere
vorm
omskep,
met
die
morele
doel
om
die
gedrag
van
kinders
op
'n
smaakvolle
manier
te
beinvloed.
Sy
misstap,
aldus
Zipes,
was
egter
dat
"
(he)
sought
to
civilize
children
to
inhibit
them,
and
perhaps
pervert
their
natural
growth"
(Zipes
1983:16).
Emosies
soos
skaamte
en
angs
is
by
kinders
gekweek
wanneer
hulle hulle
nie
geskik
het
na
'n
meer
geinhibeerde
sosiale
gedrag
nie.
Perrault
se
sprokies
soos
saamgestel
in
Histories
ou
contes
du
temps
passe,
kan
in
twee
groepe
volgens
geslag
ingedeel
word
-
die
wat
op
die
vrou
gemik
is
en
die
wat
die
man
in
gedagte
het.
87
Volgens
Zipes
openbaar
Perrault
'n
duidelike
beperkte
visie
van
die
vrou
-
"His
ideal
'femme
civilisee'
of
upper-class
society,
the
composite
female,
is
beautiful,
polite,
graceful,
industrious,
properly
groomed
and
knows
how
to
control
herself
at
all
times"
(Zipes
1983:25).
Perrault
se
modelvrou
moes
dus
passief
wees
totdat
die
regte
man
opdaag
wat
haar
deugde
raaksien
en
met
haar
trou.
Sy
leef
dus
deur
die
man
en
vir
die
huwelik.
Die
man
tree
op,
terwyl
die
vrou
wag.
As
sy
tot
aksie
genoop
word,
is
dit
om
te
demonstreer
hoe
onderdanig
sy
kan
wees.
Die
heldinne
van
die
sprokies
is
beeldskoon,
lojaal,
toegewyd
aan
hul
huislike
pligte,
nederig
en
soms
effens
dom,
waar
domheid
byna
'n
positiewe
kwaliteit
in
vroue
vir
Perrault
was.
Skoonheid
is
as
'n
bate
vir
vroue
gesien
en
intelligensie
as
die
bate
vir
die
man.
Die
siening
van
die
manlike
protagoniste
was
natuurlik
verskillend.
Nie
een
van
die
helde
is
buitengewoon
aantreklik
nie,
maar
hulle
is
~~ma_:I-__i11.tel.JJg~?:t:,_
ambisieus
en
openbaar
dapperheid.
Vir
die
manlike
protagonis
is
sosiale
sukses
meer
_______
,,
__
....
~,-'
--------~
belangrik
as
om
'n
vrou
te
wen.
Hulle
is
aktief
en
bereik
hul
einddoel
deur
hulle
verstand
te
gebruik
en
'n
hoe
graad
van
beskaafdheid
te
openbaar.
Hierdie
voorstelling
van
Perrault
se
manlike
en
vroulike
protagoniste
is
gebruik
om
die
ideale
tipes
te
weerspieel
om
sodoende
die
standaarde
van
die
beskawingsproses
soos
deur
die
hoe
klas
van
die
Franse
gemeenskap
daar
gestel,
te
versterk.
Perrault
was,
aldus
Zipes,
verantwoordelik
vir
die
literere
"bourgeoisfication"
van
die
mondelinge
volksprokie.
Hy
het
die
narratiewe
perspektief
van
die
gewilde
volksprokie
verskuif
van
die
boerestand
na
die
aristrokratiese
elite.
88
Die
Grimm-broers
se
sprokies
het
ook
hieraie
seksistiese
en
klassistiese
houaings
geopenbaar
en
'n
sosialiseringsproses
gedien
wat
groot
klem
geplaas
het
op
passiwiteit,
arbeidsaarn.lleid
en
__
selfopoffering
by
me.isies,
terwyl
die
aksent
vir
seuns
op
aktiwiteit,
kompetisie
en
die
akkumulasie
van
rykdom
geval
het.
Volgens
Zipes
is
die
siening
dat
die
Grimm-broers
hulle
sprokies
van
die
boerestand
en
dagwerkers
bekom
het,
verkeerd.
Veel
eerder
het
hulle
dit
bekom
van
opgevoede
middelklasmense
wat
alreeds
middelklasneigings
in
hulle
weergawes
ingewerk
het.
Die
Grimms
het
nie
net
die
styl
van
die
sprokies
verander
nie;
hulle
het
bygevoeg
en
substansiele
veranderings
by
die
karakters
en
betekenis
van
die
sprokies
aangebring.
Die
patroon
in
die
meeste
van
die
Grimm-sprokies
sluit
'n
magstryd
en
'n
strewe
na
outonomie
in.
Aan
die
begin
verlaat
die
jong
protagonis
sy
huis
of
familie
omdat
sekere
magsverhoudings
versteur
is.
'n
Taak
word
horn
opgele
en
die
versteekte
bevel
in
die
sprokie
moet
vervul
word.
Die
belangrikste
vraag
is
nou:
Wat
moet
'n
mens
doen
om
j
ou
magte
reg
te
gebruik
sodat
jy
in
die
gemeenskap
aanvaar
kan
word
o'f
om
'n
gemeenskap
te
skep
wat
saamval
met
die
norme
van
die
"status
quo"?
Die
swerwende
protagonis
verlaat
altyd
die
huis
met
die
doel
om
dit
te
herkonstrueer.
Die
held
leer
op
sy
weg
om
aktief,
kompeterend,
uitgeslape
en
vlytig
te
wees.
Sy
doel
is
geld,
mag
en
'n
vrou.
Sy
jurisduksie
is
die
hele
wereld.
Sy
geluk
hang
van
die
regverdige
gebruik
van
mag
af.
Die
heldin
leer
om
passief,
gehoorsaam,
selfopofferend,
hardwerkend
en
geduldig
te
wees.
Haar
doel
is
rykdom,
juwele
en
'n
man.
Haar
jurisdiksie
is
die
huis
of
kasteel.
Haar
gel~k
hang
89
af
yaJJ_haar
._onderwerping
aan
d,ie
patriargale
oroe.
In
byna
al
die
Grimm-sprokies
is
die
meester-slaafverhouding
gerasionaliseer
so
lank
die
heersers
welwillend
was
en
hul
mag
regverdig
gebruik
het.
Die
narratiewe
patrone
in
die
sprokies
van
die
Grimm-broers
impliseer
dat
vaardighede
en
kwaliteite
ontwikkel
en
gebruik
moet
word
sodat
daar
meegeding
kan
word
om
'n
hoer
plek
in
die
hierargie
wat
op
private
besit,
rykdom
en
mag
gebaseer
is.
Zipes
huldig
die
mening
dat
volksprokies
altyd
afhanklik
was
van
gebruike,
rituele
en
waardes
van
'n
spesifieke
sosialiseringsproses
binne
'n
sosiale
sisteem.
Die
volksprokie
het
dus
simbolies
die
aard
van
die
magsverhoudings
binne
'n
gegewe
gemeenskap
beskryf
en
daarom
is
hulle
belangrike
aanwysers
van
die
heersende
beskawingsvlak.
Volgens
Zipes
het
daar
gedurende
die
laat
neentiende
eeu,
veral
in
Groot
Brittanje
en
die
Verenigde
State
van
Amerika,
skerp
kritiek
na
vore
gekom
ten
opsigte
van
die
tradisionele
opvoedingspatroon
van
kinders
en
die
gerasionaliseerde
wyse
van
dissiplinne
en
straf
wat
aangewend
is
om
kinders
in
goeie
en
verantwoordelike
burgers
te
verander.
Zipes
identifiseer
in
die
verband
skrywers
soos
George
MacDonald,
Oscar
Wilde
en
L.
Frank
Baum.
Hulle
het
die
sprokie
as
'n
radikale
spieel
gebruik
om
te
reflekteer
wat
verkeerd
was
met
die
algemene
diskoers
oor
maniere
en
norme
in
die
samelewing.
Hulle
het
kommentaar
hierop
gelewer
deur
die
spesif
ieke
diskoers
oor
beskawing
in
die
sprokiegenre
te
verander.
Zipes
(1983:99)
stel
dit
soos
volg:
"No
longer
was
the
fairy
tale
to
be
like
a
mirror,
mirror
on
the
wall
reflecting
the
cosmetic
bourgeois
standards
of
beauty
and
virtue
which
90
appeared
to
be
unadulterated
and
pure".
Hulle
het
die
sprokie-
diskoers
oor
die
beskawing
verbreed
om
alternatiewe
werelde
en
lewensuitkyke
voor
te
stel.
Hierdie
wegbeweeg
van
die
tradisionele
mode
het
die
weg
voorberei
vir
groter
eksperimentering
met
sprokies
vir
kinders
in
die
twintigste
eeu.
MacDonald,
Wilde
en
Baum
het
geweier
om
met
die
standaard
sienings
van
seksualiteit
en
seksrolle
saam
te
gaan.
Hulle
het
die
beperkings
wat
op
die
kind
se
verbeelding
geplaas
is,
bevraagteken.
Veel
eerder
het
hulle
hulle
stories
vertel
uit
die
perspektief
van
die
onderdrukte
laer
klasse.
Deur
die
eiemagtigheid
en
outokratiese
heerskappy
te
bevraagteken,
word
'n
behoefte
vir
verandering
en
herkonstruktuering
van
die
sosiale
verhoudings
deur
MacDonald,
Wilde
en
Baum
geskep.
Nie
een
van
die
drie
is
rewolusioner
in
die
sin
dat
hulle
'n
gewelddadige
omverwerp
van
die
regering
propageer
nie,
maar
dit
is
hulle
intense
ontevredenheid
met
die
huidige
diskoers
oor
beskawing
wat
hulle
genoop
het
om
hulle
verhale
met
rebelse
hoop
te
vul.
Degenaar
is
ook
van
mening
dat die
sprokie
die
sosiale
ruimte
van
die
mens
aanraak.
__
:r::~J_§!_f3P~c:>~~e~_,
aldus
Degenaar
(
1988e)
,
verbeeld
die
toekomsgerigtheid
van
die
mens,
die
strewe
na
'n
toekoms
waar~~
__
alJ::~--~9rrns
van
onderdrukking
oorwin
is.
In
die
sprokies
gaan
dit
in
die
eerste
plek
om
'n
stryd
oor
waardes
en
die
lees
en
interpretasie
van
die
verhaal
impliseer
'n
betrokkenheid
by
die
stryd.
Belangstelling
in
die
sprokies
is
dus
nie
'n
ontvlugting
van
politieke
bewuswording
nie,
want
volgens
Degenaar
is
politiek
reeds
by
sprokies
betrokke
in
die
wyse
waarop
die
verantwoordelike
verstaanproses
'n
onvermydelike
betrokkenheid
91
by
waardes
impliseer.
Die
verstaan
van
kodes
binne
die
teks
is
geen
neutrale
aangeleentheid
nie,
maar
'n
proses
waarby
waardes
betrokke
is
en
die
leser
se
interpretasie
kan
nie
losgemaak
word
van
sy
eie
sosiale
ervaring
nie.
Die
Suid-Afrikaner
se
interpretasie
van
tekste
sal
dus
saamval
met
sy
eie
ervaring
van
die
tragiese
historiese
situasie
in
Suid-Afrika
(Degenaar
1988d)
.
Sprokies
vertel
ons
nie
net
in
die
algemeen
iets
omtrent
die
mens
se
verstaan
van
die
wereld
nie,
maar
ook
iets
besonders
wat
in
'n
bepaalde
kul
tuur
op
'n
bepaalde
tyd
in
die
geskiedenis
voorkom.
Degenaar
wys
daarop
dat
sprokies
op
drie
maniere
vertolk
kan
word.
Hierdie
drieledigheid
hang
saam
met
die
historiese
tydperke
waarin
die
verhaal
optree.
Eerstens
kan
dit
gesien
word
as
'n
vertelling
wat
spanning
tussen
die
boerestand
en
die
aristokrasie
uitbeeld
soos
in
die
mondelinge
tradisie;
tweedens
speel
die
sprokie
'n
rol
in
die
sosialisering
van
kinders,
en
derdens
bestaan
daar
'n
moontlikheid
waar
die
literere
tradisie
bewustelik
so
hanteer
word
dat
'n
ander
kode
in
die
beelde
gele
word
om
'n
liberale
lewensuitkyk
te
bewerkstellig
waar
die
sprokie
"die
vraasrstellende
aard
van
die
menslike
denke
aanraak"
(Degenaar
1988a)
.
In
aldrie
gevalle
is
ideologie
en
politiek
ter
sprake:
ideologie
omdat
'n
keuse
met
betrekking
tot
waardes
gedoen
word,
en
politiek
omdat
magsverhoudings
ter
sake
is.
Die
volksvertelling
is
'n
simboliese
handeling
wat
gestalte
gee
aan
die
aspirasies
van
die
boerestand
om
die
verdrukking
van
die
aristokrasie
af
te
92
skud
sowel
as
die
geweld
wat
eie
is
aan
magspolitiek.
Om
die
rede
het
sake
soos
verkragting,
liggaamlike
straf
en
die
sterftes
van
kinders
gereeld
in
vertellings
opgeduik.
Degenaar
toon
aan
dat
die
boerestand
heeltemal
tevrede
was
om
die
magshebber
in
hul
verbeelding
te
uitoorle,
sander
dat
dit
enige
implikasies
vir
die
probleem
van
sosiale
transformasie
gehad
het.
Dit
was
deel
van
'n
fantasie-spel
en
alhoewel
die
verhale
die
potensiaal
gehad
het
om
die
sosiale
orde
te
ondermyn,
is
dit
so
gebruik
dat
dit
geen
bedreiging
vir
daardie
orde
ingehou
het
nie.
Die
volksverhaal
was
dus
'n
plaasvervanger
vir
sosiale
bewustheid
en
transformasie.
Omdat
die
politieke
bewuswording
en
betrokkenheid
slegs
op
die
vlak
van
die
verbeelding
voltrek
is,
het
dit
'n
politieke
impotensie
teweeggebring.
Ook
die
literere
verhale
wat
deur
die
bourgeoisie
geskep
is,
verteenwoordig
simboliese
handelinge.
Die
bourgeoisie
het
die
volksverhale
van
die
boerestand
geneem
en
die
verhale
wat
die
onderdruktes
begunstig
het,
omgebou
tot
vertellinge
wat
die
aristokrasie
bevoordeel
het.
In
hierdie
geval
is
bestaande
sosiale
waardes
geneem
en
vir
kinders
as
absolute
waardes
voorgehou.
Op
hierdie
wyse
het
die
seksisme
van
die
burgerlike
etiek
deel
van
die
sprokies
geword.
Die
skrywers
van
die
literere
sprokies
het
die
verhale
omgebou
ten
einde
kinders
te
sosialiseer
sodat
hulle
by
bestaande
magsverhoudinge
(ouer
en
kind;
man
en
vrou)
kon
inpas.
Sprokies
is
dus
gebruik
om
kinders
van
bepaalde
gedragskodes
te
voorsien.
Kinders
is
beskaaf
gemaak
deur
inhibisies
op
hulle
te
le.
Degenaar
(1988c)
sien
die
beskawingsproses
as
'n
onderdrukkingsproses,
omdat
die
93
sosialiseringsproses
'n
beperking
plaas
op
die
natuurlike
ontwikkeling
van
die
kind.
Deur
beheer
oor
die
denke
van
kinders
deur
die
literere
sprokie
te
kry,
is
beheer
verkry
oor
die
denke
en
gedragspatrone
van
mense
oor
die
algemeen.
Die
sosialise~ing
was
dus
deel
van
'n
groter
sosialiseringsproses
van
mense
oor
die
algemeen.
Een
van
die
sosiale
norme
van
hierdie
opvoedingsproses
was
die
manlike
dominasie.
Die
sprokie
het
'n
seksistiese
siening
van
die
man
geproj
ekteer.
Dat
vroue
mooi
moes
wees
en
mans~
\
I
}
Kinders
is
gekondisioneer
om
seksuele
stereotipes
te
aanvaar.
Die
vrou
is
slegs
in
die
samelewing
aanvaar
indien
sy
gewillig
was
J
intelligent
is,
was
die
boodskap
wat
aan
kinders
oorgedra
is.
om
'n
onderdanige
rol
te
vertolk.
Benewens
die
volksverhale
van
die
boerestand
en
die
sprokies
van
die
bourgeoisie
is
die
sprokies
deur
'n
derde
groep
bewustelik
so
hanteer
dat die
volksverhale
demokratiese
waardes
uitgebeeld
het
-
die
doel
was
dus
om
die
konserwatiewe
gebruik
van
die
sprokie
teen
te
gaan.
Sprokies
is
so
deur
die
skrywers
gebruik
dat
hul
verband
met
bestaande
magsverhoudinge
duidelik
blyk
en
om
lesers
bewus
te
maak
van
'n
waardestryd
wat
gevoer
word.
Soos
aangetoon,
identif
iseer
Zipes
skrywers
soos
George
MacDonald,
Oscar
Wilde
en
L.
Frank
Baum
in
hierdie
verband.
Zipes
(1983:46)
verwoord
hierdie
11
omgekeerde
11
sienswyse
in
die
feeverhaal
as
volg:
11
•••
the
'classical'
fairy
tales
have
been
reutilized
or
what
the
Germans
call
umfunktioniert:
the
function
of
the
tales
has
been
literally
turned
around
so
that
the
perspective,
style,
and
motifs
of
the
narratives
expose
contradictions
in
capitalist
society
and
awaken
children
to
other
alternatives
for
pursuing
94
their
goals
and
developing
autonomy.
The
reutilized
tales
function
against
conformation
to
the
standard
socialization
process
and
are
meant
to
function
for
a
different,
more
emancipatory
society
which
can
be
gleaned
from
the
redirected
socialization
process
symbolized
in
the
new
tales".
Jolles
(1972:230)
het
reeds
hierdie
toekomsgerigte
visie
beskryf
ashy
meen
dat:
"
...
der
echte
Marchendichter
ist
der
Seher
in
die
Zukunft".
Zipes
en
Degenaar
stem
dus
saam
oor
die
drie
historiese
tydperke
in
die
bestaan
van
die
sprokie
en
die
belangrikheid
van
kennis
van
die
geskiedenis
(sosio-historiese
konteks)
vir
die
verstaan
van
die
verhale.
2.5
SAMEVATTING
Na
hierdie
orientering
ten
opsigte
van
die
genre
kan
die
gevolgtrekkings
gemaak
word
dat:
(i)
die
volksvertelling
binne
die
mondelinge
tradisie
'n
goed
gestruktureerde
sisteem
openbaar;
(ii)
die
gestruktureerdheid
neerslag
gevind
het
in
die
literere
tradisie;
(iii)
die
volksvertelling
ewig-
menslike
rituele
betrek,
maar
aan
die
ander
kant
'n
verslag
is
van
wat
aktueel
vir
'n
bepaalde
tyd
en
kultuurgemeenskappe
was
of
is;
95
(iv)
die
verhouding
tussen
die
gehoor
en
die
verteller
en
verbale
en
nie-verbale
aspekte
eie
aan
'n
spesifieke
verteller
veel
bydra
tot
die
bekoring
van
die
inheemse
Afrika-sprokie
en
aan
elke
sprokie
sy
eiesoortige
atmosfeer
verleen;
(v)
die
transkulturele
wisselwerking
verskillende
bevolkingsgroepe
in
tussen
die
Suid-Afrika
'n
braakland
in
die
navorsing
oor
die
evolusie
van
die
mondelinge
literere
tradisie
vorm,
wat
wag
om
ontgin
te
word;
(vi)
daar
'n
verrassende
ooreenstemming
tussen
die
eeue-
oue
Europese
sprokietradisie
en
die
van
die
inheemse
Suid-Af
rikaanse
groepe
is
en
dat
(vii)
die
sprokie
die
draer
van
verskillende
ideologiee
en
denkwyses
kan
wees.
Soos
bespreek
in
par.
1.1
en
2.4.3,
meen
Degenaar
dat
hierdie
veelvlakkigheid
van
die
sprokie
die
vraagstellende
aard
van
die
mens
betrek.
Die
interpretasie
van
vol
gens
Degenaar
(1988e)
I
'n
sprokie
impliseer,
'n
onvermydelike
betrokkenheid
by
waardes,
omdat
'n
verstaanproses
nie
moontlik
is
binne
'n
waarde-vrye
ruimte
nie.
96
2.6
VOETNOTE
1.
Geestesaktiwiteit
word
soos
volg
deur
Jolles
omskryf:
"
...
den
Geist
der
sich
ihres
Innersten
bemachtigte,
von
dem
die
fortan
besessen
waren.
Dieser
Geist
war
so
unabhangig
von
ihren
bisherigen'Oberzeugungen,
so
selbstandig
in
seinem
Auftreten
und
Handeln,
dass
es
volkommen
gleichgul
tig
war,
ob
sie
ihn
vorher
gekannt,
ja
sein
Vorhandesein
geahnt
hatten"
(Cloete
(red.)
1992:89).
2.
3.
Tragies
word
beskryf
as:
"
wenn
sein
muss,
was
nicht
kann,
oder:
wenn
sein
nicht
kann,
was
sein
muss.
Tragisch
...
ist
der
Widerstand
zwischen
einer
naiv
unmoralisch
empfindenen
Welt
und
unsren
naiv
ethischen
Anforderungen
an
das
Geschehen"
(Jolles
1972:
16)
.
Jolles
omskryf
die
kunsvorm
as
volg:
"Wir
verstehen
unter
'Kunstformen'
solche
literarische
Formen,
die
gerade
durch
personliches
Wahlen,
durch
personliches
Eingreifen
bedingt
sind,
die
eine
letztmalige
Verendgultigung
in
der
Sprache
voraussetzen,
wo
sich
nicht
mehr
etwas
in
der
Sprache
selbst
verdichtet
und
dichtet,
sondern
wo
in
einer
nicht
wiederholbaren
kunstlerischen
Betatigung
die
hochste
Bundigkeit
erreicht
wird"
(Beekman
1983:
332)
.
97
4.
Die
onderskeid
tussen
die
sprokie
en
die
novelle
word
soos
volg
deur
Jolles
(1972:232)
omskryf:
"
der
Unterschied
beruhe
darauf,
dass
die
Marchen
nachgewiesenermassen
im
Volke
im
Umlauf
waren
underst
aus
dem
Volksmunde
in
die
Litteratur
Ubergingen,
wahrend
die
Novellen
von
ihren
Verf
assern
frei
erdacht
waren".
98
HOOFSTUK
3
TITELGEGEWE
EN
OMSLAGONTWERP:
'N
INTEGRALE
DEEL
VAN
DIE
TEKS
In
hierdie
hoofstuk
word
gefokus
op
die
betekenisruimte
wat
deur
die
titels
en
omslagontwerpe
van
die
twee
primere
tekste
opgeroep
word.
Daar
word
gepoog
om
vas
te
stel
in
hoe
'n
mate
die
titels
en
omslagontwerpe
reeds
die
sprokiesf
eer
van
die
romans
aankondig.
3.1
DIE TITEL
AS
RIGTINGWYSER
In
die
ontstaansproses
van
die
literere
werk
kan
die
titelkeuse
'n
laaste
stap
wees,
maar
in
sy
voltooide
vorm
staan
die
titel
eerste
(Bekker
1970:18).
Die
titel
van
die
literere
teks,
benewens
die
naam
van
die
outeur,
is
dikwels
die
eerste
uitnodiging
aan
'n
voornemende
leser.
Omdat
die
titel
op
die
buiteblad
en
titelblad
saam
met
die
outeursnaam
verskyn,
word
dit
gewoonlik
as
deel
van
die
outeursruimte
beskou.
Brink
(1987:124)
meen
egter
dat die
titel
nie
sender
meer
aan
die
(werklike)
auteur
"behoort"
nie,
maar
juis
"
...
die
eerste
kennisgewing
(is)
van
'n
andersoortige
-
fiksionele,
narratiewe-ruimte,
wat
ons
hier
betree".
Hy
omskryf
die
titel
as"
...
die
drumpel
tot
die
vertelteks"
en
toon
aan
dat
die
titel
aanvanklik
as
"lee
teken"
fungeer,
wat
dan
later
ingevul
word
deur
die
hele
vertelteks
wat
99
daarop
volg.
Hierdie
"invul"
kan
'n
vervulling
wees
van
die
beloftes
wat
deur
die
titel
gesuggereer
is,
of
'n
ironisering
of
'n
verkeerd-bewys
daarvan.
Bekker
(1970)
bespreek
die
titel
soos
dit
op
die
poesie
van
toepassing
is,
maar
in
sekere
opsigte
kan
sy
waarnemings
ook
op
ander
narratiewe
genres,
byvoorbeeld
prosawerke,
van
toepassing
gemaak
word.
Hy
sluit
dan
aan
by
die
gedagte
dat die
titel
deur
die
teks
wat
daarop
volg,
ingevul
word:
"
sander
kennis
van
die
gedig
self
bly
die
ti
tel
onseker,
en
selfs
leeg,
dit
wil
se
ten
opsigte
van
die
wereld
wat
hy
verteenwoordig.
Eers
kennis
van
daardie
wereld
kan
horn
volstoot
met
inhoud
en
eers
dan
kan
hy
die
wereld
van
die
gedig
in
sy
volle
waarheid
oproep"
(Bekker
1970:
8).
Brink
is
van
mening
dat
'n
titel
soms
net
een
teken
of
kode
uit
'n
hele
verwikkelde
verhaal
benoem
en"
...
daardeur
verkry
dit
(die
kode)
'n
relief
wat
dit
bo
alle
ander
'bevoorreg'"
(Brink
1987:124).
Hy kom
ook
tot
die
gevolgtrekking
dat
die
titel
aan
die
teks
getoets
kan
word,
en
andersom:
"···
die
titel
(is)
nie
net
'deel'
van
die
verhaal
se
teks
nie,
maar
dit
skep
ook
'n
verhouding
met
die
res
van
die
teks:
die
titel
kan/moet
naamlik
getoets
word
aan
die
teks,
en
andersom"
(Brink
1987:124).
Volgens
Bekker
het
elke
ti
tel
ten
minste
'n
identifiserende
funksie
ten
opsigte
van
die
gedig
en
is
alle
titels
ook
in
die
een
of
ander
opsig
informatief
oor
die
teks.
Ook
beweer
Bekker
dat
die
verhouding
tussen
titel
en
kunswerk
in
die
ander
kunsvorms
verskillend
is
van
die
verhouding
tussen
titel
en
taalkunswerk
en
dat
daar
'n
noue
verbintenis
tussen
laasgenoemde
twee
is.
By
die
taalkunswerk
bly
die
medium
tussen
die
kunswerk
en
die
titel
dieselfde,
kunswerke
byvoorbeeld
100
terwyl
daar
in
die
geval
van
ander
musiek-,
skilder-
of
beeldhoukuns
noodgedwonge
by
die
titelgewing
na
'n
ander
medium
naamlik
taal,
oorgeskakel
word.
Hy
verwoord
di
t
soos
volg:
"As
die
di
gt
er
(outeur)
betitel,
is
hy
nog
as
digter
(outeur)
werksaam,
kan
hy
met
ander
woorde
nog
aanvul,
'n
hoek
aansny
of
wat
ook
al;
as
die
komponis
betitel,
praat
hy
nie
meer
in
terme
van
die
musiek
nie
en
tree
hy
streng
gesproke
buite
sy
komposisie
op"
(Bekker
1970:33).
Vir
Strydom
(1976:46)
is
die
aanvanklike
interpretasie
van
die
titel
dan
ook
die
leser
se
"werkhipotese"
waarmee
die
verdere
leesproses
benader
word.
3.2.1
Griet
skryf
'n
sprokie
Bekker
(1970)
onderskei
sewe
titels
in
die
poesie.
Een
van
die
sewe
titels
is
die
inhoudelike
titelgewing
wat
weer
op
sy
beurt
in
spesifieke
soorte
verdeel
is.
Die
spesifieke
soort
-
eiename
in/as
titels
-
kan
op
Griet
skryf
'n
sprokie
van
toepassing
gemaak
word.
3.2.1.1
Griet
Die
naam
"Griet"
roep
'n
wye
moontlikheidsveld
op.
"Griet"
kwalifiseer
dadelik
die
karakter
as
'n
vrou
-
enige
vrou,
want
die
naam
is
'n
algemene
naam
in
Afrikaans.
Die
volledige
titel
is
egter
Griet
skryf
'n
sprokie
en
wanneer
"Griet"
in
verbinding
101
met
"sprokie"
gesien
word,
tree
'n
belangrike
sfeer
in
die
interpretasiemoontlikheid
toe.
Die
sprokiesfeer
word
betree.
Een
van
die
tradisionele
sprokiesheldinne
met
wie
die
romankarakter,
Griet,
in
die
verhaal
verbind
word,
is
Grietjie
van
die
sprokie,
"Hansie
en
Grietjie".
Grietjie
is
een
van
die
weinige
vroulike
sprokiekarakters
wat
nie
deur
'n
manlike
held
gered
word
nie;
wat
self
die
reddingsdaad
beplan
en
uitvoer.
In
die
Grimm-sprokie
(Van
der
Vyver
1984:46)
stoot
sy
die
heks
in
die
oond
en
wanneer
hulle
radeloos
voor
'n
groot
meer
beland
en
nie
weet
hoe
om
aan
die
anderkant
te
kom
nie,
is
dit
Grietjie
wat
die
wit
gans
om
hulp
vra.
Sy
stel
ook
voor
dat die
gans
hulle
een-een
na
die
oorkant
neem.
Soos
reeds
in
par.
2.4.1
aangetoon,
kom
Lieberman
na
'n
ondersoek
van
die
gewilde
sprokies
tot
die
gevolgtrekking
dat
aktiewe
meisies
in
die
verhaaltjies
in
die
minderheid
is.
Die
meeste
heldinne
of
meisies
as
sekondere
karakters
is
passief,
onderdanig
en
weerloos.
Onderdanigheid
as
'n
positiewe
eienskap
vir
vroue
word
ook
deur
die
skildery
"Dulle
Griet"
van
Pieter
Bruegel
onderstreep.
Scheepers
(1991)
het
die
skildery
as
omslagontwerp
en
ti
tel
vir
haar
kortverhaalbundel
gekies.
Die
agtergrond
waarteen
die
aktiwiteit
in
die
skildery
afspeel,
is
die
hel.
Duiwels
word
deur
'n
groep
vroue
aangeval
en
geplunder.
Hierdie
militante
groep
word
aangevoer
deur
'n
ouvrou
wat
vasberade
vorentoe
beur.
Die
ouvrou
is
algemeen
beskryf
as
'n
heks
en
die
personifikasie
van
hebsug
en
woede.
Karel
van
Mander
(Gibson
1977:102)
het
haar
egter
as
"Dulle
Griet,
who
loots
at
the
mouth
of
Hell"
beskryf.
Van
Mander
se
beskrywing
is
deur
die
Belgiese
102
volkskundige,
Jan
Grauls,
ondersoek.
Grauls
het
vasgestel
dat
"Griet",
'n
verkleiningsvorm
vir
Margaret,
'n
tradisionele
naam
in
die
Nederlandse
literatuur
en
volksverhale
was
vir
enige
twissieke
en
kyfagtige
vrou.
Grauls
(Gibson
1977:102)
het
ook
vasgestel
dat
"dulle"
verkeerdelik
as
"mal"
vertaal
is
en
eerder
as
"
...
'wrathful',
'angry',
or
'hot-tempered'
...
"
vertaal
moet
word.
Volgens
Van
Mander
verwys
Griet
se
aktiwiteite
na
'n
spreekwoord
in
Bruegel
se
tyd:
"He
could
plunder
in
front
of
Hell
and
return
unscathed"
(Gibson
1977:102).
"Dulle
Griet"
stel
dus
die
kyfagtige
vrou voor
wat
haar
man
wil
domineer.
Die
wapenuitrusting
van
Bruegel
se
heldin
bevestig
bostaande
stelling.
"Dulle
Griet"
se
wapenuitrusting
is
tradisioneel
as
manlike
bykomstighede
beskou:
sy
dra
'n
borsplaat,
'n
gepantserde
handskoen
en
'n
metaalhoed.
Aan
haar
linkersy
hang
'n
mes
en
in
haar
regterhand
is
'n
swaard.
Ten
spyte
van
die
komiese
elemente
in
die
stories
en
grappe
oor
die
twissieke
vrou,
ref
lekteer
die
stories"
...
the
great
dislike
even
fear,
with
which
aggressive
and
domineering
women
were
generally
regarded.
From
the
Middle
Ages
on,
it
was
accepted
as
divinely
ordained
that
women
should
submit
to
man
just
as
the
flesh
should
submit
to
reason"
(Gibson
1977:106).
Gibson
(1977:107)
meen
verder:
"Viewed
within
the
context
of
these
traditional
attitudes,
Dulle
Griet
and
her
ravaging
army
may
be
understood
as
archetypes
of
all
women who
usurp
masculine
perogatives
or
otherwise
defy
standards
of
behaviour
considered
proper
for
them".
Lieberman
toon
aan
dat
alhoewel
Grietjie
van
die
sprokie
"Hansie
en
Grietjie''
aan
die
einde
van
die
verhaaltjie
'n
aktiewe
rol
inneem
deur
die
heks
in
die
oond
te
stoot,
sy
gedurende
die
eerste
helfte
van
die
sprokie
103
die
vreesbevange,
hulpelose
suster
is
wat
na
haar
broer
opkyk
om
hulp
en
vertroosting.
Daar
moet
dus
nou
vasgestel
word
na
watter
Grietjie
in
die
verhaal
Griet
skryf
'n
sprokie
verwys
word.
Is
dit
die
passiewe
Grietjie
van
die
eerste
helfte
of
die
handelende
Grietjie
van
die
tweede
helfte
van
die
sprokie?
Bonder
om
na
die
teksgegewe
te
gaan,
word
die
vraag
reeds
deur
die
titel
beantwoord
en
wel
deur
die
woord,
skryf.
Hieroor
word
verder
uitgebrei
in
par.
3.2.1.2.
Hierdie
aansluiting
by
die
sprokiesfeer
word
deur
die
hoofkarakter
bevestig.
As
Louise
aan
haar
vra
waar
sy
so
'n
belaglike
naam
kry,
antwoord
Griet:
11
•••
Van
my
ma!
Ek
het
nog
al
tyd
gewens
sy'
t
my
eerder
Sneeuwitjie
genoem
11
(Van
der
Vyver
1992:90).
Die
naam,
Griet,
~enoem
egter
op
konkrete
vlak
die
hoofkarakter
Griet
Swart.
Griet
werk
by
'n
uitgewery
waar
sy
besig
is
om
sprokies
en
ander
fantasieverhale
te
vertaal
en
te
verwerk.
Sy
is
dus
11
•••
'n
spinner
van
sprokies
...
11
(Van
der
Vyver
1992:
11)
.
Wanneer
die
verhaal
begin,
het
Griet
reeds
verskeie
traumatiese
ondervindings
ervaar.
Sy
word
deur
haar
s
ielkundige,
Rhonda,
aangeraai
om
haarself
in
'n
fiktiewe
karakter
te
verander
en
dan
op
die
wyse
oor
haar
traumas,
veral
haar
mislukte
huwelik,
te
skryf.
So
ontstaan
'n
dagboek
waarin
sy
haar
ervarings
deur
die
medium
van
sprokies
oorvertel.
Met
die
praatkuur
onder
leiding
van
haar
psigiater
en
die
skryfkuur
wat
syself
toepas,
begin
Griet
Swart
haar
oorlewingstryd.
Sy
is
dus
die
handelende
Grietjie
van
die
sprokie,
11
Hansie
en
Grietjie
11
• Ook
ander
lyne
van
ooreenkomste
word
tussen
die
karakters
in
die
sprokie,
11
Hansie
en
Grietj
ie
11
en
die
romankarakter
Griet
Swart
getrek.
Net
104
soos
Grietjie
het
Griet
Swart
ook
van
die
verbode
soetigheid
geproe
en
word
sy
daarvoor
gestraf.
Lank
voor
haar
troue
met
George
raak
sy
as
ongetroude
student
swanger.
Sy
ondergaan
dan
vrywillig
'n
aborsie.
Tydens
haar
huwelik
met
George
het
sy
twee
miskrame
en
'n
sterfgeval
by
geboorte.
Die
gedagte
kom
by
Griet
op
dat
dit
haar
straf
is
vir
die
kind
wat
sy
nie
wou
he
nie:
"Maar
sy
wonder,
vandat
sy
die
ander
verloor
het.
Sy
wonder
of
sy
gestraf
word
omdat
sy
daardie
een
nie
wou
he
nie"
(Van
der
Vyver
1992:32).
Daar
word
ook
'n
verband
gele
tussen
Griet
Swart
en
die
heks
in
"Hansie
en
Grietjie".
Die
verhaal
begin
met
Griet
wat
aan
Rhonda
van
haar
selfmoordpoging
vertel.
Net
soos
die
heks
in
die
sprokie
in
die
oond
beland,
probeer
Griet
Swart
selfmoord
pleeg
deur
haar
kop
in
die
gasoond
te
druk.
Toe
Griet
egter
sien
dat
die
oond
'n
deeglike
skoonmaak
nodig
het,
besluit
sy
om
maar
liewer
nie
selfmoord
te
pleeg
nie.
Soos
die
twee
kinders
in
die
sprokie
probeer
Griet
Swart
ook
om
met
behulp
van
sprokiekrummels
haar
pad
deur
die
bos
van
haar
traumas
te
vind;
om
sodoende
weer
in
haarself
as
'n
mens
met
eiewaarde
te
glo.
1
3.2.1.2
skryf
Met
die
woord
"skryf"
tree
'n
belangrike
element
tot
die
titel
toe.
Dit
plaas
Griet
in
'n
aktiewe
hoedanigheid.
Sy
is
soos
die
aktiewe
Grietjie
in
die
tweede
deel
van
die
sprokie,
"Hansie
en
Grietjie".
As
Griet
Swart,
die
romankarakter,
is
sy
aktief
besig
om
aan
haar
oorlewing
te
werk.
Die
skryfkuur
is
een
van
die
metodes
wat
Griet
gebruik
om
haar
oorlewingstryd
aan
te
pak.
105
Soos
reeds
gemeld,
werk
Griet
by
'n
uitgewery
in
'n
kinderboekafdeling.
Sy
verdien
dus
haar
brood
en
batter
deur
te
skryf.
Op
aanbeveling
van
haar
sielkundige
verander
Griet
haarself
in
'n
fiktiewe
karakter.
Sy
skryf
haar
ervarings
in
'n
"Creative
Arts
Diary"
neer
en
probeer
om
op
hierdie
wyse
haar
pyn,
vernedering
en
eensaamheid
te
verwerk.
Griet
omskryf
haarself
as
"'n
vrou
wat
wou
skryf
omdat
sy
geglo
het
die
pen
is
magtiger
as
die
penis"
(Van
der
Vyver
1992:
13)
.
Sy
wonder
skuldig
"
...
of
haar
onvermoe
om
'n
kind
in
die
wereld
te
bring
ook
haar
skuld
kan
wees.
Of
sy
gestraf
word
omdat
sy
meer
van
skryf
as
van
kook
hou"
(Van
der
Vyver
1992:
96).
George
pak
vuriglik
die
skuld
vir
die
verbrokkeling
van
hulle
huwelik
op
hierdie
talent
van
Griet:
"Ek
kan
nie
langer
saam
met
jou
lewe
nie
...
Jy
sit
en
skryf
in
die
middel
van
die
nag
wanneer
normale
mense
slaap.
Jou
woordverwerker
het
'n
bleddie
altaar
geword.
Jou
stories
het
die
hele
huis
oorgeneem!"
(Van
der
Vyver
1992:
56)
.
Haar
lesbiese
suster,
Tienie,
beskuldig
haar:
"Dis
daai
fairy-tales
van
jou
wat
die
wereld
so
opgefok
het
II
(Van
der
Vyver
1992:
172).
Al
sekerte
wat
Griet
het,
is
dat
sy
moet
skryf,
want
"hoe
kan
ek
die
wereld
verstaan
as
ek
nie
skryf
nie?"
(Van
der
Vyver
1992:161).
Die
"Creative
Arts
Diary"
wat
Griet
koop,
betrek
die
kreatiewe
motief
in
die
boek.
Hierdie
kreatiwiteit
wat
aan
Griet
deur
haar
oupas
en
ma
oorgedra
is,
word
deur
middel
van
sprokies
uitgestort.
Alhoewel
Griet
aan
Rhonda
beken
dat
sy
nog
steeds
deur
"
...
boeke
en
movies
...
"
lewe
om
haar
so
teen
die
werklikheid
te
beskerm,
is
die
skryf
van
haar
sprokies
nie
'n
wegvlug
van
die
werklikheid
nie,
maar
eerder
'n
naderbeweeg
aan
die
werklikheid;
106
'n
versoening
met
die
werklikheid.
Rhonda
omskryf
die
waarde
van
die
sprokie
aan
Griet
as
volg:
"Dit
help
j
ou
om
j
ouself
te
verstaan"
(Van
der
Vyver
1992
:45).
Griet
se
kreatiwiteit
word
dus
as
middel
aangewend
waardeur
genesing
kan
plaasvind.
Tydens
haar
huwelik
met
George
het
Griet
ook
hierdie
kreatiwiteit
as
ontvlugtingsmiddel
gebruik.
Sy
het
met
behulp
van
haar
kreatiwiteit
uit
die
logiese
rasionaliteit
van
haar
man
in
die
meerduidigheid
van
die
sprokie
ingevlug.
Wanneer
sy
probeer
verklaar
waarom
sy
die
absurde
beriggies
in
die
koerant
beter
onthou
as
die
ernstige
hoofberigte,
verwoord
Griet
dit
as
volg:
"(Ek)
het
seker
'n
behoefte
aan
onverklaarbare
verskynsels,
na
sewe
jaar
saam
met
'n
man
wat
alles
kon
verduidelik,
logies,
rasioneel,
onemosioneel"
(Van
der
Vyver
1992:25).
Haar
kreatiwiteit
bied
dus
eerstens
aan
haar
'n
manier
van
ontvlugting
binne
die
huwelik;
ontvlugting
van
George,
sy
rasionaliteit
en
sy
sinisme
en
tweedens
is
haar
kreatiwiteit
vir
haar
'n
middel
waarmee
sy
haar
lewe
kan
rekonstrueer.
3.2.1.3
'n
"'
n"
word
as
'n
onbepaalde
lidwoord
geklassif
iseer.
Die
benoeming
dui
dus
reeds
op
die
onbepaaldheid
of
onbekendheid
wat
in
die
woord
se
semantiese
inhoud
opgesluit
le.
As
lidwoord
staan
die
woord
in
verbinding
met
'n
selfstandige
naamwoord
-
in
hierdie
geval
"sprokie".
Die
onbepaaldheid
word
dus
oorgedra
aan
"sprokie".
Dit
beteken
dat
daar
nie
na
'n
spesifieke
sprokie
verwys
word
nie;
dat
enige
sprokie
ter
sprake
kan
wees.
Om
uit
107
te
vind
watter
sprokie
ter
sprake
is,
moet
die
teks
gelees
word.
Die
titel
met
sy
onbepaaldheid
rig
dus
'n
uitnodiging
aan
die
voornemende
leser.
As
determineerder
en
spesifiek
as
onbepaalde
lidwoord,
het
'"n"
'n
bepalende
invloed
op
die
daaropvolgende
selfstandige
naamwoord.
Dit
sluit
die
gebruik
van
die
meervoudsvormvan
die
selfstandige
naamwoord
uit.
Daaruit
kan
dus
afgelei
word
dat
daar
slegs
na
een
sprokie
verwys
word.
3.2.1.4
sprokie
Op
aanbeveling
van
Rhonda
begin
Griet
oor
haar
traumas
skryf.
Om
egter
direk
oor
haar
pyn
te
skryf,
vind
sy
moeilik
en
Griet
verkies
om
haar
hartseer
meer
indirek
deur
middel
van
sprokies
te
benader.
Griet
se
aan
Rhonda:
"Ek
is
besig
om
'n
sprokie
te
skryf.
Ek wou
egter
oor
my
verhouding
skryf.
Maar
ek
is
beter
met
sprokies"
(Van
der
Vyver
1992:24).
Griet
word
self
'n
fiktiewe
karakter
binne
haar
sprokie.
Die
sprokie
wat
sy
volgens
die
titel
skryf,
is
dus
haar
sprokie.
Haar
sprokie
bou
sy
op
deur
variasies
van
verskillende
oersprokies
te
neem
en
op
hierdie
wyse
probeer
sy
die
sin
van
haar
bestaan
bepaal.
2
Hierdie
sprokies
wat
Griet
as
basis
vir
haar
sprokie
gebruik,
word
haar
oorlewingsmiddele.
Sy
erken
self:
"Soms
wonder
sy
of
sy
nie
eerder
'n
breinchirurg
of
'n
rolprentregisseur
moes
gewees
het
nie,
of
soos
Moeder
Teresa
in
die
strate
van
Indie
moes
gaan
werk
het
nie
Maar
in
haar
hart
weet
sy
dat
daar
vir
haar
nooit
'n
keuse
was
nie.
Sy
moes
sprokies
spin
om
aan
die
lewe
te
bly.
Nie
net
om
haar
brood
te
verdien
nie,
maar
ook
om
die
dood
te
flous.
Soos
haar
108
heldin
en
rolmodel,
die
slim
Sjeherazade"
(Van
der
Vyver
1992:63).
Griet
probeer
nie
net
die
sin
van
haar
bestaan
bepaal
nie,
maar
brei
hierdie
soeke
na
sin
verder
uit
na
haar
geboorteland
en
sy
probleme.
Telkens
is
daar
'n
verwysing
na
"
die
veelkleurige
land
wat
gereeld
deur
rampe
getref
is
"
(Van
der
Vyver
1992:24).
Griet
se
traumas
en
pyn
word
dus
ook
metafoor
vir
die
land
en
sy
probleme.
Alhoewel
sy
aan
haar
broer
se:
"Eendag
gaan
ek
nog
'n
storie
oor
die
werklikheid
skryf"
(Van
der
Vyver
1992:
123)
,
is
sy
reeds
daarmee
besig.
Deur
middel
van
die
sprokies
probeer
Griet
juis
om
versoen
te
raak
met
die
werklikheid.
Sy
is
ook
nie
so
in
haar
pyn
vasgevang
dat
sy
nie
die
probleme
van
haar
vriende
en
van
haar
land
kan
raaksien
nie.
Griet
beskuldig
Tienie
daarvan
dat
hulle
nog
nie
haar
boek
met
moderne
sprokies
gelees
het
nie
omdat
hulle
dink
dat
sprokies
net
vir
kinders
bedoel
is.
Griet
glo
egter
in
die
wonderbaarlike
-
sy,
as
volwassene,
het
die
werklikheid
met
die
wonderbaarlike
versoen
en
dra
daarom
nou
kennis
van
"magiese
realisme"
(Van
der
Vyver
1992:15).
Die
titel
van
die
Engelse
weergawe
van
Griet
skryf
1
n
sprokie
is
Entertaining
angels
en
die
van
die
Nederlandse
weergawe
Ik
zoek
een
domme
man.
Beide
ti
tels
fokus
op
Griet
se
soeke
na
'n
sielsgenoot
uit
die
ander
geslag.
In
'n
gesprek
met
Jans
mompel
Griet
aan
haarself:
"Ek
is
gatvol
vir
slim
mans
...
Ek
soek
'n
dom
man"
(Van
der
Vyver
1992:18).
Adam
word
in
'n
gesprek
met
Tienie
as
'n
engel
geidentifiseer:
"Entertaining
angels
without
109
realizing
it!
Wel,
tot
dusver
het
ek
nog
nie
veel
van
die
engel
gesien
nie.
Ek
sit
op
kantoor
en
hy
loop
rond"
(Van
der
Vyver
1992:98).
Die
verwysing
na
"sprokie"
is
dus
uit
die
titels
weggelaat.
Die
klemverskuiwing
in
die
titel
moet,
volgens
die
skryfster,
as
'n
verkoopstegniek
gesien
word.
Soos
aangedui,
fungeer
die
titel
as
'n
uitnodiging
aan
die
voornemende
leser
en
in
die
geval
maak
die
leserspubliek
(van
die
vertalings)
hulle
dalk
skuldig
aan
die
aanklag
wat
Griet
aan
Tienie
rig:
"Ek
het
'n
boek
met
moderne
sprokies
uitgegee,
maar
nie
een
van
julle
het
dit
nog
gelees
nie,
want
julle
dink
sprokies
is
vir
kinders"
(Van
der
Vyver
1992:172).
Die
sprokie,
volgens
Jolles,
verwoord
die
mens
se
hunkering
na
'n
gelukkige,
harmonieuse
wereld
-
'n
Utopia.
Die
sprokie
wat
Griet
Swart
skryf,
bevestig
hierdie
geestesaktiwiteit
wat
Jolles
as
onderliggend
aan
die
sprokie
beskou.
Die
sprokie
eindig
met
'n
gelukkige
slot
as
Griet
in
die
getroue
Jans
iets
meer
as
'n
vriend
ontdek.
3.2.2
Omslagontwerp
Die
omslagkunswerk
wat
in
die
Suid-Afrikaanse
uitgawe
gebruik
is,
is
deur
Jacqui
Colley
ontwerp.
In
die
omslagkunswerk
kulmineer
motiewe
soos
die
erotiek,
fantasie
en
kreatiwiteit.
Hierdie
ontwerp
vorm
'n
soort
parodie
op
Lady
Godiva
-
die
vrou
sit
kaal,
maar
agterstevoor
op
'n
houtperd.
Griet
trek
self
die
parallel
tussen
haar
en
Lady
Godiva
as
sy
se:
"Sure,
daar
is
ander
maniere
110
ook
om
'n
man
se
aandag
te
trek
...
ek
kan
van
'n
balkon
afspring
en
hoop
'n
ou
met
sterk
arms
vang
my.
Of
ek
kan
Lady
Godiva
se
voorbeeld
volg
en
kaal
op
'n
perd
deur
Adderleystraat
ry"
(Van
der
Vyver
1992:119).
Volgens
'n
Britse
legende
soos
in
The
world
book
encyclopedia
(1982)
uiteengesit,
het
die
moeders
van
die
stad
na
Lady
Godiva,
die
vrou
van
Graaf
Leofric,
gegaan
en
gese
dat
hulle
belasting
te
hoog
is
en
dat
hulle
kinders
sander
brood
is.
Lady
Godiva
het
aan
haar
man
gevra
om
die
belasting
te
verminder.
Hy
het
haar
betig
oor
haar
belangstelling
in
sulke
onsinnighede.
Toe
sy
egter
daarmee
volhou
en
se
dat
sy
alles,
selfs
haar
lewe
in
die
stryd
sal
werp
vir
die
onthalwe
van
hanger
kinders,
het
hy
ingestem
om
die
belasting
te
verminder
op
voorwaarde
dat
sy
nakend
deur
die
stad
ry.
Sy
het
die
stad
se
inwoners
gevra
om
binneshuis
te
bly.
Daarna
het
sy
nakend
met
slegs
haar
lang
hare
as
bedekking
deur
die
hoofstraat
gery.
Een
persoon
wat
dit
gewaag
het
om
te
loer,
is
onmiddellik
met
blindheid
gestraf.
Die
graaf
moes
sy
belofte
nakom.
Die
belasting
is
verminder
en
die
kinders
het
weer
kos
gehad
om
te
eet.
Lady
Godiva
was
dus
'n
kampvegter
vir
die
kind
se
reg
om
gevoed
te
word.
Griet
Swart
se
geveg
het
ook
indirek
met
die
kind
te
make;
sy
veg
egter
om
'n
kwaliteit
van
kindwees,
die
geloof
in
fantasie,
wat
deur
die
werklikheid
uit
die
lewe
van
die
volwassene
gedwing
word,
terug
te
bring.
Op
die
omslagontwerp
sit
sy
as
volwassene
trots
en
uitdagend
op
'n
houtperd
-
'n
speelding
wat
met
'n
kind
geassosieer
word.
Daarmee
wil
Griet
Swart
illustreer
dat
sy
die
fantasiewereld
van
'n
kind
en
die
realiteitsmilieu
van
die
volwassene
versoen
het;
daarom
"
...
weet
(sy)
wat
magiese
realiteit
is"
(Van
der
Vyver
1992:15).
Daarom
111
kan
sy
ruiterlik
erken:
"(Ek)
glo
in
die
mag
van
die
verbeelding
...
"
(Van
der
Vyver
1992:130).
In
die
roman
word
die
perd
telkens
verbind
met
Pegasus.
Jans
verduidelik
die
legende
as
volg:
"Die
gevleuelde
perd
van
die
muses.
Inspirasie
vir
die
digkuns.
Soos
in:
Ek
klim
op
my
Pegasus.
Beteken
ek
gaan
'n
gedig
skryf
11
(Van
der
Vyver
1992:
23)
.
Pegasus
word
dus
as
'n
bron
van
inspirasie
vir
die
skryfkuns,
spesifiek
digkuns,
gesien.
Hierdie
inspirasie
om
te
skryf
kom
by
Griet
Swart
tot
uiting
in
die
skryf
van
sprokies.
Die
perd
in
die
omslagontwerp
betrek
dus
die
kreatiewe
motief
en
die
fantasie-
element.
Die
erotiese
motief
kom
duidelik
uit
die
omslagontwerp
na
vore,
want
Griet
bevind
haar
kaal
in
die
bos.
Alhoewel
die
genot
van
seks
vir
Griet
belangrik
is,
vorm
dit
nie
haar
hoogste
prioriteit
vir
'n
gelukkige
verhouding
nie.
Sy
erken
self:
"Sure.
Ek
kan
cope
...
Ek
het
geleer
om
my
kop
soos
'n
man
te
gebruik
en
my
lyf
te
geniet
soos
'n
man
syne
geniet.
Maar
wat
maak
ek
met
my
hart?"
(Van
der
Vyver
1992:188).
Op
die
flapteks
word
die
boek
as
"'n
hoogs
erotiese
boek"
beskryf;
dit
is
egter
allereers
'n
storie
wat
handel
oor
'n
vrou
se
stryd
om
haar
traumas
te
verwerk.
Die
eerlike
en
reguit
manier
waarop
sy
haar
seksuele
gewaarwordinge
te
boek
stel,
is
deel
van
die
terapie
waarmee
sy
haar
traumatiese
ervarings
probeer
verwerk.
In
die
omslagontwerp
is
daar
soos
in
die
sprokie
van
Hansie
en
Grietjie
'n
dreigende,
donker
bos
aanwesig.
Soos
in
par.
2.3.3.2
112
aangetoon,
word
beweer
dat
die
bes
in
die
sprokie
gewoonlik
op
'n
toestand
van
onsekerheid
en
'n
soeke
na
identiteit
dui.
Griet
omskryf
haarself
as
"Griet
Swart
met
'n
identiteitskrisis"
(Van
der
Vyver
1992:104).
As
gevolg
van
haar
traumatiese
ervarings
twyfel
Griet
in
haarself
as
vrou,
voel
sy
"fokken
useless",
is
sy
op
seek
na
haar
eiewaarde.
Sy
meet
dus
socs
die
sprokieskarakters
Grietjie
en
Hansie
haar
weg
deur
die
donker
woud
van
traumas
vind.
In
par.
2.3.3.2
word
ook
na
die
sikliese
aard
van
die
sprokie
verwys.
Die
verhaal
begin
gewoonlik
in
'n
aardse
ruimte,
dan
word
daar
na
'n
toweragtige
ruimte
oorgegaan,
maar
aan
die
einde
van
die
verhaal
word
daar
altyd
na
die
gewone
aardse
milieu
teruggekeer.
Griet
Swart
sit
op
Pegasus
wat
haar
na
'n
fantasiewereld
wegvoer,
maar
sy
verloor
nie
haar
houvas
op
die
werklikheid
nie.
Haar
Pegasus
is
'n
houtperd
wat
altyd
aan
die
aarde
geanker
is.
Dit
is
om
die
rede
dat
sy
te
midde
van
haar
probleme
ook
van
die
probleme
van
ander
rondom
haar
-
haar
vriende,
haar
land
-
bewus
is.
3.3.1
Weerkaatsings
-
1
n
sprokie
3.3.1.1
Weerkaatsings
Die
woo
rd
teruggekaats
"weerkaatsing"
impliseer
dat
'n
spieelbeeld
word.
Verwysings
na
weerkaatsings
vorm
die
belangrikste
motief
binne
die
verhaal.
Die
belangrikheid
daarvan
word
verder
versterk
deur
die
feit
dat
dit
die
hoofgedeelte
van
die
titel
vorm.
Die
twee
hoofkarakters,
Charles
Ashton
en
Lize
113
Bergen,
is
die
twee
persone
wat
spieelbeelde
na
mekaar
weerkaats.
Hierdie
weerkaatsing
geskied
ten
spyte
van
die
feit
dat
hulle
hulleself
in
'n
intieme
verbintenis
bevind.
Hulle
is
getroud,
maar
hulle
huwelik
neem
meer
die
vorm
van
'n
sakeooreenkoms
aan.
Lize
noem
dit
"·
..
'n
onkonvensionele
huwelik,
'n
rariteit
in
hierdie
moderne
tyd.
'n
Fratshuwelik"
(Baker
1984:156).
Charles
besluit
om
met
Lize
te
trou
omdat
hy
dink
dat
sy
nie
meer
in
staat
is
om
vir
haarself
te
sorg
nie.
Hy
beskik
ook
oor
die
middele
om
die
atmosf
eer
te
skep
waarin
sy
kan
hers
tel.
Die
belangrikste
rede
vir
die
huweliksaanbod
is
egter
sy
eensaamheid
wat
horn
dwing
om
die
oplossing
aan
te
bied,
want
hy
dink
dat
sy
eensaamheid
deur
Lize
opgehef
kan
word.
Lize
aanvaar
sy
aanbod,
omdat
sy
nie
meer
die
krag
het
om
alleen
die
stryd
teen
haar
siekte
te
voer
nie.
Hulle
raak
mettertyd
lief
vir
mekaar.
Charles
se
ongelukkige
kinderjare
verhoed
horn
egter
om
werklik
na
sy
maat
uit
te
reik.
Sy
ouers
wat
albei
in
'n
motorongeluk
dood
is,
was
middeljarig
toe
hy
gebore
is.
In
hulle
lewenstyl
was
daar
nie
vir
'n
kind
voorsiening
gemaak
nie.
Charles
bring
dus
sy
somervakansies
alleen
in
die
villa
deur
met
net
die
goewernante
en
huishoudster
as
geselskap.
Van
horn
is
verwag
om
altyd
korrek
op
te
tree.
Geen
ruimte
is
gelaat
vir
die
natuurlike
uitbundigheid
van
'n
kind
nie.
Hy
weet
byvoorbeeld
dat
sy
ma horn
liefgehad
het,
"
...
maar
sy
het
nie
daarvan
gehou
as
ek
hard
raas,
vuil
word
of
met
die
trappe
afstorm
nie.
Dit
het
haar
droewig
gemaak,
en
ek
kon
dit
nie
verduur
nie"
(Baker
1984:
149).
Sommige
vakansies
het
hy
ook
by
sy
tantes
deurgebring
"
...
in
groot,
stil
huise
of
woonstelle
vol
kosbaarhede
waaraan
klein
seuntjies
nie
114
mag
raak
nie"
(Baker
1984:149).
Met
een
van
die
onverbiddelikke
tantes
maak
Lize
kennis
as
sy
en
Charles
op
die
ingewing
van
die
oomblik
besluit
om
daar
aan
te
gaan.
Al
waaroor
die
vrou
kan
praat
as
sy
Charles
na
agt
jaar
sien,
is
dat
hulle
ongenooid
daar
aangekom
het.
Wanneer
sy
ouers
sterf,
mag
hy
horn
nie
aan
sy
smart
oorgee
nie,
want
die
familie
verwag
van
horn
as
die
nuwe
hoof
om
sterk
te
wees.
In
hierdie
atmosfeer
leer
Charles
dus
om
sy
emosies
te
onderdruk
en
al
teken
van
emosie
is
'n
spiertjie
wat
in
sy
wang
spring.
Lize
Bergen
was
as
kind
en
jongmens
in
warm,
ouerlike
liefde
gekoester.
Sy
leer
eers
smart
ken
as
haar
ouers
onverwags
in
'n
vliegtuigongeluk
sterf.
Dan
begin
haar
hel
egter
as
'n
onbekende,
uitmergelende
bloedsiekte
sander
waarskuwing
toeslaan.
Dokters
staan
radeloos
voor
die
siekte
en
selfs
haar
verloofde,
Marius,
neem
die
wyk
voor
die
dodelike,
onbekende
vyand.
Lize
Bergen
voel
dat
sy
deur
die
siekte
ontliggaam
is:
"Wanneer
is
ek
weer
ek?
Waarom
is
dit
dat
net
my
kop,
my
brein,
aan
my
mag
behoort?
Wanneer
mag
ek
weer
heel
word
-
kop
en
lyf
aan
mekaar
gekoppel?
My
kop
is
myne
en
was
dit
nog
altyd,
maar
my
liggaam
behoort
in
jare
nie
meer
aan
my
nie!"
(Baker
1984:88).
Sy
kinderjare
en
haar
siekte
verhoed
dus
dat
hulle
werklik
met
mekaar
kommunikeer;
dat
hulle
hul
ware
gevoelens
vir
mekaar
kan
ontbloot.
Hulle
hoop
dus
om
deur
middel
van
die
weerkaatsings
tot
mekaar
en
tot
hulleself
deur
te
dring.
Lize
som
die
situasie
op
en
vang
met
die
volgende
woorde
die
kernbetekenis
van
die
titel
vas:
"Ons
is
soos
twee
spieels
teenoor
mekaar
...
Ons
gooi
'n
beeld
op
die
glas
en
hoop
die
ander
een
sien
meer
as
die
dowwe
weerkaatsing.
En
meer
nog,
115
ons
hoop
die
ander
een
wil
'n
helderder,
duideliker
beeld
vir
ons
terugkaats
sodat
ons
onsself
kan
herken
11
(Baker
1984:166).
Soos
in
par.
2.3.3
4
aangetoon,
openbaar
die
karakters
binne
die
sprokie
'n
enkellynigheid.
Die
eendimensionele
weerkaatsings
van
Charles
en
Lize
sluit
dus
aan
by
die
karaktertekening
van
die
sprokie.
Die
mistieke
atmosfeer
wat
kenmerkend
is
aan
die
sprokie,
word
ook
deur
die
weerkaatsings
geskep.
Hierdie
weerkaatsende
spel
tussen
die
hoofkarakters
word
versterk
deur
die
weerkaatsings
van
voorwerpe
in
glas,
water
en
spieels.
So
word
die
beeld
geskets
van
11
•••
'n
besonder
mooi
blommende
boom
wat
in
die
water
weerkaats
...
11
(Baker
1984:
25)
.
In
die
hysbak
by
haar
woonstel
staan
hulle
langs
mekaar
11
•••
met
hul
oe
op
die
stuk
glas
waardeur
'n
mens
die
verskietende
verdieping
kan
sien
11
(Baker
1984:
21)
.
Charles
se
oe
11
•••
verdwyn
agter
die
weerkaatsing
van
die
leeslamp
...
11
(Baker
1984:
156)
.
Lize
se
weerkaatsing
vertoon
II
wasig,
streperig
van
die
fyn
reendruppels
wat
val
11
(Baker
1984:
165)
.
Weereens
word
na
11
haar
eie
suwwe
weerkaatsing
in
die
glas
"
verwys
(Baker
1984:
178)
Lize
se
aan
Charles
dat
sy
vasgehou
het
aan
die
masjiene,
11
•••
want
ek
was
seker
ek
bestaan
nie
meer
nie,
as
ek
een
oggend
in
die
spieel
kyk,
gaan
ek
geen
weerkaatsing
meer
sien
nie
11
(Baker
1984:
190).
Wanneer
Charles
en
Lize
besef
dat
hulle
mekaar
liefhet,
maar
albei
nog
huiwer
om
die
eerste
tree
uit
die
sprokiesfeer
te
gee;
om
die
sprokie
werklikheid,
aards
te
maak,
besef
Lize
11
•••
die
spieel
het
dof
geword,
hulle
sien
mekaar
nie.
Nog
nie.
Omdat
hy
116
nie
gereed
is
om
te
kyk
nie.
Sy
miskien
ook
nie
omdat
sy
bang
is
sy
sien
wat
sy
nie
wil
sien
nie"
(Baker
1984:
167)
. Nog
later
dink
sy
moedeloos:
"Ons
leef
so
reddeloos
mekaar
verby.
Ek
verstaan
horn,
maar
ek
kan
horn
nie
help
nie.
Hy
is
so
hulpvaardig
en
goed
vir
my,
maar
hy
kan
my
nie
help
nie.
Ons
sal
die
spieels
moet
breek,
en
al
die
ruite.
Die
weerkaatsings
word
dowwer
en
nie
helderder
nie"
(Baker
1984:
170).
Die
hooffigure
in
die
roman
ontvang
dus
slegs
"dowwe",
"wasige"
weerkaatsings
van
mekaar.
Deur
middel
van
hierdie
teruggekaatsde
beelde
poog
hulle
om
deur
die
eendimensionaliteit
van
die
sprokieskarakters
te
breek.
Brink
(1984)
verwys
na
hierdie
stryd
om
los
te
kom
van
die
aard
van
die
sprokieskarakter
as"·
..
'n
spanningsverhouding
tussen
'sprokie'
en
'werklikheid'
...
die
verhaalde
'realiteit'
wat
wil
deurbreek
om
die
sprokiesagtige
te
'normaliseer'".
Wanneer
die
karakters
mekaar
ten
slotte
vind,
verdwyn
die
weerkaatsing:
"Sy
lieflike,
harde,
sagte
hande
...
lig
haar
hoer
op,
pen
haar
teen
horn
vas,
breek
al
die
glas
tussen
hulle,
vergruis
die
skerwe"
(Baker
1984:
179).
Na
hulle
liefdespel
le
Lize
na
die
venster
en
kyk
en
"net
die
ronde
geel
kol
van
die
leeslampie
word
weerkaats
en
breek
prismaties
op
soos
die
trane
haar
visie
versteur"
(Baker
1984:
180)
. Nog
later
sit
hulle
weerskante
van
mekaar
by
die
tafeltjie
voor
hulle
slaapkamervenster
en
eet:
"
en
omdat
die
flou
son
nog
skyn,
word
hulle
nie
in
die
glas
weerkaats
nie.
Dit
maak
haar
bly.
Dis
beter
om
na
sy
regte
gesig
te
kyk,
want
'n
weerkaatsing
is
kleurloos"
(Baker
1984:183).
Wanneer
die
weerkaatsing
egter
tog
in
die
sprokiesagtige,
maar
aardse
slot
by
die
see
verskyn,
117
vervloei
die
twee
beelde
ineen
-
word
die
dubbele
weerkaatsing
'n
sirnbool
van
hulle
eenwording
in
gees
en
vlees.
As
Lize
in
die
motorspieeltjie
kyk
om
haar
hare
uit
haar
gesig
te
vee,
se
sy
verwonderd:
"Kyk
die
vreemde
dubbele
weerkaatsing
Ons
gesigte
het
oormekaar
geskuif.
Jou
mond
is
teen
myne
en
jou
oe
...
"en
om
die
eenwording
volkome
te
illustreer,
verbaliseer
Charles
die
gedagte
verder:
"Jou
oe
le
tussen
myne"
(Baker
1984:190).
3.3.1.2
'n
sprokie
Op
die
stofomslag
en
titelblad
van
die
verhaal
word
die
subtitel
"'n
sprokie"
aangedui.
Die
onbepaalde
lidwoord
fungeer
hier
op
dieselfde
wyse
soos
onder
par.
3.
2
.1.
3
uiteengesit
is.
Die
hooftitel
"Weerkaatsings"
word
dus
deur
die
subtitel
geklassifiseer.
Die
woord,
sprokie,
laat
die
leser
onmiddellik
die
volgende
afleidings
maak
dat:
(i)
in
hierdie
verhaal
ruimte
gelaat
word
vir
die
wonderbaarlike.
Omdat
dit
'n
hedendaagse
sprokie
is,
gaan
dinge
met
die
karakters
gebeur
wat
die
gewone
deursneemens
nie
gewoonlik
ondervind
nie.
Tog
sal
die
gebeure
nog
werklikheidsgetrou
voorgestel
word.
(ii)
die
gelukkige,
sprokiesagtige
slot
onafwendbaar
is;
dat
daar
by
Jolles
se
beskouing
van
die
aard
van
die
sprokie,
naamlik
dat die
verhaal
gestalte
gee
aan
die
mens
se
versugting
dat
dit
in
die
wereld
moet
gaan
soos
hy
dit
wil
he,
voldoen
gaan
word.
118
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
is
die
verhaal
van
die
11
kluisenaar-
milj
oener11,
Charles
Ashton
en
die
jong
joernaliste,
Lize
Bergen.
Lize
ly
aan
'n
vreemde,
uitmergelende
bloedsiekte
wat
haar
dwing
om
haar
land,
Suid-Afrika,
te
verlaat
en
na
Belgie
te
gaan.
Sy
is
die
hulpelose,
weerlose
Doringrosie
van
die
sprokie
vasgevang
deur
die
doringheining
van
haar
siekte.
Charles
is
die
prins
op
die
wit
perd
wat
onverskrokke
die
doringheining
aandurf.
Die
wonderbaarlike
van
die
sprokie
word
aangeraak
wanneer
Charles
weke
nadat
hy
die
"skimmige
meisie"
ontmoet
het,
'n
drang
ontwikkel
om
haar
te
beskerm.
Hy kom
met
'n
sprokiesagtige
oplossing
vir
sy
eensaamheid
en
Lize
se
behoefte
aan
'n
beskermengel
vorendag
-hulle
moet
trou.
Lize,
moeg
van
baklei
teen
die
siekte,
aanvaar
die
aanbod.
Die
sprokie-elemente
word
in
die
verhaal
aangewend
om
die
groeiende
verhouding
tussen
die
twee
hooffigure
uit
te
beeld.
Dit
is
'n
verhaal
van
blootstelling
aan
mekaar,
maar
terselfdertyd
'n
verhaal
van
selfkennis
vir
die
hoofkarakters.
By
die
wonderbaarlike
van
die
sprokie
sluit
Lize
se
volkome
genesing
aan
so
geheimsinnig
soos
die
siekte
toegeslaan
het,
so
geheimsinnig
verdwyn
dit.
Wanneer
al
die
struikelblokke
wat
in
die
weg
van
die
held
en
heldin
geplaas
is
-
siekte,
skroomheid,
die
gevolg
van
liefdelose
kinderjare
-
uit
die
weg
geruim
is,
sluit
die
verhaal
af
met
'n
sprokiesagtige
slot.
Die
twee
karakters
vind
mekaar
en
die
sprokie
bly
getrou
aan
die
geestesaktiwiteit
wat
Jolles
as
eie
aan
'n
sprokie
geidentifiseer
het.
Deur
egter
werklik
lief
vir
mekaar
te
raak,
word
die
sprokie
ook
werklikheid,
aards
-
'n
werklikheidsprokie.
3
Soos
in
die
ti
tel
van
die
Engelse
en
119
Nederlandse
weergawes
van
Griet
skryf
'n
sprokie,
is
die
sprokieverwysing
ook
in
die
Engelse
weergawe
van
Weerkaatsings
'n
sprokie,
Reflections
a
Love
story,
weggelaat.
Hierdie
weglating
versterk
verder
die
afleiding
wat
onder
par.
3.2.1.4
in
die
geval
van
Griet
skryf
'n
sprokie
gemaak
is.
3.3.2
Omslagontwerp
Die
omslag
is
deur
Tertius
Wessels
ontwerp.
Eerstens
word
die
idee
van
afstand
deur
die
ontwerp
geskep.
Die
twee
slaapkamers
waarvan
een
duidelik
die
kamer
van
'n
vrou
is
en
die
ander
een
die
van
'n
man,
is
apart.
Die
kamer
van
die
man
is
danker
en
skep
'n
somber
effek
ten
spyte
van
die
argelose
posisie
van
die
das.
Die
kameratmosfeer
sluit
dus
aan
by
die
geslote
persoonlikheid
van
Charles
Ashton.
Die
kamer
van
die
vrou
is
lig
en
sonnig,
sodat
hierdie
'n
visuele
uitbeelding
word
van
die
teenstelling
sprokie
en
werklikheid
soos
dit
in
die
roman
ervaar
word.
Die
gelukkige
slot
word
egter
reeds
deur
middel
van
die
omslagontwerp
in
die
vooruitsig
gestel.
Daar
is
'n
deur
tussen
die
twee
kamers,
maar
die
deur
is
wawydoop.
Die
kamers
word
ook
deur
een
spieel
weerkaats.
Die
ontwerp
vang
dus
die
gees
van
die
roman
vas.
120
3.4
SAMEVATTING
Opsommend
kan
die
volgende
gevolgtrekkings
gemaak
word:
(i)
Die
titelgegewe
en
omslagontwerp
vorm
'n
integrale
deel
van
die
onderskeie
tekste
en
kondig
reeds
die
sprokiedimensie
van
die
romans
aan.
In
albei
titels
van
die
twee
primere
tekste
word
die
sprokiesfeer
eksplisiet
deur
die
woord
"sprokie"
aangedui.
In
Griet
skryf
'n
sprokie
word
die
aanduiding
van
die
sprokiesfeer
versterk
as
"sprokie"
in
verbinding
met
"Griet"
gesien
word.
Soos
aangetoon
in
par.
2.3.3.4,
is
"Griet"
'n
algemene
sprokienaam.
In
hoofstuk
4
bladsy
147
en
150
word
daar
'n
verband
gele
tussen
die
romankarakter,
Griet
Swart,
en
sprokiesheldinne
met
dieselfde
voornaam.
Griet
Swart
word
verbind
met
die
handelende
Grietjie
van
die
tweede
fase
in
die
sprokie
"Hansie
en
Grietjie".
Ook
word
'n
verband
gele
tussen
Griet
Swart
en
die
aktiewe
Griet
in
die
sprokie
"Die
slim
Griet".
Bogenoemde
sprokiesheldinne
word
in
teenstelling
met
die
tradisionele
voorstelling
van
die
vrouekarakter
in
die
konvensionele
sprokie
as
aktief
en
handelend
uitgebeeld.
Ook
in
die
omslagontwerp
word
die
sprokiedimensie
erken.
Die
fantasie-element
wat
deur
Jolles
as
een
van
die
kenmerke
van
die
sprokie
uitgelig
is,
word
versterk
deur
die
aanwesigheid
van
'n
dreigende,
danker
bos
in
die
omslagontwerp.
Soos
in
par.
2.3.3.2
aangetoon,
dui
die
bos
in
die
konvensionele
sprokie
gewoonlik
op
'n
toestand
van
onsekerheid
en
'n
soeke
na
identiteit.
Die
bos
in
die
omslagontwerp
kan
dus
heenwys
na
Griet
Swart
se
geestestoestand.
As
gevolg
van
die
verwerping
deur
haar
man
en
haar
onvervulde
swangerskappe,
twyfel
Griet
in
haarself
as
vrou;
is
sy
op
soek
na
haar
eiewaarde.
In
Weerkaatsings
121
In
sprokie
word
die
hoofgedeelte
van
die
titelgegewe
11
Weerkaatsings
11
deur
die
woord
11
sprokie
11
geklassif
iseer.
Die
afleiding
dat
in
hierdie
verhaal
ruimte
gelaat
moet
word
vir
die
wonderbaarlike,
kan
dus
reeds
na
aanleiding
van
die
titelgegewe
gemaak
word.
(ii)
Soos
aangedui
in
hoofstuk
3
bladsy
99,
huldig
Brink
(1987)
die
mening
dat die
titel
soms
slegs
een
teken
uit
'n
hele
verwikkelde
verhaal
kan
benoem.
Die
teken
verkry
dan
daardeur
relief
bo
die
ander
tekens
in
die
verhaal.
Die
titelgegewe
en
omslagontwerp
van
die
roman,
Griet
skryf
In
sprokie,
aksentueer
meer
as
een
teken.
In
Griet
skryf
In
sprokie
maak
die
romankarakter,
Griet
Swart,
van
verskillende
middele
gebruik
om
haar
pynlik
emosionele
ervaringe
te
verwerk
-
sy
praat,
sy
skryf,
sy
lag
en
sy
het
'n
spontane
seksuele
ervaring
met
'n
jongman.
Die
titel
belig
slegs
een
van
die
middele
en
as
gevolg
van
hierdie
aksentuering
van
die
skryfhandeling
is
·die
suggestie
reeds
in
die
titel
aanwesig
dat
Griet
Swart
nie
haar
traumas
passief
gaan
beleef
nie;
sy
gaan
aktief
deel
het
aan
die
verandering
van
haar
krisissituasie.
11
Skryf
11
betrek
ook
die
kreatiewe
motief
-
Griet
se
vermoe
om
stories
te
verwerk
en
te
skep
word
daardeur
belig.
Wanneer
11
skryf
11
in
verbinding
met
"sprokie"
gesien
word,
wys
dit
heen
na
die
fiktiewe
werklikheid
wat
Griet
Swart
skep
om
te
oorleef.
Die
kreatiewe
motief
word
ook
in
die
omslagontwerp
uitgelig.
Soos
in
par.
3.2.2
aangetoon,
sit
Griet
op
Pegasus
wat
haar
wegvoer
na
'n
fantasiewereld.
Griet
verloor
egter
nie
haar
houvas
op
die
werklikheid
nie,
want
haar
gevleuelde
perd
is
'n
houtperd
wat
aan
die
aarde
geanker
is.
Die
122
erotiese
motief
word
ook
in
die
omslagontwerp
uitgelig.
Deur
middel
van
haar
spontane
seksuele
ervaring
met
die
j
ongman,
Adam,
beweeg
Griet
nader
na
emosionele
genesing
(sien
hoofstuk
4,
par.
4.1.1.2).
In
Weerkaatsings
-
1
n
sprokie
word
die
belangrikste
motief
binne
die
verhaal
deur
die
woord
"Weerkaatsings"
aangedui.
Wanneer
"weerkaatsings"
in
verbinding
met
"sprokie"
gesien
word,
word
die
fiktiewe
werklikheid
wat
die
romankarakters,
Lize
Bergen
en
Charles
Ashton,
wil
deurbreek,
beklemtoon.
In
die
omslagontwerp
word
hierdie
"skyn"
werklikheid
wat
veroorsaak
dat
die
genoemde
romankarakters
nie
na
mekaar
kan
uitreik
nie,
deur
die
uitbeelding
van
die
aparte
slaapkamers
gesuggereer.
Die
afstand
tussen
die
twee
karakters
word
ook
deur
die
visuele
voorstelling
van
die
slaapkamers
uitgebeeld
-
die
slaapkamer
van
die
man
skep
'n
somber
indruk,
terwyl
die
van
die
vrou
lig
en
sonnig
is.
Die
suggestie
van
'n
gelukkige
einde
word
egter
reeds
in
die
omslagontwerp
in
die
vooruitsig
gestel
-
die
deur
tussen
die
slaapkamers
is
wawydoop.
(iii)
Die
naiewe
oordeel
en
etiese
moraal
wat
Jolles
as
eie
aan
'n
sprokie
geidentifiseer
het,
word
deur
die
woord
"sprokie"
reeds
in
die
titelgegewe
van
albei
tekste
gesuggereer.
123
3.5
VOETNOTE
1.
Griet
Swart
as
romankarakter
word
in
hoofstuk
5
vollediger
bespreek.
2.
In
hoofstuk
4
word
daar
verder
ingegaan
op
die
vergestalting
van
die
sprokiesmotief.
3.
Hier
is
slegs
die
storielyn
ondersoek
om
die
sprokiesfeer
te
bevestig.
'n
Volledige
ondersoek
na
die
sprokievergestalting
word
in
hoofstuk
4
gedoen.
124
HOOFSTUK
4
DIE
VERGESTALTING
VAN
DIE SPROKIESMOTIEF
Sprokiesverwysings
word
in
beide
romans,
Griet
skryf
'n
sprokie
en
Weerkaatsings
-
'n
Sprokie,
aangetref.
Die
doel
van
hierdie
hoofstuk
is
om
die
wyse
vas
te
stel
waarop
en
met
watter
effek
die
sprokiemotief
in
die
romans
ontgin
word.
4.1
SPROKIESVERWYSINGS
IN
Griet
skry£
1
n
sprokie
Die
sprokiesverwysings
in
Griet
skryf
'n
sprokie
is
nie
versteek
in
die
verhaalopset
nie,
maar
funksioneer
as
duidelike
rigtingwysers.
Die
hoofstuktitels
verwys
na
sprokies
en
die
besondere
ervaring
van
Griet
Swart
word
dan
aan
die
"oersprokie"
gekoppel.
Die
oersprokie
word
dus
as
gietvorm
gebruik
en
gevul
met
Griet
se
eie
sprokie-inhoud.
Die
verhaalgeheel
is
in
drie
dele
opverdeel.
Elke
deel
is
weer
op
sy
beurt
onderverdeel
in
nege
hoof
stukke.
In
deel
I,
wat
die
outeur
"Grieselsprokies"
noem,
vorm
Griet
se
bitterheid
en
woede
as
gevolg
van
die
verwerping
deur
haar
man
die
verhaallyn.
In
deel
II,
"Raaiselsprokies",
staan
die
kortstondige
en
fisiese
verhouding
met
Adam
sentraal.
Hierdie
verhouding
vervul
'n
belangrike
rol
in
Griet
se
genesingsproses.
Griet
meen:
"Miskien
gebeur
dit
net
een
keer
in
'n
mens
se
lewe
dat
presies
die
regte
seksmaat
op
die
regte
oomblik
aan
j
ou
deur
klop"
(Van
der
Vyver
1992:
103)
.
In
die
125
slotafdeling
"Duiselsprokies"
is
daar
tekens
dat
die
toekoms
vir
Griet,
haar
vriende
en
haar
land
rooskleuriger
sal
word.
Die
ooreenkoms
of
kontras
tussen
die
inhoud
van
die
sprokies
waarna
die
hoof
stuktitels
verwys
en
Griet
se
ervaringe
word
eerstens
ondersoek.
Om
'n
geheelbeeld
van
die
hoofstukindelings
te
skep,
word
'n
uiteensetting
van
die
drie
dele
en
elkeen
se
onderafdelings
gegee:
GRIESELSPROKIES
1.
Sneeuwitjie
skil
'n
appeltjie
2.
Hansie
en
Grietjie
en
die
Struggle
3.
Domhans
en
die
goue
gans
4.
Gouelokkies
verloor
haar
bril
5.
En
hoekom
is
die
kind
se
oe
dan
so
groat?
6.
I'll
huff
and
I'll
puff
and
I'll
blow
your
house
down
7.
Die
ouma
wat
vir
alles
bang
was
8.
Doringrosie
sukkel
om
te
slaap
9.
Armoed
en
deemoed
lei
na
die
hof
RAAISELSPROKIES
1.
Raponsie
red
haarself
2.
Eva
se
kinders
leer
lag
3.
Wie's
Skoonlief
en
waar's
die
Ondier?
4.
Dom
Griet
droom
sy
word
slim
5.
Die
Swart
Susters
6.
Aspoester
verloor
haar
skoen
(ensovoorts,
ensovoorts)
126
7.
Wat
het
van
Repelsteeltjie
geword?
8.
Die
vyf
wat
saam
gereis
het
9.
Fie-Faai-Fou,
ek
ruik
die
bloed
van
'n
mensekind
DUISELSPROKIES
1.
Die
kok
wat
wou
leer
lewe
2.
Swartgriet
groet
die
goue
gans
3.
Kat
en
muis
hou
huis
4.
Hoeveel
prinsesse
kan
op
die
punt
van
'n
naald
dans?
5.
Die
koningin
op
die
brandstapel
6.
Die
duiwel
sorg
vir
sy
suster
7.
Rosierooi
verloor
haar
man
8.
Die
ganswagter
word
jagter
9.
Sjeherazade
en
die
appel
van
alle
kwaad
4.1.1
Griet
se
ervarings
versus
sprokiesinhoud
Die
sprokiemotief
word
op
verskillende
wyses
in
Griet
skryf
'n
sprokie
ontgin:
Die
sprokies
word
geironiseer,
getransformeer
en
bevestig,
en
dan
is
daar
ook
'n
wegbeweeg
van
die
tradisionele
sprokiesinhoude,
terwyl
die
Griet-karakter
egter
nog
steeds
binne
'n
sprokieatmosfeer
verkeer.
Enkele
sprokies
uit
elk
van
die
drie
dele
van
die
roman
word
gebruik
om
die
verskillende
ontginningswyses
te
demonstreer.
127
4.1.1.1
Die
ironisering
van
die
oersprokies
Die
inhoud
van
die
11
oervorm
11
word
duidelik
deur
Griet
se
ervaringe
geironiseer.
Die
skone
ideaal
van
die
sprokie
word
deur
die
harde
werklikheid
ontluister.
Die
ironisering
van
die
sprokies
geskied
op
twee
maniere:
eerstens
is
daar
'n
direkte
ondermyning
van
die
sprokiegegewe
in
die
titels
van
die
hoofstukke
-
die
verhaalgegewe
in
die
sprokie,
11
Doringrosie
11
,
is
byvoorbeeld
rondom
die
slaap
van
die
vroulike
karakter
opgebou,
terwyl
die
nuutgeskepte
titel,
Doringrosie
sukkel
om
te
slaap
,
juis
'n
weerspreking
van
die
verhaalinhoud
van
die
oersprokie
is.
Tweedens
word
die
ironisering
verkry
deur
'n
transf
ormasie
in
die
titelgegewe
van
die
hoofstukke
-
die
sprokie,
"Die
koningseun
wat
vir
niks
bang
was
nie",
fokus
op
die
vreesloosheid
van
die
manlike
karakter,
terwyl
ironisering
van
die
sprokie-inhoud
verkry
word
deur
'n
vervanging
van
die
"koningseun"
deur
11
ouma
11
en
"vir
niks
bang
was
nie"
deur
11
vir
alles
bang
was".
Die
nuutgeskepte
titel
word
dan:
Die
ouma
wat
vir
alles
bang
was.
4.1.1.1.1
Direkte
ironisering
van
die
sprokiesinhoud
Die
eerste
hoofstuk
van
deel
I
het
die
opskrif
Sneeuwitjie
skil
'n
appeltj
ie.
Die
sprokiesfiguur,
Sneeuwitj
ie
as
simbool
van
o"l
onskuld
en
naiwiteit,
staan
in
kontras
met
Griet
Swart
wat
as
'n
oortreder
van
die
norme
van
die
gemeenskap
geskets
word.
Griet
het
deel
aan
die
skending
van
wat
deur
baie
as
'n
heilige
ins
telling
beskou
word,
naamlik
die
huwelik.
Sy
en
haar
man,
128
George,
is
besig
om
te
skei.
Na
sewe
jaar
verwerp
George
haar
as
hy
verklaar
dat
hy
nie
meer
met
haar
oor
die
weg
kan
kom
nie.
In
teenstelling
met
Sneeuwitjie
wat
geduldig
die
versorging
van
die
sewe
dwergies
oorneem,
erken
Griet
ruiterlik
dat
sy
nie
van
koskook
hou
nie;
dat
sy
veel
eerder
van
skryf
hou.
George
verwyt
haar
vurigl
ik
hieroor:
"
'n
Mens
kan
doodgaan
van
honger
in
hierdie
huis
en
jy
sal
dit
nie
eens
agterkom
nie.
Behalwe
as
jy
toevallig
van
jou
woordverwerker
af
opstaan
en
oor
die
lyk
val"
(Van
der
Vyver
1992:57).
Sneeuwitjie
word
van
'n
gifdood
deur
'n
prins
gered,
terwyl
Griet
se
"redding"
van
haar
selfmoordpoging
deur
middel
van
vergassing
aan
'n
kakkerlak
te
danke
is.
Daar
is
egter
ook
'n
ooreenkoms
tussen
Sneeuwitjie
en
Griet
Swart.
Albei
proe
van
die
verbode
soetigheid
-
Sneeuwitj
ie
swig
voor
die
sappige
rooi
appel,
terwyl
Griet
van
figuurlike
verbode
vrugte
eet.
Sy
raak
as
jong
student
swanger
en
besluit
dan
om
'n
aborsie
te
ondergaan.
Ook
haar
kortstondige
seksuele
ervaring
met
Adam
kan
as
'n
proe
van
die
verbode
vrugte
gesien
word,
want
Griet
is
nog
op
daardie
stadium
wettig
getroud.
Albei
word
gestraf
vir
hulle
oortreding
-
Sneeuwitj
ie
val
dood
neer
en
Griet
Swart
probeer
tevergeefs
om
George
se
baba
te
he.
Die
verwysing
na
Sneeuwitjie
bring
ook
die
stiefma-beeld
na
vore
en
verbind
die
sprokie
ook
op
die
wyse
met
Griet
Swart.
Griet
is
die
stiefma
van
George
se
twee
seuns.
Anders
as
die
bekende
siening
van
die
stiefma
in
die
sprokies
-
naamlik
die
van
'n
nare,
bose
vrou
-
is
Griet
egter
lief
vir
haar
twee
stiefseuns
en
sy
mis
hulle.
Sneeuwitjie
ervaar
ook
verwerping
-
dit
is
egter
verwerping
deur
'n
vrou.
Griet
se
verwerping
is
deur
haar
huweliksmaat
-
'n
man
saam
met
wie
sy
sewe
jaar
geleef
het;
iemand
wat
haar
in
haar
129
totaliteit
as
mens
ervaar
en
te
lig
gevind
het.
Hierdie
verwerping
veroorsaak
dat
Griet
aan
haarself
as
vrou
twyfel.
Die
res
van
die
ti
tel,
"
skil
'n
appeltj
ie",
koppel
die
sprokiegegewe
van
Sneeuwitjie
wat
'n
dodelike
appel
eet
met
'n
idiomatiese
uitdrukking
met
die
volgende
semantiese
inhoud:
om
'n
onaangename
saak
met
iemand
te
bespreek.
Die
betekenisinhoud
dui
dus
op
'n
negatiwiteit.
Die
vraag
ontstaan
nou
teen
wie
of
wat
is
Griet
se
negatiwiteit
gemik?
Die
antwoord
op
die
vraag
word
reeds
in
die
eerste
hoofstuk
verskaf.
Griet
se
negatiwiteit
is
teen
die
mansgeslag
gerig.
Griet
se
volgende
gedagte
bevestig
dit:
"Maar
mans
pleeg
selfmoord
op
die
manier
waarop
hulle
kos
maak
-
dramaties
en
morsig.
Skiet
hulle
koppe
weg,
spring
by
geboue
uit,
sny
hulle
slagare
af.
Die
hele
wereld
vol
bloed
en
binnegoed.
Seker
omdat
hulle
weet
hulle
hoef
nie
agterna
skoon
te
maak
nie.
Daar
sal
altyd
'n
vrou
wees
om
dit
te
doen"
(Van
der
Vyver
1992:5).
Die
appelverwysing
word
egter
ook
in
hoofstuk
I
met
die
Bybelse
Eva
verbind
-
wat
dui
op
'n
swig
voor
versoeking;
dus
op
sondeval
en
die
verlies
van
die
idilliese
paradys.
Met
hierdie
Bybelse
motief
word
die
gedagte
van
die
aanloklikheid
van
die
sonde
en
die
onvermydelike
skuld
wat
daarop
volg
na
vore
gebring.
Hierdie
motief
wys
dus
op
"vroulike
lis"
en
word
versterk
as
Nella
later
vir
Griet
met
die
volgende
woorde
troos:
"Well,
jy
kan
nog
nie
heeltemal
oor
die
muur
wees
nie,
Griet
...
Jy't
Adam
verlei,
het
jy
nie?"
(Van
der
Vyver
1992:119).
Griet
se
ervaring
vorm
dus
in
die
eerste
hoofstuk
'n
uitgebreide
ironisering
van
die
Sneeuwitjie-sprokie.
130
Doringrosie
sukkel
om
te
slaap,
die
titel
van
hoofstuk
agt
(deel
I),
is
'n
heenwysing
na
die
sprokie
van
Doringrosie.
As
gevolg
van
'n
wens
wat
deur
die
dertiende
fee
uitgespreek
word,
word
Doringrosie
tot
'n
slaap
van
'n
honderd
j
aar
verdoem.
Sy
word
dan
na
honderd
jaar
deur
'n
onverskrokke
prins
uit
hierdie
slaap
gewek.
Griet
se
lewensprokie
vorm
'n
ironisering
van
die
gebeure
random
Doringrosie.
Griet
wil
slaap,
maar
sy
kan
nie.
Haar
verhaal
neem
vorm
aan
random
die
vloek
van
die
dertiende
fee.
Die
dertiende
fee
het
oar
die
moderne
mens
die
vloek
van
Vigs
uitgespreek:
"Die
mensdom
sal
verdoem
word
tot
'n
selibate
slaap"
(Van
der
Vyver
1992:53).
Anders
as
in
die
geval
van
Doringrosie
is
daar
vir
die
hedendaagse
vrou
geen
twaalfde
fee
om
hierdie
base
wens
te
versag
nie.
Die
mensdom
moet
self
vir
sy
redding
sorg.
Die
redding
aksentueer
die
vereensaming
van
die
mens,
want
as
gevolg
van
die
risiko
van
Vigs
word
die
"troos"
wat
die
seksdaad
vir
die
mens
bied,
geelimineer.
Al
wat
vir
die
mens
oorbly,
is"
...
die
eenspoorpaadjie
van
masturbasie
...
"
(Van
der
Vyver
1992:
51)
.
Dit
bied
egter
geen
troos
nie,
maar
vul
die
alleenloper
met
'n
gevoel
van
eensaamheid
en
skaamte.
Met
hierdie
gevoelens
worstel
Griet
wanneer
sy
haar
oorgee
"
...
aan
die
genade
van
haar
eie
hande"
(Van
der
Vyver
1992:55).
Sy
besef
dat
seks
op
die
"eenspoorpaadjie"
nooit
dieselfde
sal
wees
soos
op
die
11
dubbelpad
11
nie.
Terwyl
Griet
se
"heksevinger"
besig
is,
ondervind
sy
weinig
bevrediging.
Veel
eerder
word
haar
eensaamheid
en
behoefte
aan
seks
daardeur
vergroot.
Behalwe
die
"vernedering"
veroorsaak
deur
haar
onvermoe
om
kinders
in
die
wereld
te
bring
en
die
verwerping
deur
haar
man,
ervaar
Griet
met
131
haar
Calvinistiese
agtergrond,
ook
die
masturbasie
as
'n
vernedering.
Hierdie
sprokie
le
Griet
se
erotiese
verlangens
en
behoeftes
bloot
en
jukstaponeer
haar
met
Doringrosie,
wat
die
toonbeeld
is
van
maagdelikheid
en
seksuele
onkunde/onskuld.
Die
eerste
hoofstuktitel
in
deel
II
is
Raponsie
red
haarself.
Soos
die
titel
aandui,
word
Griet
se
persoonlike
ervaring
gekoppel
met
die
sprokie
van
Raponsie.
Raponsie
word
deur
die
heks
in
'n
toring
sender
'n
deur
of
'n
trap
opgesluit.
Die
enigste
manier
om
in
die
toring
te
kom,
is
om
Raponsie
se
vlegsel
as
leer
te
gebruik.
'n
Prins
sien
hoe
'n
heks
van
die
vlegsel
gebruik
maak
om
by
Raponsie
uit
te
kom
en
doen
dan
dieselfde.
Hy
en
Raponsie
beplan
dan
om
van
die
heks
te
ontsnap,
maar
in
'n
onbewaakte
oomblik
verklap
Raponsie
die
prins
se
geheime
besoeke
aan
die
heks.
Die
heks
is
so
woedend
dat
sy
Raponsie
se
vlegsel
afsny
en
haar
na
'n
verlate
en
woeste
plek
neem.
As
die
prins
oudergewoonte
na
die
toring
kom,
is
dit
die
heks
wat
die
vlegsel
laat
sak.
Wanneer
die
prins
die
heks
in
plaas
van
sy
geliefde
Raponsie
aantref,
word
hy
deur
sy
smart
oorrompel
en
verward
spring
hy
by
die
venster
uit.
Die
dorings
steek
in
sy
oe
en
dit
veroorsaak
dat
hy
blind
in
die
bos
ronddwaal.
Na
'n
paar
jaar
beland
hy
oplaas
in
die
deel
waar
Raponsie
is.
Twee
van
haar
trane
val
in
sy
oe
en
genees
horn
onmiddellik
van
sy
blindheid.
Die
twee
vertrek
dan
na
sy
koninkryk
waar
hulle
gelukkig
geleef
het.
Die
nuutgeskepte
ti
tel
is
duidelik
'n
ironisering
van
die
konvensionele
sprokie
van
Raponsie.
In
die
oersprokie
word
132
Raponsie
deur
'n
prins
gered,
terwyl
die
nuutgeskepte
ti
tel
aandui
dat
sy
self
vir
haar
redding
verantwoordelik
is.
Die
figuur
Raponsie
wys
duidelik
heen
na
Griet
se
ma,
Gretha.
Tydens
haar
jongmeisiedae
voel
Gretha
vasgevang
in
haar
leefwyse,
maar
anders
as
Raponsie
wat
op
haar
prins
vir
redding
wag,
sorg
sy
vir
haar
eie
"ontsnapping".
In
hierdie
hoofstuk
kom
die
kontras
tussen
die
skone
ideaal
van
die
sprokie
en
die
banaliteit
van
die
werklikheid
sterk
na
vore.
Tydens
haar
verblyf
in
haar
ouerhuis
voel
Gretha
asof
sy
in
'n
obsessiewe
taring
van
higiene
toegesluit
is.
Gretha
wil
uit
hierdie
atmosfeer
waar
huiswerk
'n
straf
vir
die
vrou
word,
ontsnap.
Sy
sou
dit
kon
doen
deur
middel
van
haar
verbeeldingstalent:
sy
sou
'n
11
Skryfster
11
word.
Haar
lewe
verloop
egter
anders
as
wat
sy
beplan
het;
dertig
j
aar
later
het
sy
nog
geen
storie
geskryf
nie
en
word
sy
slegs
geken
as
die
ma
van
vyf
volwasse
kinders.
Die
naam,
Raponsie,
het
egter
ook
betrekking
op
Griet.
Gretha
het
indirek
'n
aandeel
in
Griet
se
uiteindelike
redding.
Sy
het
aan
Griet
die
talent
van
verbeelding
oorgedra.
Alhoewel
Griet
maar
'n
skrywer
met
'n
kleinletter
geword
het,
sorg
haar
geloof
in
die
wonderbaarlike,
haar
onwrikbare
geloof
in
stories,
dat
sy
haar
persoonlike
lyding
kan
verwerk.
Griet
erken
self
later
dat
sy
soos
haar
rolmodel,
Sjeherazade,
stories
moes
vertel
om
aan
die
lewe
te
bly.
Die
verwysing
na
Sjeherazade
betrek
nie
net
Griet
se
kreatiwiteit
nie,
maar
gaan
letterlik
om
die
strewe
"om
aan
die
lewe
te
bly".
Griet
werk
by
'n
uitgewery
waar
sy
haar
brood
verdien
deur
sprokies
en
ander
f
antasieverhale
te
vertaal
en
te
verwerk.
In
teenstelling
met
Raponsie
moet
Griet,
soos
haar
ma,
133
haar
"redding"
self
beplan.
Griet
Swart
geniet
egter
behalwe
die
ondersteuning
van
haar
sielkundige
en
haar
vriendekring,
ook
die
ondersteuning
van
haar
familie.
Wat
het
van
Repelsteeltjie
geword?
is
die
titel
van
die
sewende
hoofstuk
in
deel
II.
Die
titel
wys
heen
na
die
sprokie,
"Repelsteeltjie".
Die
sprokie
vertel
die
verhaal
van
'n
meisie
wat
deur
'n
koning
beveel
word
om
goud
uit
strooi
te
spin,
anders
sou
sy
doodgemaak
word.
'n
Dwerg
bied
aan
om
haar
met
sy
toorkuns
uit
die
penarie
te
help,
maar
hy
het
'n
prys
vir
sy
dienste
gevra.
Nadat
die
meisie
alles
aan
horn
gegee
het
wat
sy
gehad
het,
moes
sy
belowe
om
eendag
haar
eerste
kind
aan
horn
af
te
staan.
As
gevolg
van
haar
"vermoe"
om
goud
uit
strooi
te
spin,
besluit
die
koning
om
met
haar
te
trou.
Wanneer
sy
die
lewe
aan
haar
eersteling
skenk,
verskyn
die
dwerg
om
sy
prys
op
te
eis.
Die
koningin
is
egter
so
hartseer
dat
die
dwerg
haar
die
geleentheid
gun
om
haar
kind
te
behou
as
sy
sy
naam
kan
raai.
Die
derde
dag
verskaf
die
koningin
die
korrekte
naam
en
behou
so
haar
kind.
Hierdie
hoof
stuk
fokus
op
die
verlies
wat
Griet
as
gevolg
van
haar
onvervulde
swangerskappe
ervaar.
Dit
belig
haar
gevoelens
van
minderwaardigheid
-
sy
dink
dat
sy
as
vrou
en
moeder
gefaal
het.
Die
hoofstuk
beklemtoon
ook
die
verwydering
tussen
haar
en
George
en
sy
onvermoe
om
na
haar
uit
te
reik.
Sander
sy
gewone
sinisme
en
kilheid
en
met
'n
weerloosheid
wat
seker
van
eerlikheid
spreek,
versplinter
George
Griet
se
vreugde
oor
die
koms
van
hulle
nuwe
baba:
"Ek
hou
nie
eens
aldag
van
my
kinders
nie.
Verstaan
jy
hoekom
ek
bedruk
is
oor
daar
nog
een
op
pad
is,
134
Griet?"
(Van
der
Vyver
1992:108).
Griet
voel
dat
sy
haar
kinders
afgestaan
het
sonder
dat
sy
beloof
het
om
hulle
op
te
offer;
sonder
dat
sy
die
hulp
van
'n
dwerg
of
enige
iemand
gehad
het
om
die
lief
de
van
haar
man
te
wen.
Die
sprokieverwysing
betrek
egter
ook
die
motief
van
kunsskepping:
Uit
strooi
(chaos,
'n
chaotiese
bestaan)
word
goud
('n
kunswerk,
stories,
'n
roman)
geskep.
Rowe
(Bottigheimer
(ed)
1986:63)
le
die
verband
tussen
sprokiesvertellers
en
spinners
as
sy
meen:
"Contes
de
fees
are
...
not
simply
tales
told
about
fairies;
implicitly
they
are
tales
told
by
women,
descendents
of
those
ancestral
Fates,
who
link
once
again
the
craft
of
spinning
with
the
art
of
telling
fated
truths".
Ook
in
hierdie
hoofstuktitel
is
die
ironisering
duidelik
-
Repelsteeltjie
is
nie
teenwoordig
om
die
vroulike
karakter
uit
haar
verknorsing
te
red
nie;
sy
moet
haar
eie
heil
uitwerk.
Die
fokus
val
egter
ook
op
Hannes
se
verhouding
met
sy
kinders.
Ook
hier
skyn
dit
asof
'n
ouer
sy
kinders
"verloor"
het
-
nie
hulle
liefde
nie,
maar
die
vermoe
om
werklik
tot
hulle
deur
te
dring
en
om
sy
emosies
aan
hulle
bloot
te
le.
Griet
onthou
haar
pa
se
lang
monoloe
aan
die
etenstaf
el
en
sy
stilswye
as
iemand
horn
oor
sy
emosies
sou
uitvra.
Tog
reik
hy
na
Griet
uit
en
probeer
hy
om
haar
op
sy
lomp
manier
te
troos:
"Volgende
Kersfees
sal
dit
beter
gaan"
(Van
der
Vyver
1992:114).
Die
vierde
hoofstuktitel
in
deel
III,
Hoeveel
prinsesse
kan
op
die
punt
van
'n
naald
dans?,
verwys
na
die
sprokie,
"Die
herderseuntjie".
Die
sprokie
vertel
van
'n
herderseuntjie
wie
se
135
skranderheid
groat
geluk
aan
horn
besorg.
Die
koning
neem
horn
as
sy
eie
seun
aan
as
hy
sy
vrae
met
wysheid
beantwoord.
Die
hoofstuk
fokus
op
George,
die
slim
seuntjie
en
later
briljante
student
wie
se
skranderheid
horn,
anders
as
in
die
geval
van
die
herderseuntjie,
geen
geluk
waarborg
nie.
Ook
hierdie
eietydse
lewenservaring
staan
in
teenstelling
met
die
utopiese
ervaring
in
die
tradisionele
sprokies.
George
Moore
het
as
'n
buitestaander
grootgeword.
Sy
kinder-
en
jongmenslewe
was
deur
eensaamheid
oorheers.
Hy
was
sy
ma
se
oogappel
omdat
hy
slimmer
en
mooier
as
die
ander
kinders
was.
In
die
plaasskooltjie
was
hy
'n
eenkantkind,
omdat
hy
te
slim
vir
die
ander
kinders
in
sy
klas
was.
Na
'n
jaar
het
sy
ma horn
na
'n
grater
skoal
weg
van
die
plaas
gestuur.
George
het
die
koshuislewe
gehaat.
Hy
kon
egter
nie
uiting
aan
sy
gevoelens
gee
nie,
omdat
"
...
sy
ma
...
so
seergemaak
gelyk
het
dat
hy
nooit
weer
voor
haar
gehuil
het
nie,
nie
eens
jare
later
by
haar
sterfbed
nie"
(Van
der
Vyver
1992:
157).
George
se
verwydering
van
sy
pa
en
broers
het
toegeneem
toe
sy
ma horn
vir
sy
hoerskooljare
na
een
van
die
beste
seunskole
in
die
land
gestuur
het.
Tydens
sy
vakansies
op
die
plaas
het
sy
ma horn
met
liefde
omvou,
maar
dit
was
nie
onvoorwaardelike
liefde
nie
- "
...
sy
wou
altyd
weet
wat
hy
eendag
wou
word.
Sy
wou
he
hy
moet
'n
magtige
politikus
word
en
met
konings
en
presidente
omgaan.
Of
'n
regter
wat
oor
lewe
en
dood
beslis.
Of
'n
briljante
dokter
wat
'n
operasie
sou
uitvoer
waarvan
niemand
nog
gedroom
het
nie
-
soos
om
harte
of
longe
oor
te
plant"
(Van
der
Vyver
1992:157).
136
Op
universiteit
verloor
George
homself
in
"
die
wereld
van
verstand"
(Van
der
Vyver
1992:157).
Hy
word
'n
ateis.
Dan
gaan
hy
na
Europa
om
verder
te
studeer.
Daar
het
hy
met
'n
Engelse
meisie
getrou
vir
wie
se
ouers
hy
onaanvaarbaar
was.
George
se
oorsese
verblyf
was
vir
horn
'n
ontnugtering
en
sy
sinisme
is
hier
gebore.
Na
minder
as
'n
jaar
keer
hy
na
sy
geboorteland
terug.
Sy
vrou
kon
egter
nie
aanpas
nie.
Na
sewe
jaar
het
hulle
geskei
en
George
ontmoet
toe
vir
Griet.
Soos
reeds
in
par.
2.4.1
aangedui,
word
manlike
meerderwaardigheid
in
die
meeste
tradisionele
sprokies
weerspieel
-
die
vrou
word
as
ondergeskik
aan
die
man
geteken.
Die
manlike
karakter
is
dapper,
skrander,
aktief
en
besorg
geluk
aan
die
vrou.
In
die
sprokies,
"Sneeuwitjie",
"Doringrosie",
"Raponsie"
en
"Repelsteeltjie"
bekom
die
vroulike
karakters
geluk
as
gevolg
van
die
optredes
van
die
manlike
karakters.
Die
vroulike
karakter
in
"Repelsteeltjie"
word
byvoorbeeld
eerstens
deur
'n
dwerg
uit
haar
verknorsing
gered
en
dan
trou
'n
koning
met
haar.
In
Griet
Swart
se
geval
ervaar
sy
egter
emosionele
pyn
as
gevolg
van
haar
man
-
hy
verwerp
haar.
Die
ironisering
van
hierdie
sprokies
dui
dus
op
'n
omverwerping
van
die
tradisionele
uitbeelding
van
die
manlike
sprokieskarakters.
In
aansluiting
hierby,
word
die
beeld
van
die
slim
manlike
karakter
in
"Die
herderseuntjie"
ook
ondermyn.
Die
eietydse
karakter
wat
hier
die
sprokiesheld,
naamlik
die
slim
herderseuntjie,
verplaas,
is
ook
'n
slim
man.
Sy
skrande'rheid
besorg
aan
horn,
anders
as
in
die
geval
van
die
slim
herderseuntjie,
geen
geluk
nie
en
hy
kan
ook
nie
geluk
aan
sy
vrou
besorg
nie.
Hierdie
ondermyning
van
die
uitbeelding
van
137
die
man
in
die
tradisionele
sprokies
hang
saam
met
Griet
se
woede
en
bitterheid
wat
sy
in
hierdie
stadium
teenoor
haar
man
voel.
Terselfdertyd
belig
die
keuse
van
die
sprokies,
"Sneeuwitjie",
"Doringrosie",
"Raponsie"
en
"Repelsteeltj
ie"
ook
die
passiwiteit
van
die
vroulike
karakters
in
die
tradisionele
sprokies.
Die
perfekte
sprokiesheldin
word
oor
die
algemeen
as
passief,
hulpeloos
en
afhanklik
van
die
man
uitgebeeld.
Sneeuwitjie
se
lewe
word
byvoorbeeld
deur
'n
j
agter
gespaar,
sy
word
deur
dwergies
versorg
en
finaal
deur
'n
prins
gered.
Doringrosie
kan
as
die
uiterste
vorm
van
passiwiteit
voorgehou
word
-
sy
le
en
slaap
totdat
'n
prins
haar
kom
red.
Ook
die
vroulike
karakters
in
"Repelsteeltj
ie"
en
"Raponsie"
word
deur
manlike
karakters
uit
hulle
verknorsings
gehelp.
Griet
Swart
is,
soos
in
par.
3.2.1.1
aangedui,
egter
alles
behalwe
passief
-
sy
gebruik
haar
geloof
in
die
wonderbaarlike,
haar
vermoe
om
stories
te
"spin",
haar
sin
vir
humor
en
die
ondersteuning
van
haar
sielkundige,
familie
en
vriende
om
haar
pynlike
emosionele
ervaringe
te
verwerk.
4.1.1.1.2
Ironisering
deur
middel
van
transformasie
In
die
roman,
Griet
skryf
1
n
sprokie,
vind
ironisering
ook
deur
middel
van
transformasie
plaas.
Die
transformasie
word
verkry
deur
middel
van
1
n
toevoeging
tot
die
titelgegewe
van
die
tradisionele
sprokie
of
deur
1
n
wysiging
ten
opsigte
van
'n
refrein
uit
die
sprokie.
Deur
hierdie
omskepping
word
die
inhoud
van
die
tradisionele
sprokie
ondermyn
sodat
die
kontras
tussen
die
skone
ideaal
van
die
sprokie
en
die
harde
werklikheid
ook
op
138
hierdie
wyse
aangetoon
word.
Die
derde
hoofstuktitel
in
deel
I,
Domhans
en
die
goue
gans,
verwys
soos
die
tweede
hoofstuk
in
die
derde
deel
na
die
sprokie,
"Die
goue
gans".
In
die
sprokie
slaag
die
jongste
seun,
Domkop,
daarin
om
ten
spyte
van
sy
ouers
en
broers
se
minagting
met
'n
prinses
te
trou.
Hy
erf
boonop
na
die
koning
se
dood
sy
hele
ryk
waar
hy
lank
en
gelukkig
saam
met
die
prinses
leef.
Die
goue
gans
is
die
instrument
wat
uiteindelik
tot
Domkop
se
geluk
lei.
Domkop
se
goedhartigheid
aan
'n
ou
mannetjie
besorg
aan
horn
die
goue
gans.
Wanneer
Domkop
in
'n
herberg
oor~ag,
wil
die
dogters
van
die
herbergier
stilletj
ies
van
die
goue
vere
van
die
wonderbaarlike
voel
gaps,
maar
hulle
sit
aan
die
voel
vas.
Dieselfde
gebeur
met
die
priester,
die
koster
en
twee
boere.
Met
hierdie
optog
kom Domkop
in
'n
stad
aan
waar
'n
koning
bly
wie
se
dogter
so
ernstig
is
dat
niemand
haar
nog
kon
laat
lag
nie.
Die
koning
belowe
dan
dat
die
een
wat
daarin
slaag
om
haar
te
laat
lag
met
haar
kan
trou.
Wanneer
die
prinses
vir
Domkop
met
sy
gevolg
sien,
is
dit
vir
haar
so
snaaks
dat
sy
skaterlag.
Nadat
Domkop
nog
drie
beproewings
wat
deur
die
koning
in
sy
weg
gele
word,
oorkom
het,
trou
hy
met
die
prinses.
Teenoor
haar
getroue
vriend,
Jans,
kan
Griet
haar
diepste
gevoelens
ontbloot.
Wanneer
die
eensaamheid
dreig
om
haar
te
oorrompel,
nooi
Griet
vir
Jans
om
'n
drankie
te
kom
geniet.
Griet
konfronteer
haar
gevoelens
en
begeertes
en
verklaar
aan
Jans
dat
sy
op
soek
is
na
'n
dom
man.
Tog
besef
Griet
dat
selfs
as
die
wens
vervul
sal
word,
sy
nie
vir
altyd
gelukkig
sal
wees
nie,
want
II
1992:
20)
.
ek
is
'n
sucker
vir
'n
slim
man"
139
(Van
der
Vyver
Dit
was
die
intellektuele
sy
van
George,
'n
filosofiedosent,
wat
haar
eerste
aangetrek
het
"sy
was
besonder
beindruk
met
sy
boekrak"
(Van
der
Vyver
1992:22).
As
haar
huwelik
met
George
misluk,
twyfel
Griet
in
haar
oordeel;
nou
soek
sy
'n
dom
man
wat
haar
met
sy
goue
voel
kan
laat
lag.
Sy
soek
'n
dom
man
wat
"
...
sy
mond
kan
hou
en
sy
lyf
gebruik"
(Van
der
Vyver
1992:20).
Hier
word
duidelik
gesinspeel
op
die
Afrikaanse
benaming
vir
die
manlike
geslagsorgaan,
naamlik
voel.
Griet
is
egter
realisties
genoeg
om
te
besef
dat
so
'n
verhouding
wat
bloot
fisies
van
aard
is,
slegs
tydelik
kan
wees.
Terselfdertyd
is
dit
egter
'n
belangrike
stap
in
die
afskeid
neem
van
haar
gewese
man.
Griet
se
wens
word
vervul
en
die
minnaar
daag
op.
Daar
is
egter
nie
sprake
van
'n
huwelik
nie.
Griet
erken
ook
onverbloemd
aan
Nella:
"Ek
weet
nie
hoekom
jy
so
gretig
is
om
horn
te
ontmoet
nie.
Dis
nie
asof
hy
jou
volgende
swaer
gaan
word
nie.
Ek
bedoel,
ek
het
'n
paar
keer
met
die
man
geslaap,
dis
al"
(Van
der
Vyver
1992:117).
Die
titel
van
die
tradisionele
sprokie
word
getransformeer
deur
middel
van
'n
toevoeging.
Die
titel
van
die
oersprokie
is
"Die
goue
gans".
Hierby
is
"Domhans
en"
gevoeg.
Weereens
is
daar
'n
ommekeer
van
die
tradisionele
sprokiesideaal:
Skranderheid
word
op
hierdie
stadium
deur
Griet
nie
as
'n
voorvereiste
gestel
vir
'n
manlike
metgesel
nie.
Hierdie
eienskap
by
mans,
naamlik
intelligensie,
het
net
aan
haar
ongeluk
besorg.
Binne
hulle
huwelik
het
George
horn
in
sy
intellektuele
meerwaardigheid
teruggetrek
en
kon
of
wou
hy
nie
na
Griet
uitreik
nie.
Die
140
transformasie
in
die
nuutgeskepte
ti
tel,
Domhans
en
die
goue
gans,
beklemtoon
die
twee
vereistes
wat
Griet
op
hierdie
stadium
aan
'n
manlike
metgesel
stel:
Hy
moet
dom
en
'n
bedrewe
minnaar
kan
wees.
In
par.
2.4.1
word
aangedui
dat
die
huwelik
as
beloning
vir
meisies
voorgehou
word:
Goeie,
arm
en
mooi
meisies
trou
altyd
met
ryk
en
aantreklike
prinse.
In
die
Griet-verhaal
word
die
man
(Adam)
11
gebruik
11
sander
dat
Griet
'n
huwelik
in
die
vooruitsig
stel
of
wil
stel.
In
die
oersprokie,
"Die
goue
gans
11
,
word
die
manlike
karakter
11
Domkop
11
genoem,
terwyl
na
horn
in
die
nuutgeskepte
titel
as
11
Domhans
11
verwys
word.
Die
parallel
tussen
die
sprokie
van
"Die
goue
gans"
en
die
van
"Hansie
en
Grietjie"
word
deur
die
transformasie
getrek
as
albei
manlike
karakters
dieselfde
stamnaam
het,
naamlik
Hans.
'n
Verdere
ooreenkoms
versterk
die
verbandlegging
tussen
die
genoemde
sprokies:
In
11
Hansie
en
Grietjie"
sorg
die
gans
vir
die
kinders
se
redding
as
hulle
na
hulle
ontsnapping
van
die
heks
radeloos
voor
'n
groat
meer
staan.
Grietjie
vra
die
gans
om
hulle
een-een
oor
die
meer
te
neem.
Die
wonderbaarlike
gans
in
"Die
goue
gans"
besorg
aan
Domkop
groat
geluk
as
hy
as
gevolg
daarvan
'n
prinses
trou
en
groat
rykdom
bekom.
Die
sprokies,
"Hansie
en
Grietjie"
en
"Die
goue
gans",
verkry
relief
bo
die
ander
sprokiesverwysings
in
die
roman:
Die
verband
tussen
die
romankarakter,
Griet
Swart,
en
die
sprokiekarakter,
Grietj
ie,
in
die
sprokie,
"Hansie
en
Grietj
ie
11
,
is
reeds
in
par.
3.2.1.1
bespreek.
Soos
die
handelende
sprokiekarakter
van
die
tweede
helfte
van
die
sprokie,
is
Griet
Swart
die
aktiewe
11
sprokiesheldin
11
-
sy
is
aktief
besig
om
haar
141
pynlike
emosionele
ervaringe
te
verwerk.
Hoofstuk
twee
van
deel
I,
Hansie
en
Grietj
ie
en
die
Struggle,
se
eietydse
ervaring
betrek
ook
die
tradisionele
sprokie
van
"Hansie
en
Grietj
ie".
Die
sprokie
van
"Die
goue
gans"
is
die
enigste
sprokie
wat
meer
as
een
maal
in
Griet
skryf
'n
sprokie
voorkom
-
eers
in
Domhans
en
die
goue
gans
(hoof
stuk
drie
van
deel
I)
en
daarna
in
die
hoofstuk
twee
van
deel
III
as
Swartgriet
groet
die
goue
gans.
Soos
reeds
bespreek,
aksentueer
die
sprokie
van
"Die
goue
gans"
die
spesifieke
manlike
metgesel
wat
Griet
Swart
voel
sy
op
hierdie
stadium
nodig
het
om
haar
traumatiese
ervaringe
te
verwerk.
En
hoekom
is
die
kind
se
oe
dan
so
groot?
is
die
vyfde
hoofstuktitel
in
deel
I.
Die
titel
wys
heen
na
die
sprokie,
"Rooikappie"
en
is
'n
variasie
van
die
refrein:
"En
Ouma,
hoekom
is
Ouma
se
oe
dan
so
groot?"
(Van
der
Vyver
1984:73).
Rooikappie
se
ma
vra
haar
om
'n
stuk
koek
en
'n
flessie
wyn
na
haar
siek
ouma
te
neem.
Sy
waarsku
Rooikappie
om
nie
van
die
pad
deur
die
bos
af
te
dwaal
nie.
Rooikappie
swig
egter
voor
die
versoekings
van
die
bos:
sy
praat
met
die
vreemde
wolf
en
kan
die
prag
van
die
blomme
in
die
bos
nie
weerstaan
nie.
Soos
Rooikappie
swig
Griet
Swart
ook
voor
die
versoekings
wat
die
bos
stel.
Ten
spyte
van
haar
ma
se
waarskuwing
dat
Griet
weg
moet
bly
van
mans
wat
nie
van
honde
hou
nie;
van
haar
suster
se
waarskuwing
in
verband
met
die
diktatorhouding
van
mans
wat
lief
is
vir
rooi
onderbroeke;
en
selfs
van
'n
subtiele
waarskuwing
van
haar
vriendin,
Louise,
dat
Griet
en
George
se
verhouding
na
nerens
op
pad
is,
trou
Griet
tog
met
George.
Na
drie
jaar
misluk
haar
142
huwelik
-
George
verwerp
haar.
Die
11
ouma
11
is
deur
'n
11
kind
11
in
die
refrein
vervang.
Die
hoof
stuk
le
Griet
se
gemis,
haar
hartseer
oor
haar
verlore
kinders
bloot:
"Dis
onmoontlik
om
te
verduidelik
hoe
alles
in
haar
saamtrek
elke
keer
as
sy
aan
die
kinders
dink
wat
sy
verloor
het.
Vier
van
hulle:
drie
van
haar
man,
en
die
eerste
een
wat
sy
lank
voor
horn
vrywillig
afgestaan
het.
En
nou
die
twee
stiefseuns
ook
nog.
'n
Hele
halfdosyn
kinders,
vier
uit
haar
eie
lyf
en
twee
uit
haar
hart,
almal
verlore
vir
haar"
(Van
der
Vyver
1992:31).
Wanneer
Tienie
haar
op
'n
keer
vra
hoe
'n
mens
met
die
dood
van
'n
kind
"cope"
,
antwoord
Griet:
"Mens
cope
nie.
As
ek
hierdie
koppie
nou
teen
die
muur
stukkend
gooi,
sal
ek
dit
miskien
weer
aanmekaar
kan
las,
maar
daar
sal
skerwe
wees
wat
ek
nie
weer
kan
kry
nie
...
As
dit
jou
kind
is,
is
daar
so
baie
skerwe
missing
dat
daar
nie
veel
oorbly
om
te
las
nie"
(Van
der
Vyver
1992:
96).
Die
bos
vol
versoekings
waarteen
Griet
haar
staal,
is
die
dinge
wat
haar
laat
onthou
van
die
kinders
wat
sy
moes
afstaan;
die
dinge
wat
haar
laat
onthou
van
haar
mislukking
as
vrou.
Dit
is
'n
pyn
so
intens
en
intiem
dat
Griet
wat
daaraan
gewoond
is
om
haar
hart
teenoor
Rhonda
uit
te
stort,
dit
nie
eens
aan
haar
sielkundige
kan
verwoord
nie.
Anders
as
Rooikappie,
is
Griet
egter
bewus
van
die
versoekings
van
die
bos.
Sy
probeer
bewustelik
om
dit
te
vermy,
maar
slaag
nie
daarin
nie.
Alles
herinner
haar
aan
die
kinders
wat
sy
verloor
het:
varkworsies
lyk
soos
haar
seun
se
tone,
knopiesampioene
soos
sy
neus,
skulpiepasta
soos
'n
kind
se
ore
en
'n
donsperske
voel
soos
die
vel
van
'n
baba.
Die
beriggie
van
'n
Italiaanse
vrou
van
91
jaar
wat
na
74
jaar
met
haar
seun
herenig
is,
word
in
Griet
se
"Creative
Arts
Diary"
vasgespeld
-
143
nog
'n
bewys
dat
die
hart
seer
oor
haar
eie
kinders
en
die
onmoontlikheid
om
hulle
te
vind
nog
vars
vir
Griet
is.
Soos
Rooikappie
swig
Griet
dus
voor
die
versoekings
wat
die
bos
stel,
maar
anders
as
Rooikappie
wat
die
hulp
van
'n
jagter
ontvang,
moet
Griet
Swart
self
vir
haar
redding
sorg.
Haar
geloof
in
die
wonderbaarlike
kom
tot
Griet
se
redding,
want
daardeur
kan
sy
haar
probleme,
haar
vrese
verwoord,
maar
kan
sy
ook
terselfdertyd
bo
haar
vrese
uitstyg.
Die
ironisering
van
die
Rooikappie-verhaal
is
opgesluit
in
die
verhaalgegewe
dat
die
Griet-karakter
nie
op
'n
jagter
(man)
vir
haar
redding
kan
staatmaak
nie
as
sy
soos
Rooikappie
voor
die
versoekings
in
haar
pad
swig
-
sy
moet
self
vir
haar
eie
redding
sorg.
Die
titel
van
die
sewende
hoofstuk
in
deel
I,
Die
ouma
wat
vir
alles
bang
was,
is
'n
veelseggende
variasie
op
die
sprokietitel,
"Die
koningseun
wat
vir
niks
bang
was
nie"
(Van
der
Vyver
1984:286).
In
die
oersprokie
bekom
die
held
baie
dinge
omdat
hy
geen
vrees
toon
nie.
Die
hoofstuktitel
verwys
spesifiek
na
ouma
Lina
se
vrese
wat
byna
geen
perke
gehad
het
nie.
Sy
was
bang
vir
water,
vlieg,
weerlig,
kieme,
die
danker
en
die
dood.
Tog
laat
ouma
Lina
nie
toe
dat
haar
vrese
haar
heeltemal
inkerker
nie,
sy
veg
daarteen.
Sy
klim
borne
om
'n
uitsig
op
die
wereld
te
kry
en
om
op
hierdie
wyse
haar
vrese
te
besweer.
As
die
dood
dan
aan
haar
deur
klop,
kan
sy
vreesloos
in
die
danker
opstaan
om
die
deur
oop
te
maak.
Griet
verkry
selfinsig
as
sy
oor
haar
familie
begin
skryf.
Rhonda,
Griet
se
sielkundige,
se
aan
haar
dat
sy
haar
mislukte
verhouding,
maar
ook
haar
aandeel
in
die
mislukking
sal
kan
aanvaar
as
sy
selfinsig
verkry
het.
Die
lewe
het
ook
vir
144
Griet
bang
gemaak.
Wanneer
sy
egter
nie
vasstaar
in
die
vrese
wat
sy
as
erflating
van
haar
ouma
ontvang
het,
maar
sal
besef
dat
haar
ouma
daarin
geslaag
het
om
die
vrese
te
besweer,
sal
Griet
soos
lank
gelede
weer
vreesloos
wees.
Die
wysiging
in
die
refrein
is
baie
insiggewend:
die
"koningseun"
word
vervang
deur
"ouma"
wat
'n
"neurotiese"
vrou
blyk
te
wees,
"vreesloosheid"
word
verplaas
deur
"bang
vir
alles".
Lieberman
(1972b:392)
het
in
haar
studie
van
tradisionele
sprokies
bevind
dat
"what
is
praiseworthy
in
males
...
is
rejected
in
females
...
Being
powerful
is
mainly
associated
with
being
unwomanly".
Die
transformasie
in
bogenoemde
sprokie
kan
dus
in
Lieberman
se
terme
as
'n
ironiese
feministiese
weergawe
van
die
konvensionele
sprokie
gesien
word.
Die
titel
van
hoofstuk
twee
(deel
II)
,
Eva
se
kinders
leer
lag,
betrek
die
sprokie,
"Eva
se
kinders".
In
die
sprokie
seen
die
Heer
Eva
se
kinders.
Volgens
haar
is
die
seeninge
egter
ongelyk
verdeel,
want
die
mooi
kinders
word
geseen
met
vername
posisies
soos
die
van
'n
magtige
koning,
'n
prins
en
'n
ridder
terwyl
die
onaantreklike
kinders
minder
belangrike
posisies
soos
die
van
'n
leerlooier,
'n
bode
en
'n
huiskneg
ontvang.
Die
Heer
wys
egter
vir
Eva
daarop
dat
almal
se
werk
belangrik
is,
die
een
moet
die
ander
onderhou
"
soos
die
ledemate
van
'n
liggaam"
(Van
der
Vyver
1984:
383)
.
Die
transformasie
van
die
ti
tel
word
verkry
deur
'n
toevoeging
tot
die
titel
van
die
tradisionele
sprokie.
By
die
"Eva
se
kinders"
is
"leer
lag"
gevoeg.
Eva
se
kinders
wys
heen
op
die
Suid-Afrikaanse
samelewing.
Die
inhoud
van
die
145
hoof
stuk
word
deur
die
toevoeging,
...
leer
lag,
geironiseer,
want
dit
skyn
asof
die
Suid-Afrikaners
hulle
sin
vir
humor
verloor
het.
Laggende
Suid-Afrikaners
het
in
Gwen
se
woorde
"'
n
bedreigde
spesie,
'n
rariteit"
geword.
Die
swartgalligheid
van
die
individu
het
die
swartgalligheid
van
die
gemeenskap
veroorsaak.
Oor
alles
hang
'n
wolk
van
depressie
-
selfs
drank,
kos,
sonskyn,
seks
of
kuns
bied
nie
meer
ontvlugting
nie.
Suid-Afrika
het
'n
land
geword
waar
die
koning
humor
verbied
het.
Individue
het
ook
die
vermoe
verloor
om
mekaar
se
depressie
te
besweer,
want
verhoudings
loop
op
die
rotse.
Gwen
en
Klaus
se
verhouding
bereik
'n
laagtepunt,
Louise
en
haar
man
betakel
mekaar
met
lemoensap
en
koff
ie;
selfs
in
Anton
en
Sandra
se
oenskynlike
"sprokieshuwelik"
verskyn
krake
as
Griet
bewus
word
van
Anton
se
dwalende
hande.
Dan
is
daar
natuurlik
Griet
en
George
wat
wag
om
hulle
egskeiding
te
finaliseer.
Die
suggestie
is
egter
in
die
titel
opgesluit
dat
as
die
individu,
die
volk
weer
die
krag
van
humor
ontdek,
hulle
weer
sal
begin
lewe.
Dit
is
om
die
rede
dat
Griet
verklaar:
"Ek
wil
he
mense
moet
lag
vir
alles
wat
absurd
is.
Van
politiek
tot
die
mag
van
die
penis"
(Van
der
Vyver
1992:137).
Zipes
(1983)
huldig
soos
aangetoon
in
par.
2.4.3,
die
mening
dat
sprokies
die
behoeftes
en
konflikte
van
die
mense
binne
die
spesifieke
sosiale
orde
weerspieel.
In
die
verwysing
na
die
sprokie,
"Eva
se
kinders",
kom
'n
sterk
politieke
interpretasie
na
vore.
Eva
se
kinders
wat
ongelyke
gawes
ontvang
en
volgens
haar
onregverdig
behandel
is,
roep
baie
duidelik
'n
parallel
met
146
die
Suid-Afrikaanse
Apartheidstelsel
op.
Reg
deur
die
roman
word
selfgeskepte
sprokies
aangetref
wat
kommentaar
lewer
op
Suid-
Afrika
se
landsbeleid.
Die
roman
word
geplaas
binne
die
tweede
helfte
van
1989
en
loop
deur
tot
Februarie
1990
-
'n
tyd
dus
waarin
oenskynlik
monolitiese
ideologiee
in
duie
stort:
die
Kommunisme
in
Oas-Europa
en
Apartheid
in
Suid-Afrika.
Die
werklikheid
van
Suid-Afrika
word
op
satiriese
wyse
in
sprokievorm
beskryf
-
"Eendag
was
daar
'n
veelkleurige
land
...
waar
swart
renosters
en
swart
kinders
by
die
duisende
doodgegaan
het.
Toe
skrik
die
mense
op
'n
dag
en
maak
miljoene
bymekaar
om
die
renosters
te
red"
(Van
der
Vyver
1992:24).
Ook
verder:
"
...
die
mense
van
die
land
het
soos
brode
in
'n
oond
van
kleur
verander.
Van
roomwit
tot
brosbruin
tot
roetswart,
of
roospienk
tot
papawerrooi,
of
van
bottergeel
tot
borriegeel.
Soms
sommer
van
blou
tot
groen.
Maar
die
ergste
sondaars
het
nooit
verkleur
nie.
Hulle
het
net
witter
en
witter
gebleik"
(Van
der
Vyver
1992:18).
Maar
daar
is
ook
direkte
verwysings
na
die
omstandighede
binne
die
land:
"Ek
dink
obsessief
aan
...
wat
de
hel
van
die
land
gaan
word
as
die
hemel
ons
nie
help
niel
Ek
kry
angsaanvalle
...
dat
ek
gerape
kan
word
of
genecklace
kan
word
deur
'n
woedende
swart
skare
...
"
(Van
der
Vyver
1992:29).
Gwen
belig
die
situasie
van
die
plaaswerkers
as
sy
vra:
"Weet
jy
hoe
sleg
die
werkers
op
wynplase
betaal
word?
...
En
hulle
kan
nie
eers
staak
niel
Hulle
het
nie
eers
'n
vakbond
niel
Kan
jy
jou
voorstel
hoe
die
boere
gaan
afkak
as
hulle
hulle
werkers
ordentlike
lone
moet
betaal?"
(Van
der
Vyver
1992:76).
Die
werklikheid
van
Griet
se
geboorteland
word
dus
deur
die
147
sprokievorm,
maar
ook
deur
direkte
verwysings
blootgele.
Dom
Griet
droom
sy
word
slim,
die
titel
van
hoof
stuk
vier
(deel
II)
wys
heen
op
die
sprokie,
"Die
slim
Griet".
In
die
oersprokie
eet
Griet,
die
kok
wat
rooi
skoene
dra,
die
twee
hoenders
op
wat
sy
vir
haar
baas
en
sy
gas
voorberei
het.
Sy
behaal
'n
oorwinning
oor
haar
baas
as
sy
daarin
slaag
om
horn
en
sy
gas
om
die
bos
te
lei.
So
spring
sy
dan
haar
straf
vry.
Griet
Swart
se
slim
word,
haar
oorwinning,
is
eerstens
gelee
in
haar
besluit
om
minder
van
haar
sielkundige
afhanklik
te
wees.
Hoewel
haar
egskeiding
nog
nie
afgehandel
is
nie
en
ten
spyte
van
die
f
eit
dat
Griet
valer
voel
en
daarom
rooi
dra,
verklaar
Griet
dat
sy
nou
'n
verandering
wil
maak
in
haar
besoekpatroon
aan
Rhonda.
Sy
wil
Rhonda
nou
slegs
twee
keer
per
maand
besoek.
Voorheen
het
sy
Rhonda
elke
week
besoek.
Met
hierdie
aankondiging
voel
Griet
asof
sy
'n
oorwinning
behaal
het.
Weereens
is
die
wysiging
van
die
oorspronklike
sprokietitel,
"Die
slim
Griet",
veelseggend.
"Slim
Griet"
word
nou
"Dom
Griet"
wat
net
droom
sy
word
slim.
Soos
reeds
in
par.
2.4.3
bespreek,
meen
Zipes
dat
domheid
byna
'n
positiewe
kwaliteit
in
vroue
vir
Perrault
was.
Skoonheid
is
as
'n
bate
vir
vroue
gesien
en
intelligensie
as
die
bate
vir
die
man.
Die
Grimm-broers
se
sprokies
het
ook
hierdie
seksistiese
houdings
geopenbaar.
Die
ideale
sprokiesvrou
word
as
hulpeloos,
passief
en
onderdanig
uitgebeeld.
11
Goeie
11
vroulike
karakters
toon
selde
inisiatief
om
eie
probleme
op
te
los.
Lieberman
(1972b:391-393)
toon
aan
dat
vrouekarakters
wat
in
die
konvensionele
sprokies
inisiatief
toon
148
en
'n
sterk
karakter
het,
dikwels
as
bonatuurlike
wesens
ervaar
word
of
met
boosheid
en
lelikheid
geassosieer
is
-
hulle
is
fee,
hekse,
bose
stiefma's
of
jaloerse,
lelike
stiefsusters.
Die
transformasie
van
die
titel
is
dus
soos
in
Die
ouma
wat
vir
alles
bang
was,
in
Lieberman
se
terme,
'n
ironiese
feministiese
weergawe
van
die
konvensionele
sprokie.
Die
verband
tussen
die
sprokiekarakter
en
die
romankarakter
word
gele
deurdat
albei
dieselfde
naam,
naamlik
Griet
het.
Die
romankarakter,
Griet
Swart,
se
11
slim
word"
geskied
in
haar
drome.
In
haar
onderbewussyn
begin
sy
om
geleidelik
die
verwydering
tussen
haar
en
George
te
aanvaar.
Die
woord
11
droom"
in
die
titel
betrek
'n
kode
wat
in
die
hoofstuk
sterk
op
die
voorgrond
tree.
Hierdie
kode
dra
daartoe
by
om
die
fantasie-element
in
die
roman
te
versterk.
Griet
dink
nou
nie
meer
heeldag
aan
George
nie,
maar
snags
droom
sy
van
horn.
Rhonda
wys
Griet
daarop
dat
dit
tog
'n
oorwinning
is.
Sy
is
op
die
regte
pad,
want
sy
verwerk
nou
haar
emosies
bewustelik
en
onbewustelik.
In
die
hoofstuk
word
van
drie
drome
van
Griet
vertel.
In
aldrie
drome
is
haar
man
teenwoordig.
Die
drome
toon
aan
dat
Griet
geleidelik
die
verwydering
tussen
hulle
aanvaar,
alhoewel
sy
nog
na
horn
hunker.
In
die
eerste
droom
klop
George
aan
haar
deur.
Griet
wil
horn
binnenooi,
maar
die
veiligheidshek
is
met
'n
paar
slotte
gesluit
en
sy
het
net
'n
versiersuikersleutel
wat
verkrummel
wanneer
sy
probeer
om
die
slotte
oop
te
sluit.
In
die
tweede
droom
weet
Griet
dat
sy
iets
belangriks
het
om
aan
George
te
se.
Sy
kan
egter
slegs
deur
middel
van
'n
kinderspeletj
ie,
telefoontj
ie,
met
horn
kommunikeer.
Daar
is
'n
menigte
mense
in
die
ry
en
wanneer
die
boodskap
149
uiteindelik
vir
George
bereik,
is
dit
heeltemal
verdraai
en
onverstaanbaar.
Griet
gee
vir
George
kos
in
die
derde
droom,
maar
hy
kry
nie
die
geleentheid
om
dit
te
geniet
nie.
Die
hunkering
na
George
is
dus
nog
steeds
teenwoordig,
maar
die
suggestie
is
daar
dat
die
onderbewussyn
begin
aanvaar
dat
hulle
twee
nie
weer
bymekaar
sal
kom
nie.
Die
droomkode
kom
ook
in
die
vyfde
hoofstuk
van
die
slotafdeling
voor.
In
die
droom
verontagsaamGriet
George
se
versoek
om
nie
die
dertiende
deur
oop
te
sluit
nie.
Sy
sluit
die
deur
oop
en
val
al
verder
in
'n
ondeurdringbare
donkerte
af.
Ook
in
hierdie
droom
kom
Griet
en
George
nie
bymekaar
uit
nie.
Griet
vertel
aan
Rhonda
van
Adam
wat
nou
saam
met
haar
in
die
woonstel
bly.
Die
suggestie
is
daar
dat
hy
haar
verder
op
die
pad
van
aanvaarding
gaan
help.
Louise
verwoord
dit
soos
volg:
"Ek
dog
hy's
net
wat
jy
nodig
het
om
jou
uit
jou
divorce
blues
te
ruk"
(Van
der
Vyver
1992:89).
4.1.1.2
Die
onderskrywing
van
die
sprokies
Die
oersprokies
word
in
die
moderne
verhaal
op
tweerlei
wyse
bevestig:
die
intrige
van
die
oersprokie
word
bevestig
of
'n
ideologiese
interpretasie
van
die
sprokie
word
onderskryf.
In
Die
vyf
wat
saam
gereis
het
word
die
intrige
van
die
oersprokie,
"Die
ses
wat
saam
gereis
het",
onderskryf.
In
Aspoester
verloor
haar
skoen
(ensovoorts,
ensovoorts)
word
die
psigologiese
interpretasie
van
die
oersprokie
onderskryf.
Hierdie
onderskrywing
van
die
sprokieinhoud
of
ideologiese
interpretasie
150
dien
as
'n
bevestiging
van
Griet
se
besondere
omstandighede.
Die
tweede
hoofstuktitel
in
deel
I,
Hansie
en
Grietjie
en
die
Struggle,
wys
heen
op
die
sprokie,
"Hansie
en
Grietj
ie".
Die
parallel
tussen
die
sprokiekarakter,
Grietjie
en
die
romankarakter,
Griet
Swart,
is
reeds
in
par.
3.2.1.1
getrek.
Soos
die
sprokieskarakter,
Grietjie,
word
sekere
beproewinge
in
Griet
Swart
se
weg
gele
en
moet
sy
self
planne
beraam
om
die
struikelblokke
te
oorkom.
Griet
Swart
stem
dus
ooreen
met
die
handelende
Grietj
ie
van
die
tweede
deel
in
"Hansie
en
Grietj
ie".
Sy
is
aktief
besig
emosionele
ervaringe
te
verwerk.
die
sprokie
van
om
haar
pynlike
Die
hoofstuk
fokus
dan
ook
in
die
eerste
plek
op
Griet
se
"struggle"
om
haar
eensaamheid
te
verwerk;
om
nie
die
opheffing
van
haar
eensaamheid
in
die
strukture
van
die
verlede
te
soek
nie.
Griet
besef
dat
sy
en
George
nie
bymekaar
pas
nie:
"Haar
verhouding
met
George
doen
aan
haar
gemoed
wat
nikotien
aan
haar
longe
doen
...
"
(Van
der
Vyver
1992:
10)
.
Tydens
haar
mislukte
swangerskappe
het
George
se
swaarmoedigheid
gegroei.
Hy
het
al
hoe
minder
na
Griet
uitgereik,
die
"hemelse"
seks
wat
sy
voor
die
huwel
ik
met
George
ervaar
het,
komeet
geword"
(Van
der
Vyver
het
"
...
skaarser
as
Halley
se
1992:
12)
.
Griet
beskryf
haar
huwelik
as
"the
incredible
shrinking
penis"
-
waar
sy
George
eers
voor
die
huwelik
seksueel
geinspireer
het,
het
sy
homuiteindelik
binne
die
huwelik
tot
impotensie
gedryf.
Griet
is
egter
eerlik
genoeg
om
die
gemis
te
erken:
"Sy
mis
haar
man,
sy
mis
haar
huis,
sy
mis
die
voorspelbaarheid
van
Vrydagaande
saam
met
horn
en
sy
151
kinders"
(Van
der
Vyver
1992:13).
As
gevolg
van
haar
eerlikheid
is
die
vermoede
daar
dat
Griet
hierdie
"struggle"
sal
wen.
Omdat
die
pyn
in
die
begin
nog
te
werklik
is,
verander
sy
haarself,
op
Rhonda
se
aanbeveling,
in
'n
fiktiewe
karakter.
Die
eerste
selfgeskepte
sprokie
wat
Griet
in
hierdie
hoofstuk
skryf,
is
'n
sprokie
oor
haar
eie
traumatiese
ervaringe.
Griet
is
egter
nie
so
vasgevang
in
haar
"struggle"
dat
sy
onbewus
is
van
ander
se
probleme
nie.
Wanneer
Rhonda
aan
haar
voorstel
dat
sy
oor
haar
ervaringe
moet
skryf
om
op
hierdie
wyse
die
pyn
te
probeer
besweer,
se
Griet:
"Maar
niemand
wil
van
'n
mislukte
huwelik
lees
nie
...
Nie
in
die
land
nie.
Ons
het
genoeg
ander
probleme"
(Van
der
Vyver
1992:14).
Die
titel
verwys
dus
ook
na
haar
geboorteland
se
"Struggle",
vandaar
die
(ironiese)
gebruik
van
die
hoofletter.
Griet
verklaar
plegtig
tydens
'n
ete
dat
Mandela
haar
aan
Hansie
van
die
sprokie
"Hansie
en
Grietjie"
laat
dink.
Sy
(Griet)
het
haar
geloof
in
die
wonderbaarlike
waaruit
sy
kan
put
en
sy
hoop
dat
Mandela
sal
onthou
hoedat
Hansie
die
heks
uitoorle
het.
Griet
dink
dus
dat
oplossings
vir
die
mens
se
probleme
ook
uit
die
sprokieskat
geput
kan
word,
omdat
sprokies
ewig-menslike
kwessies
aanspreek.
Sprokies
is
vir
Griet
uitings
van
"people's
culture"
dit
wil
se
"stories
wat
uit
die
mense
en
vir
die
mense
ontstaan
het"
(Van
der
Vyver
1992:17).
Hier
word
aangesluit
by
Hewitt
se
bevindinge
van
die
Boesmansprokie.
Hy
het
bevind
dat
lewenslesse
en
verduidelikings
van
stamgebruike
en
opvattings
uit
die
fiktiewe
vertellings
gehaal
is.
Die
sprokie
wat
deur
die
sesde
hoofstuktitel
(deel
I),
I'll
huff
152
and
I'
11
puff
and
I'
11
blow
your
house
down,
betrek
word,
is
"Die
drie
varkies".
Volgens
die
sprokie
besluit
die
drie
varkies
om
hulle
ouerhuis
te
verlaat
en
alleen
hulle
heil
te
gaan
soek.
Wanneer
die
winter
naderkom,
begin
elkeen
om
sy
huis
te
bou.
Die
tuiste
van
die
eerste
varkie
is
'n
strooihuis,
die
tweede
varkie
bou
'n
huis
van
hout,
maar
die
derde
varkie
wat
die
slimste
van
almal
is,
besluit
om
'n
soliede
steenhuis
te
bou
wat
horn
teen
die
natuurelemente
en
die
nare
wolf
kan
beskerm.
Wanneer
die
wolf
probeer
om
die
varkies
te
vang,
slaag
hy
daarin
om
sonder
veel
moeite
die
huise
van
die
eerste
twee
varkies
om
te
blaas.
Die
varkies
kry
dit
egter
reg
om
van
die
nare
wolf
weg
te
kom.
Altwee
gaan
soek
skuiling
in
die
soliede
steenhuis
van
die
derde
varkie.
Die
wolf
misluk
in
sy
pogings
om
die
steenhuis
om
te
blaas.
Hy
klim
dan
by
die
skoorsteen
in,
maar
val
in
die
kaggelvuur.
Op
die
wyse
raak
die
varkies
van
die
wolf
ontslae.
Die
intrige
met
betrekking
tot
die
handeling
van
die
eerste
twee
varkies
in
die
sprokie
word
in
die
eietydse
ervaring
onderskryf.
Ook
Griet
se
huis
tuimel
inmekaar
-
na
sewe
jaar
verstoot
haar
man
haar.
Sy
is
die
een
wat
in
die
nag
uit
haar
huis
moet
trek;
wat
vyfuur
in
die
oggend
vir
haar
vriendin,
Louise,
moet
skakel
en
vra
om
die
se
woonstel
te
betrek.
Wanneer
sy
dan
na
'n
paar
dae
na
haar
holderstebolder
padgee
weer
na
haar
huis
terugkeer
om
skoon
klere
en
'n
paar
boeke
te
kom
haal,
oorval
die
droewige
herinneringe
haar.
Haar
huis
word
soos
die
huis
van
ouma
Hannie
'n
huis
van
sintuie,
maar
anders
as
ouma
Hannie
se
huis
wat
rustigheid,
lief
de
en
warmte
uitstraal,
is
Griet
se
huis
'n
weerspieeling
van
hartseer
en
rusies.
Jans
se
dat
Griet
horn
153
herinner
aan
'n
wildemagriet
-
'n
blom
wat
volgens
die
Swartmense
beskerming
bied
teen
die
bose.
Die
sinspeling
op
die
romankarakter
se
naam
en
die
van
die
blom
wildemagriet
versterk
die
verbandlegging.
Onder
hulle
slaapkamervenster
het
Griet
oranje
boslelies
geplant.
Volgens
ouvroustories
is
hierdie
plant
'n
middel
teen
impotensie
en
die
bose.
Selfs
Griet
se
verbintenis
met
'n
blom
wat
beskerming
bied
teen
die
bose
en
die
teenwoordigheid
van
'n
plant
wat
beskerming
bied
teen
impotensie
en
die
bose
kon
egter
nie
verhoed
dat
haar
huis
"'
n
dodesel"
geword
het
nie.
Die
herinnering
aan
ouma
Hannie
se
huis
belig
soos
ook
in
die
geval
van
die
eerste
twee
varkies,
die
swak
plekke
in
die
bouwerk
van
Griet
en
George
se
huis.
Soos
die
eerste
twee
varkies
weier
Griet
om
na
waarskuwings
met
betrekking
tot
haar
verhouding
met
George
te
luister.
Wanneer
Griet
in
haar
"stukkende"
huis
staan,
help
die
gedagte
aan
haar
vriendin,
Louise,
nie
om
haar
gemoedstemming
te
verbeter
nie.
Louise
wat
met
'n
Britse
man
getrou
het
om
van
haar
Suid-Afrikaanse
paspoort
ontslae
te
raak,
ondervind
self
probleme.
Al
vertroosting
wat
sy
aan
Griet
kan
bied,
is
dat
sy
nie
alleen
in
die
"struggle"
is
nie;
dat
Griet
nou
kennismaak
met
die
realiteit
van
die
lewe.
Griet
merk
op
dat
George
al
haar
foto's
en
poskaarte
van
die
plakbord
verwyder
het
en
sy
besef
nou
"dis
fokken
f
inaal"
(Van
der
Vyver
1992:
41)
.
Hierdie
besef
bring
weer
die
herinnering
na
vore
toe
sy
as
dertienjarige
in
'n
"wolkwit
begrafnisrok"
die
eerste
keer
begin
menstrueer
het
-
"sy
(het)
gevoel
asof
haar
lewe
verby
was,
asof
sy
saam
met
haar
oupa
begrawe
is"
(Van
der
Vyver
1992:42).
154
Aspoester
verloor
haar
skoen
(ensovoorts,
ensovoorts)
is
die
titel
van
hoofstuk
ses
(deel
II)
.
Die
titel
betrek
die
sprokie
van
"Aspoestertj
ie".
Die
psigologiese
interpretasie
van
die
sprokie
word
onderskryf.
Die
skoen
wat
'n
sentrale
fokuspunt
in
die
Aspoestertjie-sprokie
(van
der
Vyver
1984:62)
is,
word
ook
in
die
titel
van
hierdie
hoofstuk
belig.
Sprokies
word,
volgens
Bettleheim,
op
'n
bewuste
en
onbewuste
vlak
ervaar.
Bettleheim
(1976:268)
wys
daarop
dat
die
bewussyn
'n
skoen
as
'n
skoen
ervaar,
maar
simbolies
kan
dit
in
die
onderbewussyn
in
hierdie
sprokie
as
die
vagina
geinterpreteer
word.
Soos
reeds
in
par.
2.4.1
aangetoon,
wys
Kavablum
ook
daarop
dat
Aspoestertjie
se
skoen
volgens
die
Freudiaanse
simboliek
haar
vagina
voorstel.
Wanneer
die
skoen
weer
in
haar
besit
is,
vestig
Aspoestertjie
haar
as
onafhanklike
vrou.
Die
ervaring
wat
in
hierdie
hoof
stuk
sentraal
staan,
aksentueer
die
sprokie
se
seksuele
konnotasie.
Griet
beskryf
haar
eerste
seksuele
ervaring
met
Adam -
'n
ervaring
wat
haar
bevredig
en
vervuld
laat.
Hierdie
ervaring
staan
in
skerp
kontras
met
haar
sekservaringe
met
George.
Sy
onthou
die
ervaringe
met
George
as
"
...
sewe
jaar
van
ordentlike,
beskaafde,
stil
seks"
(Van
der
Vyver
1992:103).
Seks
met
George
het
in
'n
web
van
stilte,
beplanning
en
donkerte
plaasgevind.
Die
begrippe
beplanning,
donkerte
en
stilte
het
dus
saam
met
die
herinnering
aan
George
negatiewe
kwaliteite
gekry.
In
teenstelling
met
haar
en
George
se
sekservarings
is
Griet
en
Adam
se
seksuele
verhouding
spontaan
en
onbeplan.
Griet
word
toegelaat
om
luidkeels
uiting
te
gee
aan
die
genot
wat
sy
ervaar.
Sy
is
op
pad
na
seksuele
bevryding:
155
11
Gisteraand
het
sy
wraak
geneem
vir
elke
vrou
wie
se
mond
ooit
deur
'n
man
gesnoer
is.
Vir
Munch
se
arme
model
en
al
die
vroue
wat
verbrand
en
verdrink
is
omdat
hulle
van
heksery
verdink
is,
en
vir
al
haar
sprokiesheldinne
wat
hulself
nie
kan
red
nie,
en
viral
die
stiefma's
wat
altyd
die
wrede
rolle
kry,
en
vir
sewe
jaar
van
ordentlike,
beskaafde,
stil
seks"
(Van
der
Vyver
1992:103).
Griet
geniet
die
vaardigheid
van
haar
minnaar
en
die
genot
wat
sy
ervaar,
beskryf
sy
openhartig:
"Sy
voel
soos
'n
insek
wat
deur
'n
engel
gevang
is,
wriemelend
oor
die
vloer,
in
'n
rok
wat
al
hoer
opskuif.
Hoe
op
aarde
het
sy
in
so
'n
hemelse
posisie
beland?"
(Van
der
Vyver
1992:
101)
.
En
nog
verder:
"
...
Adam
het
saam
met
haar
geraas
en
geblaas,
MGM
se
brullende
leeu,
haar
vingers
verstrengel
in
sy
maanhare,
haar
bene
hoog
om
sy
rukkende
rug
geklem,
haar
tande
in
sy
nek
geslaan"
(Van
der
Vyver
1992:103).
Griet
erken
haar
eie
seksuele
gevoelens:
"(Ek)
(wil)
die
man
'n
nag
lank
naai
...
met
klere
aan,
sander
klere
aan,
op
die
bed,
op
die
balkon,
op
die
stoof,
binne-in
die
oond,
bo-op
Tafelberg,
Duiwelspiek
en
Leeukop,
en
in
'n
sweef
spoorwaentj
ie
wat
tussen
hemel
en
aarde
swaai"
(Van
der
Vyver
1992:89).
Dit
bly
egter
nie
net
by
die
woordelikse
erkenning
van
haar
seksuele
behoeftes
en
gevoelens
nie
-
sy
leef
dit
uit
en
geniet
dit.
Die
kontras
in
Griet
se
seksuele
ervaring
met
George
teenoor
haar
ervaring
met
Adam
steek
nie
net
vas
by
die
f
isiese
manifestasie
nie,
maar
dit
aksentueer
terselfdertyd
die
geleidelike
verwydering
tussen
huweliksmaats
sodat
die
kloof
later
onoorbrugbaar
word
en
die
een
of
albei
maats
onvervuld
en
alleen
agterlaat.
156
Die
vyf
wat
saam
gereis
het
(hoofstuk
agt
in
deel
II)
is
gebaseer
op
die
sprokie,
"Die
ses
wat
saam
gereis
het".
In
die
sprokieverhaal
span
ses
persone
met
verskillende
talente
saam
om
'n
onregverdige
koning
te
straf.
Die
storie
begin
as
'n
soldaat
voel
dat
hy
onregverdig
behandel
is
nadat
hy
horn
moedig
en
dapper
in
die
oorlog
gedra
het.
In
die
hoofstuk
word
die
intrige
van
die
sprokie
onderskryf.
Ook
Griet
se
sprokie
fokus
op
onregverdige
behandeling
en
die
ondersteuning
van
haar
broer
en
susters.
Hierdie
is
die
eerste
sprokie
waar
die
eietydse
ervaring
volledig
op
die
intrige
van
'n
sprokie
gebaseer
word.
Die
feit
dat
Griet
hier
'n
sprokie
skryf
waarin
sy
self
en
haar
familie
oorwinnend
op
tree,
onderstreep
hoe
belangrik
'n
familie
en
familieondersteuning
vir
Griet
is.
Terselfdertyd
belig
dit
egter
die
omvang
van
haar
hartseer
oor
haar
gebroke
huwelikslewe
en
haar
"verlore"
kinders.
In
die
sprokie
word
die
talente
van
die
vyf
besondere
dienaars
ingespan
om
die
koning
te
straf
vir
sy
onregverdige
behandeling.
Griet
vertolk
in
haar
sprokie
die
rol
van
die
soldaat
en
die
suggestie
is
daar
dat
George
die
onregverdige
koning
is.
Griet
neem
dus
aktief
deel
aan
die
plan
om
die
koning
te
straf.
Sy
is
die
een
wat
die
koning
die
finale
nekslag
toedien
as
sy
die
hele
spul
soldate
met
perde
en
al
in
die
lug
opblaas
sodat
almal
in
'n
groot
hoop
voor
die
koning
se
kasteel
beland.
Hierna
besef
die
koning
dat
hy
niks
teen
die
vyf
sal
kan
uitrig
nie.
Griet
het
dus
die
onderskraging
van
haar
familie
nodig,
maar
sy
besef
dat
ware
genesing
slegs
kan
geskied
as
sy
dit
laat
gebeur.
Soos
die
vyf
dienaars
in
die
oersprokie
verskil
die
vyf
in
Griet
se
sprokie
157
oak
van
mekaar.
Griet
is
'n
spinner
van
sprokies;
Tienie
is
die
intellektuele,
lesbiese
suster;
Petra,
die
jappie-suster
wat
in
weelde
in
New
York
leef;
Nella,
die
suster
wat
soos
'n
nar
aantrek
en
dan
is
daar
Marko,
die
persfotograaf
wat
agter
'n
kamera
wegkruip
en
homself
so
teen
die
werklikheid
beskerm.
Tog
span
almal
saam
om
Griet
by
te
staan.
Nella
verwoord
hulle
lojaliteit:
"Ons
worry
almal
oar
jou
...
Dis
tyd
dat
jy
'n
solid
man
ontmoet"
(Van
der
Vyver
1992:117).
Die
titel
van
die
sprokie,
"Kat
en
muis
hou
huis",
is
net
so
behou
vir
die
titel
van
die
derde
hoofstuk
in
deel
III.
In
die
sprokie
bied
'n
kat
soveel
liefde
en
vriendskap
aan
'n
muis
dat
die
muis
eindelik
inwillig
om
saam
met
die
kat
te
woon.
Die
probleme
begin
egter
as
die
kat
die
muis
bedrieg
en
hulle
hele
kosvoorraad
vir
die
winter
opeet.
·
Wanneer
die
muis
sy
skelmstreke
ontdek,
eet
die
kat
haar
ook
op.
Die
intrige
van
die
oersprokie
word
in
die
hoof
stuk
bevestig.
Die
totale
onaanpasbaarheid
van
Griet
en
George
word
weereens
belig
'n
samesyn
wat
slegs
uitgeloop
het
op
die
vernietiging
van
mekaar.
Hulle
het
soos
die
spreekwoordelike
kat
en
muis
geleef.
Petra
bestempel
die
huwelik
van
Griet
en
George
as
'n
"toxic
relationship"
(Van
der
Vyver
1992:
151)
.
Griet
verwoord
hulle
verhouding
as
volg:
"Elke
vertrek
in
hierdie
huis
was
'n
slagveld
in
'n
uitgerekte
oorlog...
Die
lang
eetkamertafel
was
'n
loopgraaf
waarin
hulle
ure
van
stil
te
deurgebring
het,
die
dubbelbed
in
die
slaapkamer
niks
minder
as
'n
mynveld
nie.
Die
kombuis
was
die
plek
waar
hulle
die
hewigste
aanvalle
geloods
158
het,
waar
sy
horn
met
skreeuende
verwyte
gebombardeer
het
en
hy
haar
met
vernietigende
argumente
tot
oorgawe
wou
dwing.
Hulle
was
so
besete
dat
hulle
nie
eers
die
badkamer
oorgeslaan
het
nie"
(Van
der
Vyver
1992:150).
Griet
het
op
hierdie
stadium
van
die
verhaalverloop
reeds
ver
gevorder
op
die
pad
van
genesing
-
sy
en
haar
suster
is
besig
om
haar
besittings
uit
George
se
huis
te
verwyder.
Sy
het
'n
nuwe
woonstel
bekom.
Terwyl
sy
besig
is
om
haar
besittings
in
te
pak,
keer
die
onaangename
herinneringe
egter
weer
terug.
Sy
onthou
George
as
'n
emosielose
mens:
"Die
enigste
emosie
wat
George
in
sewe
jaar
getoon
het,
was
om
soms
tydens
'n
orgasme
harder
as
gewoonlik
te
kreun.
En
die
keer
toe
hy
die
motorruit
stukkend
geslaan
het.
En
die
een
keer,
lank
gelede,
toe
hy
gehuil
het
...
"
(Van
der
Vyver
1992:
147)
.
Selfs
die
gedagte
aan
haar
huweliksaansoek
is
nie
'n
gelukkige
herinnering
nie.
Voor
hulle
huwelik
het
Griet
en
George
saamgewoon.
Sy
het
egter
besef
dat
hulle
verhouding
nie
gaan
uitwerk
nie
en
het
by
een
van
haar
vriendinne
ingetrek.
Sy
het
toe
in
'n
verhouding
met
'n
ander
man
betrokke
geraak.
Toe
George
van
die
verhouding
verneem,
het
hy
gereageer
"
...
soos
'n
kind
wat
'n
speelding
weggee
en
dit
met
geweld
wil
terughe
wanneer
hy
sien
hoe
'n
ander
kind
daarmee
speel"
(Van
der
Vyver
1992:147).
'n
Besope
George
het
huilend
aan
Griet
gevra
om
met
horn
te
trou.
In
die
babakamer
onthou
Griet
George
as
'n
onsensitiewe
persoon,
iemand
wat
horn
van
die
verantwoordelikheid
van
hulle
kind
wou
af
sny.
George
was
ontsteld
omdat
Griet
geweier
het
om
die
159
babakamer
na
die
boonste
verdieping,
weg
van
horn,
te
skuif.
Griet
het
weemoedig
aan
sy
woorde
gedink
toe
hy
haar
huilend
om
haar
hand
gevra
het:
"Ek
het
jou
lief,
Griet
...
Ek
wil
met
jou
trou.
Ek
wil
'n
kind
by
jou
he"
(Van
der
Vyver
1992:147).
Soos
die
kat
in
die
sprokie
oorlaai
George
Griet
met
liefde
en
aandag
voor
hulle
huwelik.
Hy
bring
vir
haar
koffie
in
die
bed.
Na
hulle
troue
kry
sy
geen
koffie
in
die
bed
nie;
nie
eers
toe
sy
tydens
haar
swangerskappe
nie
haar
kop
as
gevolg
van
die
naarheid
kon
oplig
nie.
Griet
beskryf
George
se
gedaantewisseling
as
die
van
'n
"
...
bedagsame,
behulpsame
minnaar
wat
in
'n
ernstige
gestremde
baba
verander
(het)"
(Van
der
Vyver
1992:133).
Die
karakter~erskille
tussen
Griet
en
George
kom
ook
na
vore
in
die
inhoud
van
hulle
boekrak,
wat
Griet
bestempel
as
"
...
die
hart
van
'n
huis
...
As
jy
die
boeke
wegvat,
gaan
staan
die
hart"
(Van
der
Vyver
1992:149).
Wanneer
Griet
haar
Shakespeare-sonnette,
Woolf
se
dagboeke,
Sylvia
Plath
se
gedigte
en
die
boeke
van
geliefde
Franse
vroue
soos
Simone
de
Beauvoir
en
Anais
Nin
inpak,
is
al
wat
oorbly
George
se
boeke
oor
politiek
en
logika.
Griet
se
lewe
was
in
skerwe
as
George
haar
verwerp,
maar
stadigaan
het
sy
tog
daarin
geslaag
om
die
skerwe
weer
aan
mekaar
te
las.
4.1.1.3
Die
invloed
van
die
tradisionele
sprokies
vervaag
160
Dit
is
asof
die
impak
van
die
tradisionele
sprokies
verminder
hoe
verder
Griet
op
haar
pad
van
genesing
vorder.
Die
werklikheid
wat
sy
in
die
begin
van
die
verhaal
alleen
indirek
deur
middel
van
sprokies
kon
konfronteer,
word
nou
meer
direk
gekonfronteer.
Op
Rhonda
se
vraag
hoe
die
skryf
van
die
sprokie
vorder,
antwoord
Griet
dat
sy
nog
skryf,
maar
nou
meer
oor
haarself.
Hierdeur
erken
sy
die
aanvaarding
van
die
werklikheid.
In
Griet
se
geval
is
dit
egter
nie
'n
negatiewe
stagnasie
in
die
werklikheid
nie,
maar
eerder
'n
positiewe
voortbeweeg.
Die
wegbeweeg
van
die
bekende
sprokies
word
in
Griet
skryf
'n
sprokie
op
twee
maniere
bewerkstellig:
eerstens
is
daar
in
die
hoofstuktitels
geen
verwysing
na
'n
konvensionele
sprokie
nie
en
tweedens
word
daar
slegs
'n
woord
uit
die
verhaalinhoud
of
titel
van
die
bekende
sprokies
geneem
en
in
die
hoofstuktitels
geplaas.
Die
intrige
van
die
hoofstukke
verwys
nie
meer
na
die
tradisionele
sprokieinhoud
nie.
Die
romankarakter,
Griet
Swart,
beweeg
egter
nog
steeds
in
'n
sprokieatmosfeer.
Die
Swart
Susters
van
hoofstuk
vyf
in
deel
II
is
'n
direkte
verwysing
na
Griet
Swart
en
haar
susters.
Anders
as
die
vorige
hoofstuktitels
word
geen
bekende
sprokie
be
trek
nie.
Die
hoof
stuk
sluit
wel
af
met
'n
refrein
uit
die
sprokie,
"Die
wit
bruid
en
die
swart
bruid".
Die
hoofstuk
fokus
veral
op
Griet
en
Tienie,
en
die
woord
"Swart"
kan
verwys
na
beide
se
depressies.
Albei
susters
ervaar
eensaamheid.
Griet
se:
"Mens
cope
van
dag
tot
161
dag.
. .
Maar
nie
al
tyd
van
nag
tot
nag
nie"
(Van
der
Vyver
1992:
97)
.
Tienie
verwoord
haar
eensaamheid
as
volg:
"As
ek
snags
in
die
donker
le,
dink
ek
dis
hoe
die
hel
moet
wees.
Baie
donker
en
baie
alleen"
(Van
der
Vyver
1992:
97)
.
Tienie
is
lesbies,
maar
het
nog
nie
haar
ouers
met
die
wete
gekonfronteer
nie.
Haar
pa
se
woorde
het
dus
om
'n
heel
ander
rede
as
wat
hy
gedink
het,
waar
geraak
"·
..
sy
(Tienie)
is
te
mededingend
vir
'n
meisiekind.
Sy
gaan
sukkel
om
'n
man
te
kry"
(Van
der
Vyver
1992:96).
Die
woorde
onderskryf
ook
die
bekende
siening
van
die
vrou
in
die
tradisionele
sprokies:
vroue
in
die
sprokies
is
passief
en
onderdanig
en
hulle
word
dan
daarvoor
met
'n
huwelik
beloon.
Die
eerder
genoemde
refrein
lui
as
volg:
"Maak
jou
toe
my
lieflike
sus,
sodat
die
reen
jou
nie
natmaak,
sodat
die
wind
jou
nie
aanraak,
sodat
die
koning
kan
sien
hoe
mooi
jy
is"
(Van
der
Vyver
1984:323).
Die
refrein
aksentueer
die
skoonheid
van
die
vrou
en
bevestig
soos
die
aangehaalde
woorde
van
Griet
se
pa,
die
algemene
siening
van
die
vrou
in
die
bekende
sprokies
skoonheid
word
beskou
as
'n
belangrike
eienskap
van
die
"goeie"
vrou.
Lieberman
kom
tot
die
gevolgtrekking
dat die
sprokiesheldinne
gekies
word
omdat
hulle
mooi
is,
nie
as
gevolg
van
enigiets
wat
hulle
doen
nie
-
"the
beautiful
girl
does
not
have
to
do
anything
to
merit
being
chosen...
she
is
chosen
because
she
is
beautiful"
(Lieberman
1972b:386).
Die
eerste
hoofstuktitel
in
deel
III,
Die
kok
wat
wou
leer
kook,
verwys
nie
na
' n
bekende
sprokie
nie,
maar
impl
i
seer
in
'n
sprokiestyl
die
positiewe
houding
wat
by
Griet
begin
posvat.
Griet
het
eers
die
verwydering
tussen
haar
en
George
op
'n
162
onbewuste
vlak
(drome)
verwerk,
nou
aanvaar
sy
dit
bewustelik.
Waar
sy
vroeer
met
woede
en
bitterheid
aan
haar
man
gedink
het,
doen
Griet
dit
nou
met
deernis.
Wanneer
Griet
saam
met
Adam
Clifton
toe
gaan
en
oriverwags
vir
George
raakloop,
dink
sy
weemoedig
dat
sy
"
steeds
lief
vir
horn
(was)
. . .
maar
dit
was
die
soort
liefde
wat
'n
mens
iewers
in
jou
hart
bere
vir
iemand
wat
dood
is.
Sy
sou
altyd
lief
bly
vir
die
man
wat
hy
lank
gelede
was"
(Van
der
Vyver
1992:135).
Hierdie
bewustelike
aanvaarding
van
die
verwydering
tussen
haar
en
George
word
deur
haar
inskrywing
in
haar
"Creative
Arts
Diary"
bevestig.
Sy
vervang
die
woorde
"Drie
maande
sender
man"
met
"Drie
maande
sender
my
gewese
man"
(Van
der
Vyver
1992:136).
Griet
en
George
se
argumente
tydens
hulle
maaltye
het
haar
in
haar
vermoe
as
kok
laat
twyfel,
hoewel
sy
van
kosmaak
gehou
het
voordat
die
kombuis
'n
slagveld
in
hulle
huwelik
geword
het.
Die
kombuis
het
ook
ander
negatiewe
konnotasies
vir
Griet.
In
Louise
se
woonstel
probeer
sy
selfmoord
pleeg
in
die
kombuis.
Die
woord
"kok"
roep
egter
ook
die
wyse
van
afskeid
van
George
en
Adam
in
herinnnering.
Die
af
skeid
van
George
was
brutaal
en
skielik.
Griet
was
nie
daarop
voorberei
nie:
"·
..
op
die
ou
end
was
daar
nie
eens
'n
Laaste
Maal
nie.
Die
laksman
het
haar
onverwags
in
die
middel
van
die
nag
kom
haal
...
"
(Van
Der
Vyver
1992:92).
Die
afskeid
van
Adam
verloop
egter
heeltemal
anders.
Griet
begin
haar
selfvertroue
terugkry
sy
gebruik
die
oond
om
vir
Adam
'n
afskeidsete
te
kook.
Sy
kry
dus
die
geleentheid
om
deel
te
he
aan
die
afskeid
en
daarom
kan
sy
dit
aanvaar.
163
Swartgriet
groet
die
goue
gans
is
die
titel
van
die
tweede
hoofstuk
in
deel
III.
Soos
reeds
in
die
bespreking
van
hoofstuk
drie
(deel
I)
aangetoon
is,
verwys
"die
goue
gans"
na
Adam.
Griet
se
ervaring
in
hierdie
hoofstuk
(2
van
deel
III)
fokus
egter
op
die
woord,
"Swartgriet".
Die
woord
wys
nie
heen
na
'n
bekende
sprokie
nie
en
daar
is
dus
ook
in
hierdie
hoofstuk
'n
wegbeweeg
van
die
tradisionele
sprokies.
Die
woord
kom
ter
sprake
as
Jans
aan
sy
twee
gaste,
Griet
en
Gwen,
'n
brokkie
"nuttelose"
inligting
meedeel
-
daar
bestaan
'n
skaars
trekvoel
wat
'n
Swartstertgriet
genoem
word.
Die
relevansie
van
hierdie
inligting
word
duidelik
as
Jans
later
aan
Griet
se:
"Daar
is
baie
maniere
om
te
vlieg
...
"
(Van
der
Vyver
1992:141).
Griet
gebruik
haar
geloof
in
die
wonderbaarlike,
haar
vermoe
om
stories
te
"spin"
en
haar
humor
om
weer
te
vlieg;
om
weer
in
haarself
as
vrou
te
glo.
Sy
rou
oor
haar
kinders,
oor
haar
mislukte
huwelik,
maar
gaandeweg
reik
sy
uit
na
die
lewe.
Die
parallel
tussen
Griet
en
die
voel
word
verder
deur
die
naamooreenkoms
versterk
-
haar
eienaam
en
van
le
opgesluit
in
die
voel
se
naam:
Swartstertgriet.
Saam
met
haar
geloof
in
die
mag
van
die
verbeelding
help
Griet
se
humor
haar
om
nie
verswelg
te
word
in
die
swart
put
van
depressie
nie.
Selfs
wanneer
sy
in
die
diepste
depressie
haar
kop
in
'n
gasoond
druk,
skemer
haar
humor
deur.
Sy
erken
aan
Rhonda:
"Ek
wil
he
mense
moet
lag
vir
alles
wat
absurd
is
...
Ek
lag
al
maande
vir
myself"
(Van
der
Vyver
1992:137).
Griet
se
lag
is
in
die
begin
van
die
verhaal
'n
siniese
lag.
Sy
verwoord
dit
soos
164
volg:
"Ek
het
drie
maande
lank
dag
en
nag
gehuil!
En
toe
het
ek
my
kop
in
'n
oond
gedruk.
En
toe
ek
nie
eers
daarvan
'n
sukses
kon
maak
nie,
het
ek
begin
lag.
Kundera
se
die
duiwel
lag
oor
hoe
sinloos
alles
is
en
die
engele
lag
oor
hoe
wonderlik
alles
is.
Ek
lag
saam
met
die
duiwel
...
"
(Van
der
Vyver
1992:138).
Hierdie
siniese
lag
word
gaandeweg
soos
wat
emosionele
genesing
plaasvind,
'n
bevrydende
lag.
In
die
slothoofstuk
vind
Jans
vir
Griet
alleen
in
die
kombuis
waar
sy
onsuksesvol
probeer
om
'n
lagbui
onder
beheer
te
kry.
Vir
die
eerste
keer
besef
Griet
dat
sy
nog
altyd
op
horn
kon
staatmaak.
Op
haar
vraag
waarom
hy
haar
nooit
in
die
steek
gelaat
het
nie,
antwoord
Jans:
11
Jy
laat
my
lag"
(Van
der
Vyver
1992:
198)
.
Soos
die
prinses
in
"Die
goue
gans"
is
Jans
onlosmaaklik
verbind
aan
die
een
wat
horn
laat
lag
en
Griet,
soos
Domkop,
verseker
vir
haar
deur
haar
vermoe
om
te
lag
en
ander
te
laat
lag
'n
lang
en
gelukkige
lewe
saam
met
haar
prins.
In
hoofstuk
drie
(deel
I),
Domhans
en
die
goue
gans,
word
die
verband
tussen
Adam
en
die
goue
gans
gele.
'n
Rolverskuiwing
het
dus
plaasgevind:
Griet
wat
in
hoofstuk
drie
(deel
I)
gewag
het
op
Domkop
om
haar
te
laat
lag,
laat
nou
ander
lag
en
bind
daardeur
vir
Jans
aan
haar.
Jans
neem
dus
Adam
se
plek
by
Griet
in.
Griet
self
koppel
egter
nog
'n
betekenis
aan
Swartgriet.
Sy
verduidelik
aan
Gwen
dat
"Swartgriet
soen"
beteken
"om
te
veel
te
drink".
Hierdie
uitdrukking
wys
heen
op
die
depressie
wat
op
die
oomblik
deur
die
twee
vriendinne
ervaar
word.
Gwen
se
verhouding
met
Klaus
is
op
die
rotse.
Sy
bly
nog
by
horn
omdat
sy
hoop
alles
gaan
tog
regkom,
maar
ook
omdat
sy
bang
is
om
alleen
165
te
wees.
Griet
voel
terneergedruk
omdat
sy
van
Adam
afskeid
geneem
het
- "Hy
het
my
veilig
laat
voel!
...
Ek
mis
horn
snags,
ek
wil
my
oe
toemaak
en
my
kop
onder
sy
arm
indruk,
ek
is
moeg
daarvan
om
alleen
en
bang
in
my
bed
te
le!"
(Van
der
Vyver
1992:142).
Adam
was
vir
'n
oomblik
haar
goue
gans.
Griet
besef
dat
hierdie
ervaring
met
Adam
maar
net
nog
'n
trappie
op
pad
na
emosionele
genesing
was:
"Ek
wil
graag
vir
Adam
se:
Hey,
come
on,
live
with
me
and
be
my
love.
Ek
weet
dit
sal
nie
werk
nie,
maar
dis
'n
great
fantasy.
As
ek
iemand
anders
se
kop
op
sy
lyf
kan
oorplant,
sou
ek
die
gelukkigste
vrou
op
aarde
wees
...
"
(Van
der
Vyver
1992:144).
Die
titel
van
die
sewende
hoofstuk
(deel
III)
bevestig
die
gedagte
dat
Griet
die
werklikheid
nou
meer
direk
konfronteer.
Slegs
'n
enkele
woord
"Rosierooi
11
word
gewysigd
oorgeneem
uit
die
sprokietitel,
die
hoof
stuk
"Sneeuwitjie
en
Rosierooi".
Griet
se
ervaring
in
toon
ook
geen
verband
met
die
inhoud
van
die
oersprokie
nie.
Die
hoofstuktitel,
Rosierooi
verloor
haar
man,
se
formulering
wat
'n
negatiewe
konnotasie
besit,
word
totaal
ondermyn
deur
die
hoop
in
die
toekoms
wat
uit
die
hoof
stuk
spreek.
Griet
het
'n
jaar
van
trauma
oorleef.
Dit
is
haar
laaste
aand
in
Louise
se
woonstel
en
sy
vier
dit
saam
met
die
betroubare
en
behulpsame
Jans.
Die
finale
reelings
vir
die
egskeiding
is
aan
die
gang,
maar
dit
laat
Griet
sonder
haar
vroee
bitterheid.
Daar
is
selfs
'n
suggestie
dat
Griet
vir
Jans
in
'n
ander
lig
begin
aanskou:
"Sy
het
horn
al
kaal
gesien,
sy
het
horn
al
dronk
gesien,
166
sy
het
horn
al
(dikwels)
verlief
gesien.
Maar
sy
het
nog
nooit
raakgesien
dat
hy
'n
sexy
onderlyf
het
nie.
Griet
slaan
haar
oe
hemelwaarts
en
besluit
dis
die
sekelmaan
wat
haar
hormone
aantas"
(Van
der
Vyver
1992:178).
Daar
is
ook
positiewe
vooruitsigte
vir
Gwen
en
Louise.
Nadat
Gwen
vir
Klaus
verlaat
het,
ontdek
sy
dat
sy
swanger
is.
Alhoewel
sy
geskok
is
oor
die
onverwagte
swangerskap,
word
dit
nie
as
'n
onwelkome
swangerskap
ervaar
nie.
Ook
Louise
se
houding
teenoor
haar
man
is
besig
om
te
verander
- "
...
die
vreemdste
van
alles
is
dat
ek
vir
die
eerste
keer
in
maande
ordentlik
teenoor
my
man
optree.
Ek
weet
ek
oorreageer
soos
altyd
op
alles,
maar
ek
voel
weer
soos
'n
mens,
soos
iets
meer
as
'n
unhappy
wife"
(Van
der
Vyver
1992:181).
Die
positiewe
toon
betrek
ook
Griet
se
geboorteland.
Jans
stel
'n
heildronk
in
"op
Mandela
wat
een
van
die
dae
vrygelaat
word"
(Van
der
Vyver
1992:179).
Wanneer
Griet
dan
aan
die
einde
van
die
hoof
stuk
aan
haarself
se
dat
sy
die
volgende
dag
van
nuuts
af
begin,
weet
sy
dat
dit
'n
begin
is
met
nuwe
hoop.
Die
laaste
hoofstuktitel
(deel
III),
Sjeherazade
en
die
appel
van
alle
kwaad,
wys
heen
na
Griet
se
heldin
en
rolmodel,
Sjeherazade
wat
stories
moes
skep
om
aan
die
lewe
te
bly.
Soos
Sjeherazade
moes
Griet
sprokies
spin
om
die
skok,
pyn
en
woede
van
haar
traumatiese
lewensondervindinge
te
besweer.
Die
inhoud
van
die
hoofstuk
fokus
egter
nie
op
'n
sprokie
van
Sjeherazade
nie,
maar
op
die
terugkerende
simbole
van
die
eerste
hoofstuk,
naamlik
die
oond,
humor,
die
appel
en
die
insek.
167
Daar
is
egter
'n
kontras
in
die
gebruik
van
die
simbole
in
die
eerste
hoofstuk
en
die
van
die
slotverhaal.
Griet
vertel
in
die
eerste
hoof
stuk
aan
Rhonda
van
haar
mislukte
selfmoordpoging
in
die
oond.
In
die
slothoofstuk
staan
Griet
weer
voor
'n
oond,
maar
hierdie
keer
is
daar
geen
gedagte
aan
selfmoord
nie.
Sy
is
besig
om
peuselhappies
te
maak
wat
"
...
ruik
...
en
proe
soos
die
hemel"
(Van
der
Vyver
1992:197).
Sy
dink
dankbaar
dat
sy
"
...
die
eerste
tree
afgele
(het)
...
weg
van
die
oonddeur
af"
(Van
der
Vyver
1992:190).
Sy
bevind
haar
weer
soos
in
die
eerste
hoofstuk
in
'n
vreemde
woonstel,
maar
hierdie
keer
gaan
sy
dit
in
'n
tuiste
omskep.
Wanneer
sy
aan
Rhonda
in
die
eerste
hoofstuk
van
haar
mislukte
selfmoordpoging
vertel,
skemer
haar
humor
deur.
In
die
laaste
hoof
stuk
word
sy
egter
deur
'n
onbedaarlike
lagbui
oorval.
Die
appel
word
in
die
eerste
hoofstuk
as
'n
simbool
van
die
sonde
voorgehou.
In
die
slothoofstuk
word
die
appel
nou
'n
simbool
van
voortdurende
j
eug
en
gene
sing.
Selfs
die
kakkerlak
van
die
eerste
hoofstuk
verskyn
in
die
gedaante
van
'n
kriek
in
die
slotverhaal.
Wanneer
'n
kriek
in
'n
huis
skree,
is
dit
volgens
een
van
die
bygelowe
'n
goeie
teken.
Griet
word
in
die
eerste
hoofstuk
deur
'n
kakkerlak
gered.
In
die
laaste
hoofstuk
"red"
die
kriek
haar
as
'n
swartgallige
bui
haar
wil
oorval,
omdat
dit
skyn
"·
..
asof
elke
man
vir
wie
sy
lief
word,
uit
haar
lewe
verdwyn.
Haar
oupas,
haar
man,
haar
stiefseuns,
haar
seun
-
en
nou
haar
broer"
(Van
der
Vyver
1992:196).
Die
kriek
laat
haar
in
'n
lagbui
uitbars
en
dit
is
soos
Jans
haar
aantref.
Wanneer
die
verhaal
begin,
probeer
Griet
om
die
trauma
van
'n
mislukte
huwelik
te
verwerk.
Teen
die
einde
van
die
verhaal
skyn
dit
of
Griet
uiteindelik
haar
prins
in
Jans,
haar
vriend
van
baie
jare,
vind.
168
4.1.2
Sprokiekrummels
Soos
in
par.
4.1.1.1.2
aangetoon,
verstewig
die
droomkode
die
sprokieatmosfeer
in
die
roman.
Ander
kodes
wat
hierdie
sprokiesfeer
bevestig,
is
die
skuld-,
bloed-,
sweef-
en
engele-
en-heksekode;
asook
die
voorkoms
van
die
getalle
drie
en
sewe.
4.1.2.1
Die
skuldkode
In
par.
2.3.3.8
is
beweer
dat
die
hoofkarakter
in
die
sprokie
heel
dikwels
in
die
sprokie
bewustelik
of
onbewustelik
deur
'n
skuldgevoel
belas
word.
Wanneer
haar
huwelik
op
die
rotse
loop,
weier
Griet
om
enige
skuld
vir
die
mislukking
te
aanvaar.
Al
wat
sy
ervaar,
is
woede
en
bitterheid
teenoor
haar
gewese
man.
Eers
wanneer
sy
erken
dat
sy
self
'n
aandeel
in
die
mislukking
van
hulle
huwelik
het,
begin
sy
vordering
maak
op
die
pad
van
genesing.
Haar
sielkundige
se
aan
haar:
11
Jy't
tot
dusver
nog
net
agter
woede
weggekruip,
Griet.
Jy't
geweier
om
enige
skuld
te
aanvaar
vir
enigiets
wat
gebeur
het.
Nou
begin
jy
die
werklikheid
aanvaar.
Dis
die
moeilikste
deel
11
(Van
der
Vyver
1992:
29)
.
Griet
erken
hierdie
skuldlas
wat
haar
gebroke
huwelik
op
haar
plaas:
11
•••
'n
egskeiding
laat
j
ou
skuldig
voel.
. .
Dis
die
skuld
wat
(j
ou)
martel;
die
skuld
en
die
verantwoordelikheid.
. .
Ek
sal
seker
altyd
wonder
of
ek
nie
te
maklik
moed
opgegee
het
nie,
of
ek
nie
meer
kon
gedoen
het
om
dit
te
red
nie
...
(Van
der
Vyver
1992:96-97).
Sy
wonder
ook
skuldig
of
sy
verantwoordelik
was
vir
die
verandering
in
George;
of
dit
hulle
verhouding
was
wat
horn
169
in
'n
kille,
emosielose
mens
verander
het.
Haar
Calvinistiese
agtergrond
laat
haar
skuldig
voel
oor
haar
buite-egtelike
minnaar.
Adam
toon
onverwagte
insig
as
hy
aan
Griet
se:
"Jy'
s
die
soort
wat
moet
skuldig
voel
voordat
jy
enigiets
kan
geniet"
(Van
der
Vyver
1992:
101)
.
Wanneer
sy
vir
George
onverwags
op
die
strand
raakloop,
hoop
sy
blindweg
dat
hy
by
die
vreemde
vrou
langs
horn
geslaap
het
-
"Enigiets
om
haar
eie
skuldgevoel
te
sus"
(Van
der
Vyver
1992:135).
4.1.2.2
Die
Engele-en-heksekode
Die
Goeie
en
die
Bose
vorm
in
die
oersprokies
'n
duidelike
opposisie,
maar
in
Griet
skryf
'n
sprokie
is
dit
begrippe
wat
dikwels
deurmekaar
loop
-
engele
word
hekse
en
andersom.
Griet
is
sowel
heks
as
engel
in
die
verhaal
-
"Sy
vlieg,
vry
soos
'n
heks,
lig
soos
'n
engel"
(Van
der
Vyver
1992:36).
Adam
met
die
naam
van
ons
oervader,
is
'n
engel
met
sy
"engel
se
aksent",
"stralekrans"
en
"hemelse
oe".
Terselfdertyd
is
hy
egter
'n
ondier
-
in
sy
"hekseseks"
met
Griet
word
Adam
"'
n
draak
wat
vuur
uit
sy
onderlyf
spoeg,
'n
duiwel
wat
sy
vurk
deur
haar
steek
en
met
haar
oor
die
maan
spring,
'n
towenaar
met
'n
tong
wat
alle
weerstand
aflek.
Enigiets
behalwe
'n
engel"
(Van
der
Vyver
1992:
103)
.
Tienie,
die
suster
teenoor
wie
Griet
graag
haar
gevoelens
verwoord,
is
lesbies.
Dit
skyn
dus
asof
iets
van
albei
-
engel
en
heks
-
in
almal
van
ons
teenwoordig
is.
Die
magiese
element
wat
Jolles
as
kenmerk
van
die
sprokie
uitwys,
word
ondersteun
deur
hierdie
funksionele
teenwoordigheid
van
hekse
en
170
engele
in
die
roman.
4.1.2.3
Die
bloedkode
Die
bloedkode
wat
'n
gewilde
kode
in
sprokies
is,
word
reeds
in
die
eerste
hoofstuk
van
die
roman
aangetref.
In
die
eerste
hoofstuk
word
dit
met
selfmoord
en
dood
verbind.
Die
verskil
tussen
mans
en
vroue
kom,
volgens
Griet,
duidelik
na
vore
in
die
manier
waarop
hulle
selfmoord
pleeg.
Wanneer
mans
selfmoord
pleeg,
is
die
wereld
vol
bloed.
Hulle
verkies
'n
dramatiese
en
morsige
einde.
Vroue
hou
weer
van
'n
bloedlose
einde.
Die
chauvinistiese
houding
van
mans
word
deur
hierdie
kontras
gesuggereer.
Griet
meen
dat
mans
op
hierdie
wyse
selfmoord
pleeg
omdat
hulle
weet
dat
hulle
nie
hoef
op
te
ruim
nie.
Bloed
word
ook
verbind
met
geboorte
en
geluk.
Griet
verwoord
dit
soos
volg:
"Eindelik
het
(ek)
(my)
kind
uitgedruk,
in
ekstase
ondanks
die
bloed
en
sweet,
asof
hy
die
heiland
was
wat
die
mensdom
sou
red.
Hy
was
haar
heiland,
die
kind
op
wie
sy
so
lank
gewag
het,
die
seun
wat
sy
so
graag
wou
he"
(Van
der
Vyver
1992:
35)
.
Wanneer
Griet
aan
haar
aborsie
dink,
dink
sy
onwillekeurig
aan
haar
suster,
Petra,
wie
se
vriend
saam
met
haar
Lesotho
toe
gery
het
en
"
...
saam
met
haar
in
'n
hotelkamer
gewag
het
dat
sy
ophou
bloei
-
maar
'n
maand
later
was
die
verhouding
verby"
(Van
der
Vyver
1992:
32).
Bloed,
wat
hier
met
aborsie
verbind
word,
dui
dus
veral
op
smart.
Die
neende
hoofstuktitel
in
deel
II,
Fie-faai-fou,
ek
ruik
die
171
bloed
van
'n
mensekind,
belig
veral
die
bloedkode.
Die
hoofstuk
fokus
op
menstruele
bloed
en
passie.
Adam
word
weereens
positief
as
minnaar
belig.
Griet
se
dat
Adam"·
..
een
van
daardie
skaars
mans
(is)
wat
werklik
nie
omgee
as
sy
lyf
of
die
lakens
-
of
selfs
sy
mond
-
met
menstruele
bloed
besmeer
word
nie"
(Van
der
Vyver
1992:128).
In
hoofstuk
ses
van
deel
I
word
bloed
ook
met
menstruasie
verbind,
maar
anders
as
in
hoof
stuk
nege
van
deel
II
waar
dit
op
passie
fokus,
dui
dit
hier
op
die
afsluiting
van
'n
fase
in
die
ontwikkeling
van
'n
vrou.
Wanneer
Griet
haar
eerste
seksuele
ervaring
met
'n
jong
"surfer"
beleef,
is
daar
'n
paar
druppels
bloed.
Ook
hier
word
bloed
verbind
met
hartstog,
maar
dit
dui
terselfdertyd
ook
op
'n
ontwikkelingsproses.
Rhonda
se
aan
Griet:
"
...
herinneringe
is
soos
bloed
wat
moet
stol
om
rowe
te
vorm"
(Van
der
Vyver
1992:106).
Kort-kort
gebeur
daar
egter
iets
wat
die
rowe
stukkend
krap
en
word
Griet
oorval
deur
haar
herinneringe.
Wanneer
Griet
dan
deur
die
herinneringe
oorrompel
word,
voel
sy
"vanaand
is
alles
weer
die
ene
bloed"
(Van
der
Vyver
1992:106).
Hierdie
bloedkode
kulmineer
dan
uiteindelik
in
die
"vloek"
wat
oor
die
mense
van
die
twintigste
eeu
uitgespreek
is,
naamlik
Vigs
die
stigmatisering
van
bloed.
Met
die
bloedkode
word
bykans
elke
aspek
van
die
mens
like
lewe
aangeraak.
4.1.2.4
Die
sweefkode
Die
sweefkode
vind
regdeur
die
roman
neerslag
(bladsye
17,21,
34,36,164,191,198)
en
word
vir
Griet
die
middel
wat
sy
gebruik
om
van
die
werklikheid
te
ontvlug.
Die
kode
berei
die
leser
ook
172
voor
op
die
"sprokiesagtige"
slot,
wanneer
Griet
en
Jans
van
die
grand
af
opstyg.
Die
wonder
van
die
sprokie
word
in
die
roman
telkens
deur
die
banale
werklikheid
ontluister.
In
die
slottoneel
omskep
die
magiese
atmosfeer
egter
die
werklikheid
tot
iets
moois,
iets
sprokiesagtig:
"Dan
gebeur
iets
so
vreemds
dat
dit
sowaar
net
in
'n
sprokie
kan
gebeur
...
Sy
styg
op,
majestueus,
en
gryp
na
Jans
ender
haar
...
Sy
sien
hoe
sy
voete
van
die
grand
af
lig.
'Glo
jy
in
gelukkige
eindes?'"
(Van
der
Vyver
1992:
198)
.
Maar
self
in
die
magiese
slot
verloor
Griet
nie
haar
houvas
op
die
werklikheid
nie.
Die
realiteit
is
daar
in
die
vorm
van
'n
aardse
kriek.
Die
laaste
woorde
van
die
roman
word
deur
Jans
gese
terwyl
hulle
"sweef":
"Verbeel
ek
my.
. .
of
hoar
ek
'n
kriek
skree?"
(Van
der
Vyver
1992:198).
Die
suggestie
is
daar
dat
die
kontras
van
die
fantasie
en
die
banaliteit
van
die
werklikheid
onlosmaaklik
deel
is
van
Griet
se
bestaan
-
"magiese
realisme"
sal
altyd
deel
van
haar
wees.
Aan
die
einde
van
die
verhaal
is
die
besef
daar
dat
Griet
nie
socs
in
sprokies
sielsalig
gelukkig
is
of
sal
wees
nie;
sy
sal
nag
lank
die
gemis
van
haar
verlies
voel,
maar
sy
sal
oorleef
omdat
sy
daarin
geslaag
het
om
die
wonder
van
die
fantasie
en
die
harde
werklikheid
met
mekaar
te
versoen.
4.1.2.5
Bygelofies
Die
magiese
atmosfeer
wat
Jolles
as
eie
van
'n
sprokie
identifiseer,
word
in
die
roman
deur
die
verwysing
na
bygelofies
versterk.
Soos
reeds
gemeld,
waarsku
Griet
se
ma
haar
om
'n
man
173
te
soek
wat
bereid
sal
wees
om
sewe
sakke
sout
saam
met
haar
op
te
eet.
Ook
waarsku
haar
ma
haar
om
weg
te
bly
van
mans
wat
nie
van
honde
hou
nie,
en
dat
dit
ongelukkig
is
om
voor
die
huwelik
vir
'n
man
'n
trui
te
brei.
Selfs
Petra,
'n
kenner
van
mans
se
onderbroeke,
waarsku
Griet
teen
'n
man
wat
van
rooi
onderbroeke
hou.
Wanneer
Griet
se
huwelik
misluk,
dink
sy
terug
aan
hierdie
waarskuwings.
4.1.2.6
Gewilde
getalle
binne
die
sprokies
Getalle
soos
drie
en
sewe
speel
dikwels
'n
rol
in
sprokies.
Albei
getalle
speel
in
die
roman
'n
opmerklike
rol.
Die
belang
van
die
getal
drie
word
deur
die
struktuur
van
die
roman
bevestig.
Die
roman
bestaan
uit
drie
dele.
Elke
deel
het
nege
hoofstukke
dit
wil
se
'n
drievoud
van
drie.
Soos
aangetoon
in
par.
2.3.3.6
is
Pienaar
(1970)
van
mening
dat
drie
die
mitiese
getal
van
die
goeie
is,
wat
dan
ook
altyd
in
die
sprokie
oorwin.
In
die
slot
van
die
verhaal
is
daar
suggesties
dat
daar
geluk
op
Griet
wag
as
sy
iets
meer
as
'n
vriend
in
Jans
ontdek.
Hierdie
element
van
geluk
word
verder
in
die
slot
aan
die
getal
drie
gekoppel.
Griet
ontvang
drie
tekens
dat
Jans
die
prins
op
die
wit
perd
is.
Die
eerste
teken
is
'n
krieweling
in
haar
voete,
die
tweede
'n
krieweling
in
haar
bene
en
'n
hol
gevoel
op
die
maag;
terwyl
die
derde
teken
'n
sprokiesagtige
opstyg
van
haar
en
Jans
is.
Die
getal
drie
voorspel
egter
nie
net
geluk
vir
Griet
nie,
dit
hou
ook
hartseer
en
spanning
vir
haar
in.
Na
drie
jaar
van
getroude
lewe
waarin
sy
drie
mislukte
swangerskappe
beleef
het,
verbrokkel
174
haar
huwelik.
Sy
voel
verpletter
en
dit
laat
haar
voel
dat
'n
huwelik
soos
in
sprokies
nie
vir
ewig
en
altyd
is
nie
-
"Miskien
moet
'n
mens
net
mik
vir
'n
j
aar
of
drie"
(Van
der
Vyver
1992:81)
In
Dom
Griet
droom
sy
word
slim
droom
sy
op
drie
agtereenvolgende
nagte
van
George.
Hierdie
drome
bevestig
die
verwydering
tussen
hulle.
Wanneer
sy
saam
met
Tienie
is,
erken
sy
na
haar
derde
koppie
tee
dat
die
eensaamheid
haar
saans
onderkry.
Hierdie
hartseer
word
ook
in
haar
vriendin
se
ervaring
geeggo:
Louise
se
vriend
het
haar
met
'n
blanko
tj
ek
in
'n
agterstraat
in
Woodstock
vir
'n
aborsie
afgelaai.
Drie
dae
later
het
hy
eers
weer
by
haar
woonstel
opgedaag.
As
jong
meisie
het
Griet
geirriteerd
gevoel
as
sy
vir
drie
dae
van
die
maand
nie
saam
met
die
seuns
kon
swem
nie.
Ouma
Lina
ontvang
drie
voorbodes
voor
haar
dood.
Hierdie
doodstyding
word
later
met
Griet
se
eie
doodsvrees
verbind
as
sy
drie
nagte
op
die
uitslag
van
haar
Vigstoets
moet
wag.
Terwyl
Griet
wag
dat
haar
advokaat
en
die
van
haar
gewese
man
onderhandel,
rook
sy
'n
pakkie
sigarette
in
drie
uur
leeg.
Die
getal
drie
hou
dus
hartseer
en
geluk
vir
Griet
in.
In
par.
2.
3.
3.
6
word
melding
gemaak
dat
sewe
in
die
Bybelse
sirnboliek
volmaaktheid
en
vervulling
voorstel.
Griet
ervaar
die
omgekeerde
-
vir
haar
het
die
getal
hartseer
ingehou.
Sy
het
sewe
j
aar
van
haar
lewe
met
George
gedeel,
drie
daarvan
as
'n
huweliksmaat.
Na
sewe
jaar
verbrokkel
die
huwelik
nadat
sy
haar
ma
se
waarskuwing
verontagsaam
het
dat
sy
vir
haar
'n
man
moet
soek
wat
sewe
sakke
sout
saam
met
haar
sal
opeet.
George
Moore
se
eerste
huwelik
wat
as
'n
"komedie
van
Engelse
misverstande"
beskryf
word,
loop
na
sewe
jaar
op
die
rotse.
Daarna
ontmoet
hy
175
vir
Griet
en
hulle
verhouding
duur
ook
sewe
jaar,
asof
George,
die
ateis,
selfs
die
Bybelse
waarhede
-
na
sewe
maer
jare,
volg
sewe
vet
jare
-
verkeerd
wou
bewys.
4.2
SPROKIESVERWYSINGS
IN
Weerkaatsings
-
1
n
sprokie
In
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
word
'n
moderne
onderskrywing
van
die
feeverhaal
gedoen.
Hierdeur
word
geykte
aannames
bevestig:
die
vrou
(Lize
Bergen)
word
gesond,
gelukkig,
mooi
en
ryk
as
gevolg
van
die
man
(Charles
Ashton)
wat
sy
trou.
Hierdie
moderne
sprokie
verskil
egter
van
die
oersprokie.
Die
huwelik
is
in
feitlik
elke
sprokie
die
belangrikste
gebeurtenis;
tog
word
daar
min
in
die
sprokie
oor
die
huwelik
self
gese.
Die
kwaliteit
van
die
huwelikslewe
word
in
die
vaagheid
van
"they
lived
happily
ever
after"
gehul,
want
die
huwelik
is
letterlik
die
einde
van
die
storie.
In
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
word
die
storielyn
rondom
die
huwelikslewe
van
die
twee
karakters
opgebou
en
in
die
opsig
is
die
verhaal
terselfdertyd
'n
uitbreiding
van
die
tradisionele
sprokie.
4.2.1
Die
storielyn
Die
sprokiesatmosf
eer
in
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
kom
soos
in
par.
3.2.1.2
aangetoon,
die
duidelikste
na
vore
in
die
storielyn.
Die
verhaal
verloop
soos
'n
moderne
sprokie
waarin
allerlei
wonderlike
dinge
gebeur.
Die
jong
joernaliste,
Lize
Bergen,
ly
176
aan
'n
vreemde
bloedsiekte
wat
nie
deur
die
dokters
gediagnoseer
kan
word
nie.
Sy
is
'n
brose,
weerlose
skoonheid
wat
gered
word
deur
Charles
Ashton,
die
kluisenaar-miljoener,
se
vreemde
huweliksaanbod.
Hy
gaan
'n
gerieflikheidshuwelik
met
haar
aan
omdat
hy
aan
haar
die
omgewing
kan
bied
waarin
sy
kan
herstel.
Charles
word
dus
'n
sprokiesridder
op
die
wit
perd.
Hulle
raak
mettertyd
lief
vir
mekaar,
maar
kan
of
wil
dit
nie
aan
mekaar
openbaar
nie.
Uiteindelik
oorwin
die
liefde
egter
en
die
verhaal
sluit
af
met
'n
sprokiesagtige
slot
wanneer
die
twee
verliefdes
mekaar
vind.
Die
magiese
element
word
verder
bevestig
deur
die
geheimsinnige
verdwyning
van
Lize
se
siekte.
Die
duidelike
moralistiese
inslag
wat
uit
die
verhaalopset
na
vore
kom,
sluit
ook
aan
by
die
naiewe
moraal
en
etiese
oordeel
wat
Jolles
as
eie
aan
'n
sprokie
geidentifiseer
het.
Volgens
Jolles
is
die
handelingsgebeure
in
die
sprokie
'n
nastrewe
van
reg
en
geregtigheid.
Die
gebeure
lei
tot
'n
slot
wat
die
oorwinning
van
die
goeie
uitbeeld.
Die
moralistiese
inslag
in
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
kan
as
volg
verwoord
word:
Wanneer
jy
getrou
bly
aan
jou
beloftes
en
nie
meed
verloor
nie,
sal
jy
oorwin.
Die
dramatiese
aanbieding
van
die
verhaal
bevestig
die
sprokiesf
eer.
Charles
Ashton
verskyn
onverwags
op
'n
gewone
werkmiddag,
met"·
..
die
reen
socs
'n
swak
ontwerpte
verhoogdoek
agter
die
voordeur"
(Baker
1984:5).
Ester
nooi
horn
binne.
As
sy
egter
haar
vriendin
aan
horn
wil
voorstel,
is
daar
niemand
in
die
sonkamer
nie.
Lize
se
binnekoms
is
so
sag
dat
Charles
eers
dink
dat
hy
horn
dit
verbeel
het.
Wanneer
Lize
horn
met
die
hand
greet,
"
...
wonder
hy
of
sy
regtig
aan
horn
geraak
het,
want
hy
het
niks
177
gevoel
nie
11
(Baker
1984:6).
4.2.2
Die
karakters
Lize
se
voorkoms
dra
by
tot
die
magiese
atmosfeer
wat
geskep
word.
Sy
word
beskryf
as
11
'n
skimmige
meisie
11
,
wat
deur
die
venster
sit
en
staar
11
•••
asof
sy
nie
deel
is
van
die
geselskap
nie
11
(Baker
1984:7)
.-Wanneer
sy
saam
met
Charles
'n
geleentheid
huis
toe
kry,
is
sy
so
afwesig
11
•••
dat
hy
'n
keer
na
haar
moet
kyk
om
seker
te
maak
sy
sit
wel
langs
horn"
(Baker
1984:11).
Sy
herinner
horn
aan
"
...
'n
blaar
wat
deur
die
wind
ingewaai
is
en
op
sy
sitplek
beland
het,
want
sy
le
so
lig
teen
die
sitplek
dat
haar
kop
die
sagte
kussings
nie
eens
duik
nie
11
(Baker
1984:11).
As
hy
haar
aflaai,
gooi
sy
vir
'n
vlietende
oomblik
'n
skadu
teen
die
gordyn.
Charles
word
deur
Ester
beskryf
as"·
..
die
gemiddelde
meisie
se
droomheld"
(Baker
1984:177).
Sy
voorkoms
sluit
by
die
beeld
van
'n
sprokiesheld
aan:
"
...
sy
gesig
is
pragtig
...
Alles
is
in
die
regte
proporsie,
die
neus
is
sterk
en
reguit,
die
lippe
dun
en
streng,
die
oe
afwesig
al
kyk
hy
belangstellend
na
Ester.
Sy
hare
is
bruin,
dik
en
steil,
maar
sag
...
11
(Baker
1984:7).
Soos
in
sprokies
die
gebruik
is,
beskik
hy
oor
'n
aansienlike
rykdom.
Vir
Ester
is
hy
so
beskaaf
dat
hy
haar
na
'n
totale
barbaar
laat
voel.
Sy
andersheid,
sy
misterieusheid
word
verder
versterk
deurdat
hy
nooit
enige
teken
van
emosie
toon
nie.
Sy
gesig
is
altyd
onpeilbaar
en
die
enigste
teken
van
emosie
is
'n
spiertjie
178
wat
in
sy
wang
spring.
Charles
word
die
"kluisenaar-miljoen~r"
deur
die
koerante
genoem
-
'n
term
wat
vir
Lize
laat
dink
aan
"'
n
onwerklike
soort
figuur
van
wie
mens
net
lees"
(Baker
1984:108).
Nog
later
noem
sy
horn
"'n
verwyderde
gestalte".
Lize
laat
Charles
dinge
doen
wat
heeltemal
buite
sy
aard
is.
Hy
bied
impulsief
aan
om
haar
huis
toe
te
neem
en"·
..
wonder
wat
dit
is
omtrent
die
stil
meisie
wat
horn
so
laat
optree
het
(Baker
1984:
11)
. Hy
ontmoet
haar
toevallig
'n
paar
dae
later
in
die
knus
koffiekroeg
en
vra
haar
dan
om
die
aand
saam
met
horn
te
eet.
Die
aand
voor
haar
woonsteldeur
wonder
hy
weer
waarom
hy
die
meisie
uitgevra
het.
Ook
die
huweliksaanbod
is
impulsief
en
onverwags,
sodat
Lize
"totaal
lamgeslaan"
is.
Die
misterie
wat
die
twee
omhul,
word
verder
bevestig
as
Charles
meen:
"Die
gewone
reels
geld
nie
vir
ons
nie"
(Baker
1984:44).
4.2.3
Die
ruimtebeelde
Die
sprokiesatmosfeer
word
ook
versterk
deur
die
vae,
onwerklike
ruimtes
waarin
die
gebeure
afspeel.
Charles
en
Lize
se
eerste
ontmoeting
geskied
op
'n
triestige
dag,
"
...
die
wolke
hang
so
laag
oor
die
druppende
borne
dat
dit
lyk
asof
daar
geen
onderskeid
is
tussen
nat
grand
en
nat
lug
nie"
(Baker
1984:5).
Lize
bevind
haar
in
'n
vreemde
land;
ver
weg
van
Suid-Afrika,
haar
geboorteland.
Charles
beweeg
en
woon
in
plekke
wat
die
vermoede
versterk
dat
"
...
hy
op
'n
ander
vlak
beweeg
as
die
gewone
mense"
(Baker
1984:31).
Hy
werk
in
'n
hoe
toringgebou
wat
die
beeld
van
179
die
hoe
toring
waarin
die
heks
vir
Raponsie
opgesluit
het,
oproep.
Die
Raponsiebeeld
kom
ook
na
vore
wanneer
Lize
verlig
voel
oor
die
uitkoms
wat
Charles
aan
haar
bied.
Sy
voel
"
...
asof
sy
lank
in
'n
donker
kamer
toegesluit
was,
en
nou
het
iemand
vir
haar
gewys
daar
is
'n
deur
na
buite"
(Baker
1984:55).
Charles
neem
haar
op
hulle
eerste
afspraak
na
'n
plek
buite
die
stad
wat
weggekruip
le
onder
groot
kastanjebome.
Die
restaurant
het
ook
'n
pragtige
ou
vuurherd.
Hy
woon
in
'n
kasteel
waar
die
klimop
wat
teen
die
een
vleuel
rank
"
...
die
sprokieskarakter
van
die
plek"
versterk
(Baker
1984:58).
Lize
ontmoet
voor
hulle
huwelik
die
binneversierders
in
die
herehuis.
Vir
haar
voel
dit
asof
die
onwerklikheid
oorgeneem
het:
"Sy
swaai
septer
en
gee
bevele
in
'n
herehuis,
en
almal
luister
en
doen
wat
sy
se"
(Baker
1984:60).
Na
haar
besprekings
met
die
binneversierders
raak
sy
uitgeput
aan
die
slaap
in
Charles
se
studeerkamer.
As
sy
wakker
word,
is
sy
deurmekaar
en
Charles
wat
agter
die
lessenaar
in
sy
ontspanningsdrag
sit,
lyk
"
...
so
verwyderd
van
die
werklikheid
dat
sy
eers
weer
'n
slag
haar
oe
toemaak
en
weer
oopmaak
om
te
kyk
of
hy
nog
daar
sit"
(Baker
1984:61).
Met
hulle
aankoms
by
die
stadshuis
vir
die
huwelikseremonie,
neem
die
onwerklike
gevoel
weer
oor
nes
die
middag
by
Charles
se
huis.
Lize
is
net
vaagweg
bewus
van
alles,
terwyl
haar
trourok
haar
in
wasige
voue
omvou.
Na
die
troue
vlieg
Charles
en
Lize
na
sy
villa
in
Italie.
Sy
gaan
onmiddellik
bed
toe.
Later
skrik
sy
wakker
en
die
terras
en
die
helderblou
swembad
"
...
lyk
soos
iets
uit
'n
brosjure
en
sy
staan
180
betowerd
daarna
en
kyk"
(Baker
1984:69).
Onderkant
Charles
se
villa
is
'n
klein
dorpie
gelee
waar
"
...
huise
en
kasteel
tj
ies
soos
swawelneste
teen
die
steil
kranse
(sit)"
(Baker
1984:85).
Charles
se
tante
,
'n
klein,
porseleinfyne
vroutjie,
woon
ook
in
'n
minatuur-kasteeltj
ie.
As
Lize
se
hersteltydperk
in
Italie
verstreke
is,
keer
sy
terug
na
die
huis
in
Belgie.
Die
eerste
nag
in
die
herehuis
is
die
tuin
omhul
deur
"
...
'n
wasige
lig,
'n
nimbus
van
reen
en
lae
mis
en
gelerige
lig.
Dit
laat
die
beukebome,
die
kastaiings
en
berke
soos
donker
wagters
om
die
ligkol
uitstaan"
(Baker
1984:
114).
In
Belgie
gee
Charles
aan
haar
die
familiejuwele
(Baker
1984:133).
"
...
'n
fortuin
van
diamante
en
goud
...
"
Lize
voel
egter
dat
sy
en
Charles
al
hoe
verder
van
mekaar
verwyderd
raak.
Sy
besluit
om
vir
'n
onbepaalde
tyd
weg
te
gaan.
Sy
gaan
dan
tuis
in
haar
eie
klein
koninkryk
naby
die
Franse
grens.
Soos
in
par.
3.3.2
aangetoon,
word
die
teenstelling
tussen
sprokie
en
werklikheid
weergegee
in
die
beeld
van
die
slaapkamers
wat
mekaar
in
die
badkamerspieels
weerkaats.
181
4.2.4
Sprokiekrummels
4.2.4.1
Direkte
verwysings
na
bekende
sprokies
Gerrie
nooi
Lize
om
die
aand
van
haar
eerste
toevallige
ontmoeting
met
Charles
by
hulle
te
eet.
Lize
voel
egter
hoe
die
energie
van
die
oggend
besig
is
om
uit
haar
te
spoel.
Sy
bedank
die
aanbod,
want
11
•••
soos
Aspoestertjie
gaan·ek
aanstons
in
'n
pampoen
verander,
en
dis
beter
as
ek
dan
in
my
eie
woonstel
is"
(Baker
1984:9).
Hierdie
woorde
word
byna
woordeliks
herhaal
op
bladsy
143
as
Lize
weer
na
haar
wisselende
gesondheidstoestand
verwys.
Soos
in
par.
2.3.3.2
aangetoon,
begin
die
sprokie
tradisioneel
met
die
magiese
woorde:
"Daar
was
eendag
...
",
of
"Lank,
lank
gelede
...
" .
Geen
aanduiding
van
'n
bepaalde
tyd
word
deur
die
tradisionele
begintrant
gesuggereer
nie.
Die
frase
"eens
op
'n
tyd
...
" kom
ook
telkens
in
die
roman
voor
veral
as
Lize
terugdink
aan
die
fase
van
haar
lewe
toe
sy
die
lewe
as
'n
sorgelose
jongmens
tegemoet
gegaan
het
(vergelyk
bladsye
16,21,30).
'n
Variasie
van
hierdie
tradisionele
tydsaanduiding
is
die
frase,
"op
'n
dag
...
" . Ook
hierdie
frase
word
in
die
roman
aangetref
-
vergelyk
bladsye
35,36,37.
Lize
verwys
na
haar
en
Charles
as
"twee
weeskinders"
omdat
albei
se
ouers
oorlede
is
en
hulle
geen
broers
of
susters
het
nie.
Met
hierdie
verwysing
word
die
sprokie
van
"Hansie
en
Grietjie"
wie
se
ouers
hulle
in
die
bos
gelos
het,
opgeroep.
Die
magiese
element
in
die
sprokie
word
182
aangeraak
wanneer
Lize
speel-speel
aan
die
seuntj
ie
in
die
restaurant
se
dat
sy
dalk
in
'n
voel
mag
verander
as
hy
so
na
haar
bly
staar.
Die
kind
verwys
dan
na
haar
skoonheid,
maar
ook
na
haar
"verstommende
maerte"
as
hy
antwoord
dat
die
heks
van
"Hansie
en
Grietjie"
haar
nooit
sal
opeet
nie.
Wanneer
Charles
haar
silwerringetjie
as
maatstaf
vir
die
troupand
neem,
dink
hy
weer
aan
die
seuntjie
se
woorde.
Tydens
hulle
eerste
ontmoeting
ondersteun
Charles
haar
tot
by
die
voordeur.
Hy
is
geskok
as
hy
aan
haar
raak,
"
...
want
daar
is
geen
vleis
aan
haar
arm
nie,
dis
net
been
waaraan
hy
vat"
(Baker
1984:13).
Die
verwysing
na
die
hekse
kan
ook
verbind
word
met
Charles
wat
Lize
beskerm
teen
die
drogbeelde
wat
haar
in
haar
slaap
teister.
As
hy
Lize
se
lewe
binnetree,
word
haar
slaap
deur
nagmerries
versteur.
Charles
se
teenwoordigheid
verjaag
die
drogbeelde.
Op
pad
terug
van
hulle
eerste
af
spraak
raak
Lize
rustig
in
die
motor
aan
die
slaap.
Wanneer
Charles
voor
haar
woonstelgebou
stilhou,
wil
sy
verwonderd
weet
hoe
hy
dit
regkry
om
haar
te
laat
vergeet
van
die
nagmerries
wat
haar
so
in
haar
slaap
teister.
Op
'n
ander
geleentheid
wag
hy
in
haar
sitkamer
totdat
sy
slaap.
Sy
raak
dan
rustig
aan
die
slaap,
terwyl
sy
tevergeefs
wag"·
..
vir
die
angs
om
op
haar
bors
te
kom
sit.
. .
Die
drogbeelde
wat
uit
die
skaduwees
van
die
kamer
moet
kom
om
haar
geselskap
te
hou,
bly
weg"
(Baker
1984:45).
Lize
is
heeltemal
oorstuur
as
sy
vir
die
finale
toetse
na
die
hospitaal
moet
gaan,
want
nou
het
sy
iets
en
iemand
om
voor
te
lewe.
Charles
gaan
haal
haar
by
die
hospitaal
en
laat
haar
op
die
bank
in
sy
studeerkamer
le.
Hier
voel
Lize
"
...
vreedsaam
en
warm
en
ontspanne
asof
sy
'n
groot
183
stryd
gestry
het
en
weer
veilig
is.
Al
die
gedrogte
wat
haar
kop
bewoon
het,
is
weg"
(Baker
1984:
149).
Die
slaapkode
word
ook
verbind
met
die
sprokie
van
11
Doringrosie
11
•
Lize·voel
dat
sy
te
hard
teen
die
siekte
gestry
het,
dat
sy,
noudat
die
einde
in
sig
is
nie
meer
die
krag
het
om
gesond
te
word
nie.
Sy
wil
dan
11
•••
erens
gaan
le
en
slaap
vir
'n
jaar
of
langer"
(Baker
1984:34).
4.2.4.2
Die
slaap-en-droomkode
Slaap
en
droom
speel
dwarsdeur
die
verhaal
'n
belangrike
rol.
Wanneer
Lize
se
kragte
aan
die
einde
van
'n
dag
ingee,
wil
sy
net
slaap.
Dit
is
egter
'n
onrustige
slaap
gevul
met
nagmerries.
Daar
is
egter
oomblikke
waarin
die
droom
nie
negatief
beleef
word
nie.
Charles
oorlaai
Lize
met
geskenke
'n
eie
bankrekening,
kredietkaarte,
'n
huwelikskontrak
wat
sal
sorg
dat
sy
goed
versorg
is
as
hy
iets
sou
oorkom
en
'n
eie
motor.
Lize
voel
dat
sy
haar
kan
verbeel
dis
Kersfees
as
hulle hulle
nie
in
die
middel
van
die
somer
bevind
het
nie.
Lize
verseker
ook
die
seuntjie
in
die
restaurant
dat
'n
mens
kan
droom
dat
jy
vlieg.
'n
Beklemming
pak
Lize
net
na
die
huwelikseremonie.
Sy
wens
dat
iemand
vir
haar
moet
se
dis
net
'n
droom.
Sy
sal
dan
by
mevrou
Badoux
gaan
sit
en
haar
alles
van
die
snaakse
droom
vertel.
Ook
Charles
ondervind
as
gevolg
van
sy
liefdelose
j
eug
sy
eie
nagmerries
en
hy
hoop
dat
Lize
die
spoke
sal
kan
besweer.
Die
motief
van
gedrogte
word
dus
nou
verbind
met
die
slaapkode
en
roep
die
sprokie
van
Doringrosie
waarin
die
slaapkode
sentraal
is,
op.
184
4.2.4.3
Die
kokonbeeld
Soos
so
dikwels
in
sprokies
gebeur,
ondergaan
die
hoofkarakter,
Lize
Bergen,
'n
sigbare
transformasieproses.
Hierdie
metamorfose
word
reeds
in
die
kokonbeeld
gesuggereer.
Lize
se
kragte
gee
in
na
'n
uitputtende
dag
van
afsprake
met
die
juwelier
en
die
binneversierders.
Charles
maak
haar
dan
gemaklik
op
die
bank
in
sy
studeerkamer
en
die
besorgde
Victoria
vou
'n
sagte,
warm
kombers
om
haar
lyf.
Dit
voel
vir
Lize
of
sy
haar
bevind
in
"
...
'n
kokon
van
rus
en
warmte"
(Baker
1984:60)
By
die
universiteit
waar
sy
na
Charles
se
referaat
gaan
luister,
sit
sy
later
langs
horn.
Lize
is
dan
bewus
van"·
..
die
veilige
kokon
wat
hy
om
haar
spin"
(Baker
1984:124).
Die
H.A.T.
(1988:589)
beskryf
"kokon"
as
"'n
omhulsel
waarin
die
ruspes
van
die
meeste
skoenlappersoorte
hulle
as
papies
toespin".
"Kokon"
impliseer
dus
'n
verandering,
maar
ook
'n
verbetering
op
die
vorige
toestand
-
van
papie
na
skoenlapper.
Lize
Bergen
verander
van
'n
byna
"deurskynende,
skeletagtige
wese
...
in
'n
bruingebrande
meisie
...
'n
vrou
wat
jy
sou
wou
aanraak"
(Baker
1984:
107)
.
Hierdie
uiterlike
verandering
word
weereens
met
"Hansie
en
Grietj
ie"
verbind,
as
Michael
waarderend
opmerk
dat
sy
lekker
genoeg
is
om
op
te
eet.
Die
magiese
atmosfeer
word
verder
versterk
as
hierdie
transformasieproses
deur
dokter
John
as
'n
wonderwerk
beskryf
word.
185
4.2.4.4
Gewilde
getalle
binne
die
sprokies
Soos
in
par.
2.3.3.6
bespreek,
is
'n
opvallende
kenmerk
van
die
sprokie
die
rol
van
die
getal
drie.
Ook
in
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
kom
daar
veelvuldige
verwysings
na
die
syfer
voor
-
vergelyk
bladsye
8,9,16,29,33,39,45,52,57,117,129,133,147.
Die
meeste
van
hierdie
verwysings
speel
egter
nie
'n
beduidende
dramatiese
rol
in
die
verhaalopset
soos
wat
dit
wel
in
die
geval
van
'n
sprokie
is
nie.
Hulle
is
oenskynlik
slegs
daar
om
nog
'n
sprokie-element
te
bevestig..
Lize
gooi
byvoorbeeld
drie
lepels
suiker
in
haar
koffie;
die
trui
wat
sy
vir
Charles
gebrei
het,
is
drie
dae
voor
sy
verjaarsdag
klaar
en
Charles
kies
uit
'n
magdom
uitnodigings
drie
wat
hulle
kan
bywoon.
Tog
is
daar
van
die
verwysings
na
die
getal
drie
wat
vir
Lize
belangrik
is.
Sy
stry
byvoorbeeld
nou
drie
en
'n
half
jaar
teen
die
onbekende
siekte;
die
volgende
toetse
wat
finaal
gaan
aantoon
of
die
dokters
die
siekte
onder
die
knie
gekry
het,
is
oor
drie
maande
en
Mavis
Dijkstra
het
slegs
drie
seuns
sodat
sy
al
haar
liefde
vir
'n
dogter
op
Lize
uitstort.
4.2.4.5
Die
sleutelkode
Sleutels
is
'n
belangrike
kode
in
sprokies.
In
"Maria
se
kindj
ie"
(Van
der
Vyver
1984:11)
oorhandig
Maria
die
sleutels
van
die
hemelryk
aan
die
meisietjie
met
die
opdrag
dat
sy
al
die
deure,
behalwe
die
dertiende
deur,
mag
oopsluit.
Die
kind
swig
egter
voor
die
versoeking
en
sluit
die
dertiende
deur
oop.
Dit
lei
tot
186
groot
smart
vir
haar.
Die
getroue
dienaar
in
"Die
troue
Johannes"
(Van
der
Vyver
1984:21)
moet
aan
die
koning
belowe
dat
hy
na
die
koning
se
dood
die
hele
kasteel,
behalwe
die
laaste
kamer
in
die
laaste
gang,
vir
die
prins
sal
wys.
Die
prins
oorreed
egter
die
dienaar
om
die
kamer
oop
te
sluit
en
weereens
lei
dit
tot
groot
smart.
In
"Die
goue
sleutel"
(Van
der
Vyver
1984:
423)
vind
'n
arm
seun
'n
goue
sleuteltjie.
As
hy
verder
grawe,
kry
hy
'n
ysterkissie
waarop
die
sleuteltjie
pas.
Die
inhoud
van
die
kissie
word
egter
nie
aan
die
leser
bekendgemaak
nie.
Volgens
Van
der
Vyver
(1984
:446)
verskyn
hierdie
sprokie
sedert
die
eerste
Grimm-
uitgawe
heel
laaste
in
die
versameling.
Hiermee
wou
die
Grimm-
broers
te
kenne
gee
dat
die
geheim
van
hul
sprokies
nie
oopgesluit
kan
word
nie,
tensy
dit
herhaaldelik
gelees
word.
Ook
in
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
kom
die
sleutelkode
telkens
voor.
Daar
word
letterlik
met
sleutels
omgegaan
vergelyk
bladsye
12,40,164,183.
Al
die
handelinge
en
soeke
na
sleutels
wys
egter
heen
op
die
figuurlike
sleutel
waarna
Lize
soek.
Hiermee
wil
sy
vir
Charles
wat
deur
sy
liefdelose
kinderjare
ingekerker
is,
oopslui
t:
"Waar
gaan
ek
die
sleutel
kry
om
horn
oop
te
sluit
...
Kan
hy
nog
oopgesluit
word
of
het
sy
ouers
en
sy
omgewing
horn
so
deeglik
verseel
dat die
mens
daarbinne
verdwyn
het?"
(Baker
1984:
128)
.
Wanneer
hulle
al
verder
van
mekaar
beweeg
omdat
elkeen
sender
die
ander
se
wete
sy
liefde
vir
die
ander
een
ontdek
het,
weet
Lize
dat
Charles
"
...
self
nooit
op
sy
eie
sal
oopmaak
nie.
Hy
is
te
lank
al
weggesluit.
En
sy
besef
dat
sy
swak
toegerus
is
om
horn horn
te
help
soek
na
die
sleutel"
(Baker
1984:170)
187
4.2.4.6
Die
seekode
Die
see
is
nog
'n
beeld
wat
dikwels
in
sprokies
aangetref
word.
In
"Die
wit
slang"
(Van
der
Vyver
1984:51)
kondig
'n
koning
aan
dat
sy
dogter
'n
huweliksmaat
soek.
Die
een
wat
haar
hand
wil
wen,
moet
egter
'n
moeilike
opdrag
uitvoer.
'n
Goue
ring
word
in
die
see
gegooi
en
die
voornemende
bruidegom
moet
dan
die
ring
van
die
seebodem
af
boontoe
bring.
In
"Die
visser
en
sy
vrou"
(Van
der
Vyver
1984:55)
woon
'n
visser
en
sy
vrou
in
'n
eenvoudige
hut
langs
die
see.
Op
'n
dag
tref
die
geluk
die
visser
as
hy
'n
towervis
vang.
In
Weerkaatsings
-
1
n
sprokie
is
daar
gedurigdeur
verwysings
na
die
see.
Charles
en
Lize
onderneem
uitstappies
na
die
see.
As
Lize
twee
lewenslustige
j
ongmense
langs
die
see
sien
draf,
ontstem
die
kontras
met
haar
eie
toestand
haar
so
dat
sy
rukkend
wegkyk.
Charles
maak
'n
belofte
aan
haar
dat
sy
weer
eendag
langs
die
see
sal
hardloop.
Hierdie
belofte
doen
hy
ook
gestand.
Wanneer
Lize
gesond
is
en
hulle
mekaar
gevind
het,
neem
hy
haar
terug
na
die
see.
Sy
hardloop
dan
terwyl
hy
haar
inwag
- "
...
'n
regop,
donker
gestalte,
onwrikbaar
teen
die
elemente
...
"
(Baker
1984:188).
Die
see
word
egter
ook
gekoppel
aan
Lize
se
wisselende
geestes-
en
fisieke
toestand.
Tydens
hulle
eerste
ontmoeting
by
Ester
en
Gerrie
se
huis
voel
sy
hoe
die
energie
van
die
oggend
haar
verlaat:
"Dis
soos
'n
brander
wat
haar
vir
'n
ruk
lank
op
sy
rug
gedra
het,
maar
nou
moet
hy
breek
en
sy
las
op
die
strand
afgooi
...
Hy
sal
terugtrek
en
haar
alleen
op
die
droe
sand
los.
Dan
duur
dit
soms
weke
voor
die
water
weer
hoog
genoeg
is
om
haar
188
op
te
lig"
(Baker
1984:
10)
.
Wanneer
Lize
vir
Charles
Ashton
ontmoet,
het
sy
doodeenvoudig
nie
meer
die
krag
om
voort
te
veg
nie:
"As
sy
geweet
het
van
'n
verlate
strand
iewers
op
die
aardbol,
het
sy
soontoe
gegaan
en
opgekrul
op
die
laagwatermerk
gaan
le
sodat
die
see
haar
kan
wegspoel
as
dit
hoogwater
word"
(Baker
1984:26).
Die
see
word
egter
ook
verbind
met
die
veiligheid
wat
sy
in
Charles
se
teenwoordigheid
ervaar.
Tydens
hul
eerste
rit
na
die
see,
weet
Lize
"sy
is
lank
nie
meer
op
die
kruin
van
die
golf
nie,
maar
sy
le
baie
lekker
op
die
sand.
Vir
'n
paar
uur
het
alles
genadelik
tot
stilstand
gekom"
(Baker
1984:30).
Wanneer
sy
van
uitputting
inmekaar
sak
en
Charles
haar
in
sy
arms
optel,
voel
Lize
asof
sy
"
...
op
die
stuk
sand
(le)
waarna
sy so
verlang
het,
en
daar
is
net
die
sagte
geruis
van
die
see
en
die
sagte
lig
van
die
sakkende
son"
(Baker
1984:60).
Haar
rustige
verblyf
in
Charles
se
villa
in
Italie
verwoord
sy
as
volg:
"Die
golf
het
haar
uitgespoel
op
die
stil
strand
waarna
sy
so
wanhopig
gesoek
het,
en
vir
twee
maande
kon
sy
net
le
en
rus,
veilig
en
geborge
onder
sy
beskerming"
(Baker
1984:177).
4.2.4.7
Die
wenskode
Nog
'n
kenmerkende
sprokiekode
wat
in
Weerkaatsings
-
1
n
sprokie
voorkom,
is
die
wenskode.
In
die
sprokie
bevat
die
wenskode
gewoonlik
'n
element
van
spanning
wanneer
dit
in
drievoud
voorkom.
Die
dramatiese
gebeure
volg
na
die
derde
wens.
Hierdie
spanningselement
word
nie
aan
die
wenskode
in
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
geheg
nie.
Die
vervulling
van
die
wense
is
egter
net
so
189
dramaties
en
sprokiesagtig
soos
in
die
oersprokies.
Lize
se
wense
hang
ten
nouste
met
haar
gesondheid
saam.
Sy
wens
dat
sy
weer
kan
loop
sander
om
moeg
te
word.
Later
by
die
villa
in
Italie
wens
sy
dat
sy
weer
kan
swem.
Charles
se
wens
is
dat
sy
horn
sal
vertel
wat
alles
verkeerd
gegaan
het.
Albei
se
onuitgesproke
wens
is
egter
om
bymekaar
uit
te
kom.
Wanneer
dit
dan
uiteindelik
gebeur,
kan
Charles
se:
"Toe
ek
gisternag
in
my
kamer
kom
en
jou
daar
sien
le,
het
ek
geweet
drome
kan
waar
word"
(Baker
1984:188).
Later
dieselfde
dag
erken
ook
Lize
aan
Ester:
"Al
die
drome
en
wense
het
waar
geword
...
"
(Baker
1984:189).
4.2.4.8
Die
bloedkode
Soos
in
oersprokies
word
die
bloedkode
ook
in
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
aangetref.
Dit
speel
trouens
'n
belangrike
rol
in
die
verhaalopset,
want
Lize
word
afgetakel
deur
'n
vreemde
bloedsiekte
wat
selfs
die
briljantste
spesialiste
nie
kan
diagnoseer
nie.
Dit
is
ironies
as
een
van
Charles
se
onverbiddelike
tantes
teenoor
Lize
opmerk:
"Ek
hoop
jy
bring
goeie
bloed
in
die
familie"
(Baker
1984:169).
As
die
wonderwerk
plaasvind,
verander
"die
onbetroubare
bloed"
egter
in
11
•••
gesonde,
bruisende
bloed
wat
in
haar
are
dreun
en
deur
haar
lyf
klop"
(Baker
1984:179).
190
4.2.4.9
Die
sprokie
as
boekwereld
Alhoewel
die
sprokiegenre
in
sy
oorspronklike
vorm
mondelinge
kuns
was,
het
die
meeste
mense
van
die
hedendaagse
geslag
met
die
sprokie
in
sy
geskrewe
vorm,
dit
wil
se
in
boekvorm,
kennisgemaak.
Op
hierdie
wyse
hang
die
boekkode
in
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
dus
ook
met
die
sprokiesfeer
saam.
'n
Vergete
boek
vorm
die
aanknopingspunt
vir
'n
gesprek
tussen
Charles
en
Lize.
Hieruit
ontwikkel
hulle
verhouding.
Vir
Lize
is
die
geselligste
kamer
in
Charles
se
huis
sy
studeerkamer
met
sy
mure
wat
uit
boekrakke
bestaan.
Die
boekrakke
is
tot
teen
die
dak
met
boeke
gevul.
Dit
is
dan
ook
in
hierdie
vertrek
dat
Lize
veilig
voel
omdat
sy
hier
die
naaste
aan
Charles
voel.
Charles
bring
'n
armvol
boeke
vir
Lize
as
sy
die
eerste
oggend
in
die
villa
wakker
skrik.
Lize
blaai
deur
die
boeke
en
sien
dat
daar
'n
hele
paar
is
wat
sy
lankal
wou
lees.
Hulle
intuitiewe
aanvoeling
vir
mekaar
word
hierdeur
bevestig.
Charles
en
Lize
speel
albei
rolle
-
elkeen
weet
dat
die
een
lief
is
vir
die
ander,
maar
by
albei
verhoed
iets
hulle
om
uit
te
reik
na
mekaar:
om
los
te
kom
van
hulle
storieboekrolle.
By
die
houthuisie
naby
die
Franse
grens,
dink
Lize:
"Dis
net
mense
in
storieboeke
wat
weggaan
as
hulle
uitvind
hulle
is
lief
vir
iemand
...
Gewone
mense
soos
ek
is
meer
as
gewillig
om
terug
te
gaan,
al
is
dit
net
sodat
ek
horn
elke
dag
kan
sien"
(Baker
1984:163).
Die
figuurlike
soek
na
die
sleutel
hang
ten
nouste
saam
met
die
pogings
om
los
te
kom
van
hulle
storieboekrolle.
191
Wanneer
die
twee
karakters
mekaar
in
'n
sprokiesagtige
slot
vind,
bevestig
hulle
die
naiewe
moraal
wat
Jolles
as
eie
aan
'n
sprokie
bevind
het.
Die
sprokie
word
aards,
realiteit
en
daardeur
word
die
aard
van
die
sprokie
beklemtoon
-
van
die
mense,
vir
die
mense.
Die
magiese
en
die
werklikheid
los
in
mekaar
op.
Na
hulle
liefdespel,
wat
Brink
(1984)
een
van
die
delikaatste
en
mees
sensuele
beskrywings
in
Afrikaans
noem,
word
die
aardse
betrek
as
Lize
s@:
"Dis
nie
waar
dat
koue
water
en
liefde
voldoende
is
nie.
Ek
kan
'nos
opeet
...
"
(Baker
1984:182).
Dit
is
egter
ook
sy
wat
die
magiese
betrek
as
sy
later
langs
die
see
hardloop
"·
..
sander
dat
haar
bene
en
voete
grond
raak"
(Baker
1984:188).
4.2.4.10
Opvallende
ooreenkomste
met
Propp
se
skema
Die
eerste
sprokiesfunksie
wat
deur
Propp
aangedui
word,
is
die
vertrek
van
'n
familielid.
Die
held
in
die
sprokie
beweeg
weg
uit
die
geborgenheid
van
die
familiekring.
Ook
Lize
Bergen
moes
haar
geboorteland,
Suid-Afrika,
agterlaat
en
bevind
haar
in
'n
vreemde,
"troostelose"
woonstel
in
'n
vreemde
land.
As
agste
funksie
identifiseer
Propp
'n
gebrek
wat
deur
die
held
(hoofkarakter)
ondervind
word.
Lize
se
uitmergelende
bloedsiekte
is
vir
haar
geestelike
en
fisiese
aftakeling
verantwoordelik.
Hierdie
siekte
is
een
van
die
aspekte
wat
tot
die
konflik
in
die
verhaal
lei
-
Lize
kan
nie
na
Charles
uitreik
nie.
Propp
se
held
word
in
sy
heroiese
stryd
met
die
skurk
deur
verskeie
helpers
bygestaan.
Lize
het
geen
familieondersteuning
nie,
maar
haar
vriende
(Ester
en
Gerrie
van
Dijk;
mevrou
Badoux,
haar
besorgde
192
buurvrou;
John
Dijkstra,
die
hematoloog,
en
sy
vrou,
Mavis;
die
huishoudster,
Victoria;
mevrou
de
Boer,
haar
verpleegster
en
Regina,
die
huishoudster
by
die
villa)
bied
aan
haar
die
nodige
onderskraging.
Mevrou
de
Boer
met
'n
wanordelike
"stralekrans"
om
haar
rooigesig
herinner
aan
'n
ietwat
platvloerse
feekoningin.
Ook
die
laaste
funksie
van
Propp
wat
'n
huwelik
aandui
en
aansluit
by
die
geluksalige
atmosfeer
wat
die
essensiele
in
Jolles
se
geestesaktiwi
tei
t
vasvang,
vind
grondslag
in
die
verhaal.
In
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
word
die
huwelik
wel
al
in
hoofstuk
sewe
(bladsy
68)
voltrek,
maar
dit
is
slegs
'n
huwelik
in
naam
en
die
uiteindelike
eenwording
van
liggaam
en
gees
geskied
aan
die
einde
van
die
verhaal
(bladsy
180)
.
4.3
SAMEVATTING
Na
die
voorafgaande
bespreking
van
die
vergestal
ting
van
die
sprokiemotief
in
Griet
skryf
'n
sprokie
en
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
kan
verskillende
gevolgtrekkings
gemaak
word:
(i)
Byna
al
die
hoofstuktitels
in
Griet
skryf
'n
sprokie,
behalwe
vier,
is
uit
die
sprokiesversameling
van
die
Grimm-broers
geneem.
Gouelokkies
verloor
haar
bril
(hoofstuk
vier,
deel
I)
betrek
die
sprokie
van
"Gouelokkies
en
die
drie
bere";
I'll
huff
and
I'll
puff
and
I'll
blow
your
house
down
(hoofstuk
ses,
deel
I)
wys
heen
op
die
sprokie,
"Die
drie
varkies",
terwyl
Fie-faai-fou,
ek
ruik
die
bloed
van
'n
mensekind
(hoofstuk
nege,
deel
II)
die
sprokie
van
"Jan
en
die
boontjierank"
betrek.
Die
drie
sprokies
193
kom
uit
die
versameling
van
Joseph
Jacobs,
wat
teen
1890
in
Engeland
hierdie
gewilde
sprokies
in
sy
English
Fairy
Tales
laat
herleef
het.
Sjeherazade
en
die
appel
van
alle
kwaad
(hoofstuk
nege,
deel
III)
verwys
na
die
sprokiesheldin,
Sjeherazade,
wie
se
sprokies
in
die
baie
bekende
"Arabian
nights",
ook
bekend
as
"Thousand
and
one
nights",
verskyn.
Anthony
Galland,
'n
Franse
diplomaat,
het
die
sprokies
van
"Arabian
nights"
in
Frans
in
1704
vertaal
uit
'n
manuskrip
wat
aan
horn
uit
Sirie
gestuur
is.
Kort
na
die
Franse
publikasie
is
die
sprokieversameling
in
Engels
vertaal
in
1705
en
later
weer
in
1715
(Marshall
1982).
Die
sentrale
rol
wat
die
sprokies
van
die
Grimm-broers
in
Griet
skryf
'n
sprokie
speel,
kan
as
volg
geinterpretreer
word:
1.
Eerstens
is
daar
duidelike
outobiografiese
aspekte
aan
die
keuse
verbonde
-
Van
der
Vyver
het
die
he
le
korpus
Grimm-
sprokies
vir
Leon
Rousseau
nagevors
en
vertaal.
2.
Die
internasionale
belangstelling
in
die
Grimm-versameling
was
deur
die
jare
heen
van
so
'n
aard
dat
Zipes
(1983:53)
dit
beskryf
het
as"
...
the
second
most
popular
and
widely
circulated
book
in
Germany
over
a
century,
second
only
to
the
Bible
11
•
Hierdie
sprokies
het
wereldbekendheid
verwerf
sedert
die
eerste
Engelse
vertaling
in
1823
deur
Edgar
Taylor.
3.
Die
Grimm-sprokies
het,
soos
die
sprokies
van
Perrault,
'n
seksistiese
visie
geopenbaar
en
'n
sosialiseringsproses
gedien
wat
groot
klem
geplaas
het
op
passiwiteit
en
selfopof
f
ering
by
194
meisies,
terwyl
die
aksent
vir
seuns
op
aktiwiteit,
kompetisie
en
die
akkumulasie
van
rykdom
geval
het.
Griet
Swart
word
in
par.
3.
2.
1.
1
verbind
met
die
handelende
Grietj
ie
in
"Hansie
en
Grietj
ie".
Ook
word
in
par.
4
.1.1.1
aangetoon
hoe
die
ironisering
van
die
oersprokies
die
tradisionele
uitbeelding
van
die
vroulike
en
manlike
karakters
in
die
konvensionele
sprokies
ondermyn.
(ii)
Die
sprokieverwysings
in
die
twee
primere
tekste
is
geneem
uit
Westerse
sprokies.
Hieruit
kan
afgelei
word
dat
die
inheemse
Afrika-sprokie
nie
dieselfde
impak
of
bekendheid
as
die
Westerse
sprokie
onder
alle
bevolkingsgroepe
in
Suid-Afrika
geniet
nie.
In
Griet
skryf
'n
sprokie
kan
die
aansluiting
by
die
orale
Afrika-sprokie
miskien
gevind
word
tussen
die
dramatiese
uitvoering
van
die
inheemse
sprokie
en
Griet
wat
met
behulp
van
sprokies
haar
lewe
rekonstrueer.
Haar
lewe
word
dan
eintlik
'n
opvoering
van
sprokies.
(iii)
Die
sprokiemotief
word
op
verskillende
wyses
in
Griet
skryf
'n
sprokie
ontgin.
Die
verhaalinhoud
van
die
oersprokies
word
geironiseer
-
die
ironisering
geskied
deur
middel
van
'n
direkte
ironisering
van
die
verhaalinhoud
van
die
bekende
sprokies
in
die
hoofstuktitels
van
die
roman
en
deur
middel
van
'n
transformasie
in
die
hoofstuktitels
(sien
par.
4.1.1.1.1
en
4.1.1.1.2).
Die
wonder
van
die
sprokie
en
die
harde
werklikheid
word
gejukstaponeer
-
teenoor
die
etiese
oordeel
en
naiewe
moraal
wat
Jolles
as
eie
aan
'n
sprokie
geidentifiseer
het,
word
die
harde
werklikheid
(Griet
se
werklikheid
)
gestel
waar
die
man
nie
noodwendig
geluk
aan
die
vrou
besorg
nie;
waar
die
"happily
ever
195
after"
nie
noodwendig
na
die
huwelik
volg
nie;
waar
die
vrou
nie
noodwendig
as
passief,
arbeidsaam
en
afhanklik
van
'n
man
ervaar
wil
wees
nie.
Deur
middel
van
die
ironisering
van
die
tradisionele
sprokies
word
die
werklikheid
dus
blootgele.
In
die
roman
word
'n
ideologiese
interpretasie
of
die
verhaalinhoud
van
die
konvensionele
sprokies
bevestig.
Hierdie
onderskrywing
is
'n
bevestiging
van
Griet
se
omstandighede:
Die
hoofstuktitel,
I'll
huff
and
I'll
puff
and
I'll
blow
your
house
down
(hoofstuk
ses,
deel
I),
wat
die
sprokie,
"Die
drie
varkies",
betrek
en
Kat
en
muis
hou
huis
(hoofstuk
vier,
deel
III),
wat
heen
wys
op
die
sprokie,
"Kat
en
muis
hou
huis",
is
'n
bevestiging
van
Griet
se
huwelikslewe
saam
met
haar
gewese
man,
George.
Die
sesde
hoofstuktitel
in
deel
II,
Aspoester
verloor
haar
skoen
(ensovoorts,
ensovoorts)
onderskryf
die
psigologiese
interpretasie
waardeur
'n
seksuele
konnotasie
aan
die
skoen
gegee
word.
In
dele
I
en
II
word
die
ironisering
en
onderskrywing
van
die
oersprokies
aangetref,
terwyl
daar
in
deel
III
'n
wegbeweeg
van
die
bekende
sprokies
voorkom.
Die
romankarakter,
Griet
Swart,
bly
egter
nog
binne
'n
sprokiesfeer,
wat
die
vermoede
bevestig
dat
die
rol
van
sprokies
as
spreekbuis
van
die
gemeenskap
nie
bevraagteken
word
nie;
die
sprokie
se
buigsaamheid
om
met
nuwe
betekenisse
gelaai
te
word,
word
eerder
beklemtoon.
In
aansluiting
hierby
meen
Michel
Butor
dat
"
...
changing
times
and
changing
needs
...
"
regverdig
"
...
new
names
to
the
fairies"
(Godwin
1992:10).
196
Die
sprokie
leen
horn
tot
veelvlakkigheid,
dit
wil
se
meerduidige
ideologiese
interpretasies.
Bettleheim
(1976:88)
stem
hiermee
saam
as
hy
meen
dat
"fairy
tales
have
meaning
on
many
different
levels".
Die
ondermyning
van
die
tradisionele
uitbeeldings
van
die
vroulike
en
manlike
karakters
soos
dit
in
die
oersprokies
voorkom,
sluit
aan
by
die
feministiese
denkwyse
wat
die
seksistiese
visie
in
die
bekende
sprokies
bevraagteken.
Zipes
(1984)
gaan
van
die
standpunt
uit
dat
die
sprokie
die
behoeftes
en
konflikte
van
die
mense
binne
die
spesifieke
sosiale
orde
weerspieel
en
dat
mag
en
onderdrukking
die
hoofpunte
is
wat
deur
die
sprokie
aangesny
word.
In
Griet
skryf
'n
sprokie
word
so
'n
Marxistiese
interpretasie
onderskryf
as
die
werklikheid
van
Suid-
Afrika
op
satiriese
wyse
in
sprokievorm
beskryf
word.
Op
hierdie
wyse
word
kommentaar
gelewer
op
die
Apartheidstelsel
in
Suid-
Afrika.
In
hoofstuk
ses
(deel
II),
Aspoester
verloor
haar
skoen
(ensovoorts,
ensovoorts)
waarin
die
skoen
met
'n
seksuele
konnotasie
verbind
word,
word
'n
psigologiese
denkwyse
soos
byvoorbeeld
deur
Bettleheim
onderskryf,
bevestig.
(iv)
In
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
word
'n
moderne
onderskrywing
van
die
tradisionele
interpretasie
van
die
feeverhaal
gedoen.
Geykte
aannames
word
hierdeur
bevestig:
Die
vrou
kan
net
gesond,
gelukkig,
mooi
en
ryk
wees
deur
middel
van
die
man
wat
sy
trou.
Wanneer
die
storielyn
in
die
verhaal
random
die
huwelikslewe
van
die
twee
karakters
opgebou
word
die
aspek
wat
in
die
tradisionele
sprokie
in
'n
waas
van
vaagheid
omhul
word word
die
"moderne"
sprokie
'n
uitbreiding
van
die
konvensionele
sprokie.
197
(v)
Volgens
Jolles
gee
die
sprokie
gestalte
aan
die
mens
se
naiewe
morele
en
etiese
oordele
-
dit
beskryf
hoe
die
mens
graag
sou
wou
sien
dit
in
die
wereld
moet
gaan.
Die
hedendaagse
populere
lektuur
soos
byvoorbeeld
die
tipiese
Ena
Murray-,
Tryna
du
Toit-
en
Mills
&
Boonverhale
kan
as
voorbeeld
voorgehou
word
van
die
geestesaktiwiteit
wat
Jolles
as
onderliggend
aan
die
sprokie
beskryf.
Ook
in
literere
werke
kan
hierdie
geestesaktiwiteit
onderskei
word.
Die
gewildheid
van
die
boeke
getuig
van
die
mens
se
volhardende
verlange
na
'n
utopiese
wereld.
Griet
skryf
'n
sprokie
en
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
eindig
met
'n
11
sprokiesagtige
11
slot
en
onderskryf
dus
daarmee
die
naiewe
moraal
van
die
sprokie
soos
deur
Jolles
geidentifiseer.
(vi)
In
albei
verhale
is
die
sprokiemotief
'n
vertrekpunt
van
'n
verkenningstog
binne-in
mense
in.
In
Griet
skryf
'n
sprokie
bied
die
sprokiemedium
aan
Griet
Swart
die
geleentheid
om
haarself
van
die
werklikheid
te
distansieer
-
11
Maar
daar
is
iets
in
haar,
weet
Griet
in
haar
hart,
wat
afsydig
bly
selfs
wanneer
sy
huil,
selfs
wanneer
sy
alleen
is,
mi
skien
veral
wanneer
sy
alleen
is.
Wanneer
haar
gesig
vertrek
en
haar
wange
taai
word
van
trane,
kyk
die
storieverteller
in
haar
gefassineerd
na
die
huilende
Griet
Swart
11
(Van
der
Vyver
1992:143).
Terselfdertyd
bied
die
sprokiemedium
aan
Griet
die
geleentheid
om
nader
aan
die
werklikheid
te
beweeg
as
sy
die
skok,
bitterheid
en
woede
van
haar
pynlike
emosionele
ervaringe
daardeur
verwerk.
In
Weerkaatsings
'n
sprokie
word
die
feeverhaal
die
uitgangspunt
waardeur
die
groeiende
verhouding
tussen
twee
mense
198
geskilder
word.
In
die
roman
gaan
die
hoofkarakters,
Lize
Bergen
en
Charles
Ashton,
'n
gerieflikheidshuwelik
met
mekaar
aan.
Charles
besluit
om
met
Lize
te
trou
omdat
hy
oor
die
middele
beskik
om
die
atmosf
eer
te
skep
waarin
sy
kan
hers
tel.
Die
hoofrede
vir
sy
huweliksaanbod
is
egter
omdat
hy
dink
dat
hy
daardeur
sy
eensaamheid
kan
ophef.
Lize
aanvaar
sy
aanbod
omdat
sy
nie
meer
die
krag
het
om
alleen
teen
die
siekte
te
stry
nie.
Sekere
dinge,
soos
Charles
se
ongelukkige
kinder-
en
jeugjare
en
Lize
se
afhanklikheid
as
gevolg
van
haar
siekte,
verhoed
hulle
om
na
mekaar
uit
te
reik.
Die
huwelik
wat
reeds
in
hoofstuk
sewe
voltrek
word,
is
egter
'n
huwelik
slegs
in
naam.
Dan
begin
die
langsame
en
pynlike
groeiproses
waarin
die
karakters
mekaar
leer
ken.
Die
huwelik
word
eers
in
hoofstuk
sewentien
voltrek
wanneer
die
karakters
mekaar
in
liggaam
en
gees
vind.
Die
oersprokie
plaas
'n
hoe
premie
op
die
huwelik
deurdat
die
huwelik
as
die
belangrikste
gebeurtenis
in
sprokies
en
in
die
meeste
gevalle
as
die
beloning
vir
meisies
voorgehou
word.
Baker
plaas
dieselfde
hoe
premie
op
die
huwelik
maar,
anders
as
in
die
geval
van
die
oersprokies,
verskuif
die
fokus
na
die
huwelikslewe
van
die
"prins"
en
die
"prinses".
Die
huwelik
in
Weerkaatsings
word
eers
voltrek;
ware
huweliksvreugde
eers
ondervind,
as
wedersydse
lief
de,
begrip,
vertroue
tussen
die
karakters
bestaan.
Die
sprokie
word
dus
nie,
soos
Du
Plessis
(1991:53)
meen,
gebruik
om
die
huweliksverhouding
te
satiriseer
nie,
maar
die
basis
van
die
sprokie
word
gebruik
om
die
groeiende
verhouding
tussen
twee
persone
bloot
te
le;
om
aan
te
toon
hoe
die
"afstande"
tussen
twee
persone
afgebreek
word.
199
HOOFSTUK
5
DIE
HOOFKARAKTERS
Die
f
okuspunt
van
die
bespreking
in
die
hoof
stuk
val
op
die
karakterisering
van
die
vroulike
hoofkarakters
in
die
twee
primere
tekste.
Die
feministiese
en
Marxistiese
teksbeskouings
fokus
veral
op
wat
beskou
word
as
die
seksistiese
projeksie
van
die
man
en
vrou
in
die
sprokies.
Volgens
Lieberman
(1972b)
toon
'n
ondersoek
van
die
gewilde
sprokies
aan
dat
die
meeste
heldinne
en
meisies
as
sekondere
karakters
passief,
onderdanig
en
weerloos
is.
Waar
die
klem
by
manlike
karakters
op
dapperheid
en
dus
handeling
val,
val
die
fokus
vir
die
vroulike
karakters
op
skoonheid
en
passiwiteit.
Wanneer
die
meisie
in
die
sprokie
wel
handelend
optree,
is
dit
om
deugsaamheid,
arbeidsaamheid
en
moederlikheid
te
illustreer.
Die
sentrale
karakters
in
die
geselekteerde
romans
is
albei
vroue
wat
binne
krisissituasies
geplaas
word.
In
die
evaluering
van
die
vroulike
hoofkarakters
in
Griet
skryf
'n
sprokie
en
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
teen
die
agtergrond
van
die
tradisionele
sprokie,
word
gepoog
om
vas
te
stel
in
hoe
'n
mate
die
karakters
handelend
optree
-
in
hoe
'n
mate
hulle
aktief
besig
is
om
deel
te
he
aan
die
verandering
van
hulle
situasie.
Daar
word
dus
beoog
om
na
te
gaan
of
die
hoofkarakters
op
die
tradisionele
wyse
as
passiewe
vroue
uitgebeeld
word
of
nie.
200
5.1
KARAKTERISERINGSTEORIEe
Brink
(1987:67)
omskryf
karakter
"
...
as
iets
wat
ontstaan
uit
-
en
bestaan
by
-
die
wisselwerking
tussen
al
drie
die
werelde
van
'n
verhaal
(storie,
vertelteks,
vertelproses),
en
tussen
al
die
gegewens,
impulse,
elemente
of
aspekte
binne
daardie
hele
kompleks".
Johl
(Cloete
(red.)
1992:199)
onderskei
drie
fases
in
die
karakteriseringsmodelle
sedert
E.M.
Forster
se
beskouing
in
192
7
oor
karakters
in
verhalende
pros
a:
die
Forsterteorie
en
uitvloeisels
daarvan,
die
nuwe
formalisties-strukturalistiese
teorie,
en
onlangse
insigte
in
verband
met
karakterisering.
Binne
die
Forsterteorie
word
die
f
iktiewe
wereld
getoets
en
beoordeel
volgens
die
empiriese
werklikheid.
'n
Karakter
word
dus
getoets
aan
kriteria
soos
lewensgetrouheid
en
vergelykbaarheid
met
werklike
mense
en
optredes.
Forster
se
bydrae
tot
literatuurstudie
le
in
die
feit
dat
hy
'n
eerste
breedvoerige
poging
aangewend
het
om
romankarakters
te
klassifiseer.
Forster
(1975)
deel
karakters
in
twee
kategoriee
in
naamlik
"flat"
en
"round
characters".
Plat
karakters,
volgens
Forster
(1975:77),
"
were
not
changed
by
circumstances;
they
moved
through
circumstances"
.
Plat
karakters
word
opgebou
rondom
'n
enkele
idee
of
kwaliteit;
kan
in
een
sin
uitgedruk
word
en
is
dus
maklik
herkenbaar
en
nie
in
staat
tot
ontwikkeling
of
verrassing
nie.
Forster
beklemtoon
verrassing
as
'n
voorwaarde
vir
'n
ronde
karakter:
"The
best
of
a
round
character
is
whether
it
is
capable
of
surprising
in
a
convincing
way.
If
it
never
surprises,
it
is
flat.
If
it
does
not
convince,
it
is
a
flat
pretending
to
be
201
round"
(Forster
1975:85).
Die
kritiek
teen
Forster
se
indeling
was
dat
hy
horn
toegespits
het
op
uiterstes,
sander
om
aandag
te
gee
aan
die
"tussenkarakters"
wat
ontstaan
as
die
twee
soorte
karakters
met
mekaar
vermeng.
Ander
variasies
van
die
teorie
waar
Forster
se
siening
uitgebrei
en
verfyn
is,
is
byvoorbeeld
die
van
Muir
wat
die
terme
"pure"
en
"dramatic"
gebruik
vir
Forster
se
plat
en
ronde
karakters.
Muir
heg
ook
grater
waarde
as
Forster
aan
die
plat
karakter,
deurdat
hy
meen
die
"pure"
karakter
tog
effekte
kan
bewerkstellig
".
. .
that
are
not
mechanical
and
a
vision
of
humanity
that
is
not
shallow"
(Smuts
1975:
11).
Blok
benader
sy
karakterindeling
vanuit
'n
meer
strukturele
metode.
Hy
probeer
die
afwesige
tussenkarakters
by
Forster
aandui
en
onderskei
op
'n
glyskaal
tussen
karakters
wat
hulle
tyds-
en
ruimtebeweging
leef
en
beleef
(Cloete
(red.)
1992:200)
Volgens
Johl
(Cloete
(red.)
1992:
200)
kan
Propp
se
Morphologie
du
conte
(1970)
beskou
word
as
die
basis
van
die
Strukturalisme
se
karaktermodelle.
Propp
baseer
sy
studie
op
volksverhale
en
identifiseer
sewe
rolle
wat
karakters,
genoem
"dramatic
personae"
,
vertolk.
Greimas
lewer
belangrike
verruimende
bydraes
tot
hierdie
strukturalistiese
konsepte.
Hy
beskou
karakters
(akteurs
in
sy
terme)
as
funksies
van
die
gebeurelaag.
Hy
bied
'n
aktansiele
model
aan
waarvolgens
"akteurs"
geklassifiseer
kan
word.
Sekere
bewegings
of
strominge
in
die
handelinge
van
'n
verhaal
word
geidentifiseer.
Alle
akteurs
wat
in
dieselfde
stroom
beweeg
of
aan
dieselfde
kategorie
behoort,
noem
Greimas
"aktante"
dit
wil
se
"
akteurs
gestroop
van
individualiteit
en
uitsluitlik
beoordeel
volgens
hulle
verhouding
tot
die
"rigting"
202
waarin
hulle
werk,
ofte
wel
hul
funksie
(Brink
1987:23)
Greimas
groepeer
dus
gebeure
in
reekse.
Die
aktansiele
model
toon
ses
aktantkategoriee
aan
wat
in
opposisiepare
gegroepeer
is,
naamlik:
subj
ek/
obj
ek,
skenker
I
ontvanger,
helper/
opponent.
As
die
hoeveelheid
akteurs
per
aktant
te
veel
word,
moet
daar
volgens
Greimas
verder
onderskei
word
na
aanleiding
van
teenstellings
byvoorbeeld
die
waarheidsgehal
te
waar
die
aktante
se
egtheid
binne
die
aktansiele
struktuur
getoets
word.
Dieselfde
akteur
kan
by
meer
as
een
aktant
aansluit
(Cloete
(red.)
1992:200).
Brink
(1987:85)
verwoord
die
voor-
en
nadeel
van
Greimas
se
model
as
volg:
"Die
voordeel
van
so
'n
model
is
dat
dit
die
hele
verhaal
benader
as
'n
(dinamiese)
struktuur,
nie
as
'n
gegewe
bestaande
uit
vaste
"elemente"
in
'n
hele
verhaalopset.
Maar
di§
soort
model
betrag
'n
verhaal
ook
asof
dit
net
uit
'n
horisontale
ontwikkelingsas
bestaan
en
lees
maklik
verby
die
vertikale
verdigtinge
wat
die
tekstuur
van
so
'n
as
bepaal".
Smuts
(1975)
deel
karakters
in
volgens
kommunikatiewe
en
nie-kommunikatiewe
karakters.
Resente
narratologiese
insigte
fokus
op
'n
meer
integrerende
en
minder
geskematiseerde
karakteriseringsmodel.
Die
klem
val
nou
meer
op
'n
totale
teksproses
waarin
daar
'n
wisselwerking
is
tussen
die
drie
verhaalw@relde
(storie,
vertelteks
en
vertelproses)
Hierdie
wisselspel
tussen
die
drie
teksw@relde
bevat
sekere
informasiebronne
waarlangs
die
leser
die
karakteriseringsproses
kan
naspeur.
Rimmon-Kenan
(1987)
onderskei
tussen
direkte
omskrywing
(direct
definition)
en
indirekte
aanbieding
(indirect
presentation)
.
Direkte
omskrywing
word
met
203
behulp
van
'n
byvoeglike
naamwoord,
'n
selfstandige
naamwoord
of
'n
uitdrukking
weergegee.
Indirekte
aanbieding
benoem
nie
die
karaktertrek
nie,
maar
laat
dit
aan
die
leser
oor
om
self
af
te
lei
wat
geimpliseer
word.
Rimmon-Kenan
(1987:61)
is
ten
gunste
van
indirekte
aanbieding,
want
"
...
in
the
present
day,
when
suggestiveness
and
indeterminacy
are
preferred
to
closure
and
definitiveness
and
when
emphasis
is
put
on
the
active
role
of
the
reader,
the
explicitness
and
guiding
capacity
of
direct
definition
are
often
considered
drawbacks
rather
than
advantages.
As a
result,
definition
is
less
frequently
used
in
twentieth-
century
fiction
and
indirect
presentation
tends
to
predominate".
Onder
indirekte
omskrywing
word
dan
onderskei
die
handeling,
gesprekke,
voorkoms
en
omgewing
van
die
karakter.
Barthes
(1975)
meen
dat
die
inligting
wat
uit
die
naam
van
'n
karakter
afgelei
kan
word,
ook
bydra
om
die
"oopte"
random
die
karakter
in
te
vul
.
Resente
literatuurwetenskaplikes
karakterisering
beweeg
dus
verder
se
weg
sienswyse
omtrent
van
skematisering
en
karakter
word
gesien
as
die
resultaat
van
die
hele
verhaalopset.
Tog
word
die
spitwerk
van
vroeere
navorsers
nie
geringgeskat
nie,
want
hulle
werk
bied
onteenseglik
die
vastrapplek
in
die
ontwikkeling
van
nuwe
literatuurbeskouinge.
'n
Aanhaling
van
Albert
Einstein
in
Brink
se
werk,
Vertelkunde
-
'n
inleiding
tot
die
lees
van
verhalende
tekste,
onderstreep
die
gedagte:
"Erecting
a
new
theory
is
not
like
destroying
an
old
barn
and
erecting
a
skycraper
in
its
place.
It
is
rather
like
climbing
a
mountain,
gaining
new
and
wider
views,
204
discovering
unexpected
connections
between
our
starting
point
and
its
rich
environment.
But
the
point
from
which
we
started
out
still
exists
and
can
be
seen,
although
it
appears
smaller
and
forms
a
tiny
part
of
our
broad
view
gained
by
the
mastery
of
the
obstacles
on
our
adventurous
way
up".
In
hierdie
ondersoek
na
die
karakterisering
van
die
twee
vroulike
karakters
in
die
twee
primere
tekste
word
gesteun
op
die
teoriee
van
Rimmon-Kenan
(in
die
geval
van
die
karakterisering
van
Griet
Swart)
en
Greimas
(by
die
karakterisering
van
Lize
Bergen)
.
Bogenoemde
literatuurwetenskaplikes
se
teoriee
is
bruikbaar
gevind,
omdat
die
karakters
daardeur
"
...
gerelateerd
(wordt)
aan
het
hele
tekstmateriaal"
(Bal
1979:7).
5.2.
GRIET
SWART
AS
SENTRALE
KARAKTER
5.2.1
Karakterisering
deur
middel
van
naamgewing
Smuts
(1975:27)
is
van
mening
dat
karakterisering
deur
benaming
een
van
die
oudste
en
eenvoudigste
maniere
van
karakterisering
is.
Volgens
Hamon
skep
"···
die
eerste
verskyning
van
'n
nie-
historiese
eienaam
...
'n
soort
semantiese
'spasie'
of
'oopte'
in
die
teks"
(Brink
1987:
71).
Barthes
meen
dat
"the
proper
name
acts
as
a
magnetic
field
for
the
semes;
referring
in
fact
to
a
body,
it
draws
the
semic
configuration
into
an
evolving
(biological)
tense"
(Barthes
1975:
67).
Die
"opbou"
van
'n
karakter
deur
middel
205
van
die
gegewens
wat
die
leser
omtrent
die
karakter
in
die
teks
optel,
kan
dus
al
reeds
by
die
eienaam
begin,
dit
wil
se
nog
voordat
hierdie
"lee
teken"
gevul
word
met
eienskappe
uit
die
teks.
Soos
in
par.
2.3.3.4
bespreek,
word
die
karakters
in
sprokies
nie
dikwels
benoem
nie,
maar
aangedui
deur
algemene
benaminge
soos
"'n
man",
"die
jongste"
ensovoorts.
Wanneer
die
karakters
wel
benoem
word,
weerspieel
die
benaminge
ook
'n
algemeenheid
byvoorbeeld
"Jan",
"Hans",
"Griet"
ensovoorts.
Binne
die
roman
Griet
skryf
'n
sprokie
word
daar
'n
verband
gele
tussen
die
romankarakter,
Griet
Swart,
en
sprokiesheldinne
met
dieselfde
voornaam.
In
die
bespreking
van
hoofstuk
2
(deel
I)
,
Hansie
en
Grietjie
en
die
Struggle
(par.
4.1.1.2
bladsy
149),
is
aangetoon
hoedat
Griet
Swart
heenwys
op
die
handelende
Grietj
ie
in
die
tweede
fase
van
die
sprokie,
"Hansie
en
Grietjie".
Soos
in
die
geval
van
die
sprokiesheldin,
Grietjie,
word
sekere
beproewinge
in
Griet
Swart
se
weg
gele
en
moet
sy
self
planne
beraam
om
die
struikelblokke
te
oorkom.
Ook
die
sprokiesheldin
in
"Die
slim
Griet"
word
met
Griet
Swart
verbind.
Weereens
word
die
verbandlegging
bewerkstellig
deurdat
albei
karakters
dieself
de
voorname
het.
Die
hoofstuktitel,
Dom
Griet
droom
sy
word
slim
(hoofstuk
4
deel
II)
betrek
die
sprokie,
"Die
slim
Griet".
In
bogenoemde
hoofstuk
is
Griet
Swart
se
slim
word,
haar
oorwinning
eerstens
gelee
in
haar
besluit
om
minder
van
haar
sielkundige
afhanklik
te
wees.
Tweedens
word
Griet
Swart
"slim"
as
sy
geleidelik
in
haar
drome,
dit
wil
se
in
haar
onderbewussyn,
die
verwydering
tussen
haar
en
George
begin
aanvaar.
Die
wysiging
in
206
die
hoofstuktitel,
Dom
Griet
droom
sy
word
slim,
betrek,
soos
in
par.
4
.1.1.1.
2
bespreek,
die
seksistiese
uitbeelding
van
die
vroulike
karakter
in
die
oersprokies
-
waar
skoonheid
as
die
bate
van
vroue
gesien
is
en
intelligensie
as
die
bate
vir
die
man.
Die
wysiging
in
die
titel
is
dus
'n
ironiese
feministiese
weergawe
van
die
seksistiese
uitbeelding
van
die
vroulike
karakters
in
die
tradisionele
sprokies.
Dit
is
egter
veelseggend
dat
Griet
Swart
verbind
word
met
twee
aktiewe
of
handelende
sprokiesheldinne
-
daaruit
kan
afgelei
word
dat
die
hoofkarakter
in
Griet
skryf
rn
sprokie
soos
haar
naamgenote
haar
lot
in
haar
eie
hande
gaan
neem;
sy
gaan
probeer
om
iets
te
doen
om
haar
situasie
te
verander.
Die
naam,
Griet,
kom
meermale
in
die
roman
voor
en
nie
net
in
verbinding
met
die
sprokieswereld
nie.
Jans
vra
aan
Griet
of
sy
geweet
het
dat
daar
'n
voel
is
wat
die
swartstertgriet
genoem
word.
Die
verbintenis
met
Griet
Swart
kan
gevind
word
deurdat
haar
voor-
en
familienaam
in
die
voel
se
naam
opgesluit
le.
Wat
belangrik
is,
is
dat
die
dier
wat
deur
die
naam
benoem
word,
die
vermoe
besit
om
te
vlieg.
Om
te
vlieg
is
'n
toestand
waarna
Griet
hunker
sy
wil
vlieg
en
wegsweef
uit
haar
persoonlike
omstandighede,
maar
ook
uit
'n
diktatoriale
politieke
bes
tel
waar
geweld
en
uitbuiting
hoogty
vier.
Om
te
vlieg
word
dus
'n
metaf
oor
vir
bevryding.
Die
heenwys
na
die
politieke
omstandighede
in
haar
land
kan
na
haar
familienaam,
Swart,
herlei
word.
In
een
van
haar
selfgeskepte,
satiriese
sprokies
oor
haar
geboorteland
word
vertel
van
'n
kaalkop
koning
wat
alle
kleure,
behalwe
oranje,
wit
en
blou,
verban
het
omdat
enige
ander
kleur
207
aan
horn
'n
kopseer
gegee
het.
Swart
was
vir
horn
die
sondigste
kleur
van
almal
omdat
dit
horn
aan
die
Ondenkbare
Toekoms
herinner
het.
Griet,
met
die
familienaam
Swart,
is
natuurlik
in
ongµns
by
die
kaalkop
koning,
maar
in
lyn
met
die
"Nuwe
Suid-Afrika".
Die
naam,
Griet
as
beskermer
teen
die
bose,
kom
ook
in
die
roman
voor.
Vroeg
in
die
verhaal
(bladsy
21)
verskaf
Jans
aan
Griet
een
van
sy
brokkies
"nuttelose"
inligting:
Griet
laat
horn
dink
aan
die
blom,
wildemagriet,
wat
volgens
die
swart
mense
beskerming
teen
die
bose
bied.
Verder
word
daar
ook
verwys
(bladsy
160)
na
Sint
Magriet
wat
volgens
oorlewering
'n
draak
met
'n
kruis
op
die
vlug
laat
slaan
het.
Die
romankarakter
se
voornaam,
Griet,
le
in
albei
verwysings
opgesluit
in
die
benaminge
van
die
blom
en
die
heilige
Magriet.
Ook
Griet
Swart
probeer
om
die
bose
of
onheil
van
haar
huis
af
te
weer
sy
plant
byvoorbeeld
onder
hul
slaapkamervenster
'n
bos
clivias
wat
volgens
ouvroustories
beskerming
bied
teen
die
bose;
sy
pleit
by
George
dat
hulle
'n
huweliksraadgewer
moet
gaan
sien.
Al
Griet
se
pogings
om
haar
huwelik
te
red,
misluk
egter.
In
haar
pogings
om
haarself
te
beskerm
teen
die
bose
of
depressie
waarin
haar
pynlike
emosionele
ervarings
haar
gedompel
het,
is
Griet
suksesvol.
Sy
gaan
spreek
'n
sielkundige,
sy
gebruik
haar
geloof
in
die
wonderbaarlike,
haar
vermoe
om
stories
te
vertel,
haar
sin
vir
humor
en
die
ondersteuning
van
haar
f
amilie
en
vriende
om
haar
traumatiese
ervaringe
te
verwerk.
Die
suggestie
in
deel
III
is
daar
dat die
toekoms
vir
Griet
rooskleuriger
sal
wees.
Die
naam,
Griet,
word
in
die
roman
ook
aan
depressie
gekoppel.
208
Griet
verduidelik
aan
haar
vriendin,
Gwen,
dat
"swartgriet
soen"
beteken
"om
te
veel
te
drink".
Hierdie
uitdrukking
wys
dan,
soos
in
par.
4
.1.1.
3
bespreek,
heen
op
die
depressie
wat
op
die
oomblik
deur
die
twee
vriendinne
ervaar
word.
Gwen
voel
bedruk
omdat
haar
verhouding
met
Klaus
op
die
rotse
geloop
het
en
Griet
voel
terneergedruk
omdat
sy
van
Adam
afskeid
geneem
het.
Hierdie
depressie
vind
weerklank
in
hoofstuk
5
(deel
II),
Die
Swart
'
Susters.
Alhoewel
die
hoofstuktitel
met
sy
verwysing
na
die
familienaam
na
Griet
Swart
en
haar
susters
verwys,
wys
"Swart"
in
die
hoofstuk
ook
heen
op
Griet
en
Tienie
se
depressies.
Albei
ervaar
eensaamheid
en
hulle
dink
dat
hierdie
eensaamheid
deur
'n
maat
opgehef
kan
word.
Die
naamgegewe
van
die
hoofkarakter
in
die
roman
help
dus
om
die
"oopte"
random
die
storiekarakter,
Griet
Swart,
in
te
vul.
5.2.2
Karakterisering
met
behulp
van
uiterlike
beskrywing
Rimmon-Kenan
(1987:65)
meen
dat
"
...
the
metonymic
relation
between
external
appearance
and
character-traits
has
remained
a
powerful
resource
in
the
hand
of
many
writers".
Die
leser
kry
'n
voorstelling
van
die
uiterlike
voorkoms
van
die
Griet-karakter
deur
die
oe
van
Griet
Swart.
As
gevolg
van
die
verwerping
deur
haar
man
en
haar
mislukte
swangerskappe,
twyfel
Griet
in
haarself
as
vrou.
Hierdie
negatiewe
belewing
van
haarself
kom
tot
uiting
in
die
wyse
waarop
Griet
na
haarself
kyk.
Wanneer
Griet
na
haar
209
uiterlike
voorkoms
verwys,
is
dit
om
die
aftakeling
uit
te
wys.
As
gevolg
van
haar
Cal
vinistiese
agtergrond,
maar
ook
vanwee
haar
liggaam,
voel
Griet
ongemaklik
as
sy
die
oggend
nakend
langs
Adam
wakker
skrik:
"Sy
sal
nooit
so
ontspanne
sender
haar
klere
kan
wees
nie.
Veral
nie
terwyl
'n
vreemdeling
in
die
skerp
oggendlig
na
die
blou
are
op
haar
bene
of
die
vet
om
haar
boude
kyk
nie"
(Van
der
Vyver
1992:100).
Op
die
strand
saam
met
Adam
word
die
negatiewe
aspekte
van
haar
liggaam
weer
beklemtoon:
"Sy
moes
al
haar
moed
bymekaarskraap
om
saam
met
Adam
en
sy
hemelse
lyf
Clifton
toe
te
gaan.
Sy
kon
haar
skaars
voorstel
hoe
sy
met
haar
winterwit
vel
en
wulpse
boude
langs
horn
sou
lyk"
(Van
der
Vyver
1992:135).
Ook
haar
selfbeeld
kwyn
soos
die
veroudering
van
haar
liggaam
toeneem
en
sy
vrees
dat
geen
man
haar
meer
aantreklik
sal
vind
nie.
Vir
Tienie
is
dit
"fokken
sad"
dat
Griet
se
selfbeeld
van
'n
man
se
aanvaarding
afhang.
Hierdie
Stelling
van
Tienie
onderstreep
haar
siening
dat
sprokies
vir
die
deurmekaar
toestand
van
die
wereld
verantwoordelik
is.
In
die
oersprokie
word
groot
klem
geplaas
op
die
vrou
se
uiterlike.
"Die
paddakoning"
(Van
der
Vyver
1984:7)
begin
so:
"In
die
ou
tyd,
toe
wense
nog
waar
geword
het,
was
daar
'n
koning
wie
se
dogters
almal
mooi
was.
Maar
die
j
ongste
was
so
beeldskoon
dat
selfs
die
son,
wat
immers
al
alles
gesien
het,
verwonderd
was
oor
haar
skoonheid,
in
so
'n
mate
dat
hy
verblind
is".
In
"Die
ses
diensknegte"
(Van
der
Vyver
1984:318)
word
die
skoonheid
van
die
meisie
ook
beklemtoon:
"Lank,
lank
gelede
was
daar
'n
ou
koningin
wie
se
dogter
die
mooiste
onder
die
son
was".
In
par.
4
.1
is
aangetoon
hoe
die
wonder
van
die
sprokie
deur
die
harde
210
werklikheid
ontluister
word.
Ook
by
hierdie
aksentuering
van
die
vrou
se
fisiese
skoonheid
word
dus
'n
omkering
in
Griet
skryf
'n
sprokie
ervaar.
Die
voorstelling
van
Griet
se
uiterlike
voorkoms
staan
in
kontras
met
die
van
die
sprokiesheldinne
in
die
konvensionele
sprokies.
Griet
se
beheptheid
met
haar
kwynende
fisiese
aantreklikheid
moet
miskien
voor
die
deur
van
die
oersprokies
met
hulle
oordrewe
beklemtoning
van
die
skoonheid
gele
word.
Alhoewel
Griet
herkenbaar
is
as
'n
Afrikanervrou,
word
daar
nooit
'n
spesifieke
portretindruk
van
haar
geskilder
nie.
Die
leser
weet
nie
of
Griet
byvoorbeeld
blou,
groen
of
bruin
oe
het
nie;
of
haar
hare
kort,
lank,
blond,
bruin,
swart,
krullerig
of
steil
is
nie.
Hierdie
"gesigloosheid",
naas
haar
universele
krisis,
maak
dit
vir
die
vroulike
leser
makliker
om
met
Griet
te
identifiseer
-
sy
kry
die
gesig
van
elke
vrou.
Of
soos
Britz
(1992)
dit
stel:
"Griet
is
op
haar
verwilderde
manier
verteenwoordigend
van
'n
hele
generasie
van
dertigplussers
in
ons
Afrikaanse
stadsamelewing.
Sy
is
een
van
die
jong
Afrikaners
wat
met
een
voet
in
'n
landelike
agtergrond
en
'n
Calvinistiese
opvoeding
staan,
maar
met
die
ander
voet
in
die
wandelhal,
die
jappiekroeg,
die
wereld
van
postmoderne
romans,
vrese
oor
die
Nuwe
Suid-Afrika,
jong
minnaars,
vigs
en
endemiese
egskeidings
...
".
Volgens
Van
der
Merwe
(1992a)
is
Griet
die
spreekbuis
van
'n
tussengeslag.
Hierdie
tussengeslag
kan
nie
meer
die
waardes
van
die
ouer
geslag
vroue
aanvaar
nie,
maar
hulle
slaag
ook
nie
daarin
om
heeltemal
van
daardie
konvensies
los
te
kom
nie.
211
5.2.3
Karakterisering
deur
middel
van
gesprekke
In
verband
met
hierdie
tegniek
van
karakterisering
meen
Rimmon-
Kenan
(1987:63)
dat
"a
character's
speech,
whether
in
conversation
or
as
a
silent
activity
of
the
mind,
can
be
indicative
of
a
trait
or
traits
both
through
its
content
and
through
its
form".
Griet
Swart
se
gesprekke
met
mede-karakters
en
met
haarself
getuig
van
eerlikheid,
openhartigheid
en
"vreesloosheid"
wanneer
dit
kom
by
die
verwoording
van
haar
vrese,
emosies
en
behoeftes.
5.2.3.1
Die
karakter
in
gesprek
met
ander
Die
handelende
Griet
Swart
gebruik
eerstens
die
praatkuur
om
haar
persoonlike
lyding
te
verwerk.
Wanneer
dit
blyk
dat
hulle
huweliksbootjie
in
troebel
water
vaar,
pleit
Griet
by
George
dat
hulle
'n
huweliksraadgewer
moet
gaan
spreek.
George
stem
eindelik
in
tot
huweliksterapie,
maar
dit
red
nie
die
huwelik
van
ondergang
nie.
As
haar
man
haar
verwerp,
gaan
Griet
voort
met
die
terapie.
Nou
nie
meer
om
haar
huwelik
te
red
nie,
veel
eerder
om
haarself
te
red,
om
weer
in
haarself
as
'n
mens
met
eiewaarde
te
glo.
Sy
verwoord
haar
gevoelens
aan
Rhonda.
Griet
vertel
haar
van
haar
mislukte
selfmoordpoging,
haar
mislukte
pogings
om
vir
George
te
sien
en
van
George
se
onvermoe
om
haar
woede
te
begryp:
"Hy
se
hy
kan
nie
verstaan
hoekom
ek
so
kwaad
is
nie.
Dis
die
ergste
van
alles,
dat
hy
kan
aangaan
met
sy
lewe
asof
niks
gebeur
het
nie,
asof
ek
'n
blad
is
wat
sommerso
uitgeskeur
kan
word.
Nie
212
'n
blad
met
woorde
op
nie,
nie
iets
wat
jy
sal
mis
as
dit
uit
'n
boek
verdwyn
nie,
nie
eers
'n
bleddie
advertensieblad
nie!
'n
Spierwit,
dollee
blad"
(Van
der
Vyver
1992:26).
Griet
ervaar
twyfel
en
geloof
in
haarself:
As
Rhonda
aan
haar
die
versekering
gee
dat
sy
vordering
maak,
antwoord
Griet:
"Sure.
Ek
kan
cope.
Ek
kan
spykers
in
mure
kap
en
my
vibrator
se
batterye
omruil.
Ek
het
geleer
om
my
kop
soos
'n
man
te
gebruik
en
my
lyf
te
geniet
soos
'n
man
syne
geniet.
Maar
wat
maak
ek
met
my
hart?"
(Van
der
Vyver
1992:188).
Die
praatkuur
sluit
ook
haar
familie
en
vriende
in.
Sy
praat
met
haar
pa,
ma,
broer
en
susters,
veral
Tienie.
Teenoor
haar
ma
en
Nella
erken
sy
haar
verlange
na
haar
stief
seuns:
"Dis
verskriklik
om
'n
stiefma
te
wees!
Jy's
die
villian
in
al
wat
'n
fairy
tale
is!
En
as
jou
man
jou
los,
verloor
jy
alle
aanspraak
op
sy
kinders.
Asof
hulle
meubelstukke
is
wat
aan
horn
behoort.
Ek
verlang
na
Michael
en
Rafael
en ek
mag
hulle
nie
sien
nie.
Dit
gaan
sleg"
(Van
der
Vyver
1992:71).
Sy
verwoord
aan
Tienie
die
smart
wat
sy
ervaar
het
met
haar
onvervulde
swangerskappe:
"As
ek
hierdie
koppie
nou
teen
die
muur
stukkend
gooi,
sal
ek
dit
miskien
weer
aanmekaar
kan
las,
maar
daar
sal
skerwe
wees
wat
ek
nie
weer
kan
kry
nie.
Dis
seker
maar
wat
gebeur
elke
keer
wanneer
iemand
doodgaan
vir
wie
jy
lief
is
...
jou
ma
of
jou
man
of
jou
broer
...
As
dit
jou
kind
is,
is
daar
so
baie
skerwe
missing
dat
daar
nie
veel
oorbly
om
te
las
nie"
(Van
der
Vyver
1992:96).
Sy
praat
oor
haar
eensaamheid:
"Mens
cope
van
dag
tot
dag
...
maar
nie
altyd
van
nag
tot
nag
nie"
(Van
der
Vyver
1992:
97)
Sy
verwoord
haar
vrees
dat
geen
man
haar
meer
aantreklik
sal
vind
213
nie:
"My
selfbeeld
is
aan
flarde
...
Ek
kyk
in
die
spieel
en
al
wat
ek
sien,
is
dat
ek
sewe
jaar
ouer
is,
dat
ek
sewe
keer
meer
plooie
en
slap
spiere
het.
Ek
kan
nie
glo
dat
enige
man
my
ooit
weer
aantreklik
sal
vind
nie"
(Van
der
Vyver
1992:119).
Griet
praat
met
Louise
oor
haar
egskeiding.
Sy
soek
Jans
se
geselskap
op
en
praat
padlangs
oor
haar
behoefte
aan
'n
maat:
"Ek
is
gatvol
vir
slim
mans
...
Ek
soek
'n
dom
man.
Dom
en
sterk"
(Van
der
Vyver
1992:18).
Teenoor
Gwen
som
sy
haar
gevoel
teenoor
Adam
op:
"Hy
laat
my
veilig
voel
...
Ek
mis
horn
snags,
ek
wil
my
oe
toemaak
en
my
kop
onder
sy
arm
indruk,
ek
is
moeg
daarvan
om
alleen
en
bang
in
my
bed
te
le!"
(Van
der
Vyver
1992:142).
Almal
probeer
om
'n
verskil
te
maak
in
Griet
se
negatiewe
belewing
van
haar
situasie.
In
Propp
se
terme
word
hulle
die
helpers
wat
die
held
ondersteun.
Rhonda
verseker
Griet
dat
sy
op
die
herstelpad
is
as
sy
nie
haar
selfmoordpoging
volvoer
nie.
Wanneer
haar
egskeiding
amptelik
afgehandel
is
en
Griet
oorval
word
deur
'n
onverwagte
paniekvlaag,
is
Rhonda
daar
met
die
versekering
dat
die
ergste
verby
is
-
sy
(Griet)
het
ver
op
die
hers
tel
pad
gevorder.
Nella
verseker
Griet
van
die
familie
se
bystand:
"Jy's
altyd
so
besig
om
die
efficient
oudste
suster
te
wees,
jy's
eintlik
vir
almal
'n
pyn
in
die
gat.
Hoekom
relax
jy
nie
'n
slag
nie?
Se
vir
ons
dit
gaan
sleg!
Of
dink
jy
ons
sal
jou
verwerp
oor
jy
nie
kan
cope
nie?"
(Van
der
Vyver
1992:71).
Ook
Louise
probeer
om
Griet
te
ondersteun
-
al
is
siniese
bevestiging
van
Griet
se
situasie
al
wat
sy
kan
bied.
Wanneer
Griet
vir
Louise
oor
die
verbrokkeling
van
haar
huwelik
inlig,
is
haar
antwoord:
"Marriage
stinks,
dis
al
wat
ek
kan
se
...
ek
wou
maar
214
net
vir
jou
se
jy's
nie
alleen
in
die
struggle
nie.
Marriage
is
a
great
institution,
soos
hulle
se,
but
who
wants
to
live
in
a
fucking
institution?"
(Van
der
Vyver
1992:39).
5.2.3.2
Die
karakter
in
gesprek
met
haarself
Griet
se
eerlikheid
kom
die
duidelikste
na
vore
in
haar
"praat"
met
haarself.
Dit
is
met
onverbloemde
eerlikheid
dat
Griet
haar
emosies
en
behoeftes
teenoor
haarself
verwoord.
As
gevolg
van
haar
egskeidingstrauma
beweeg
sy
deur
verskillende
stadia
tot
emosionele
genesing.
Eers
ervaar
sy
ontgogeling
en
wil
selfmoord
pleeg;
daarna
woede
en
bitterheid.
Sy
verwoord
hierdie
woede
vir
haarself:
"Sy
wil
horn
stadig
doodmartel,
maar
dit
se
sy
vir
niemand
nie.
Sy
wil
horn
in
sy
eie
huis
toesluit,
sender
telefoon
of
koerant
of
enige
verbintenis
met
die
buitewereld.
Sy
wil
sy
slaappille
en
sy
depressiepille
in
die
toilet
wegspoel.
Sy
wil
'n
afstandbeheerde
videokamera
in
elke
kamer
inbou,
en
kyk
hoe
hy
geleidelik
waansinnig
word.
Soms
skrik
sy
vir
haar
eie
waansin"
(Van
der
Vyver
1992:
26)
.
Sy
analiseer
haar
behoeftes
en
probeer
nie
om
die
gemis
van
haar
man
en
haar
seksuele
behoef
tes
te
ontken
nie:
"Sy
mis
seks,
weet
sy
op
hierdie
Allerheiligeoggend
met
'n
verwoestende
sekerheid
...
Sy
mis
haar
man,
sy
mis
haar
huis,
sy
mis
die
voorspelbaarheid
van
Vrydagaande
saam
met
horn
en
sy
kinders"
(Van
der
Vyver
1992:13).
Griet
praat
op
die
man
af
oor
haar
gevoelens
met
ander
en
met
haarself
-
dit
is
asof
sy
daardeur
haar
depressie
en
emosionele
215
lyding
wil
besweer.
Sy
karakteriseer
haarself
as"
...
'n
vrou
wat
wou
skryf
omdat
sy
geglo
het
die
pen
is
magtiger
as
die
penis"
(Van
der
Vyver
1992:13).
Seksuele
ervaring
in
die
verhaal
beweeg
weg
van
die
model
van
manlike
begeerte
en
vroulike
onderwerping
en
daarin
le
die
bevryding
vir
Griet.
Van
Adam
dink
Griet
"
...
dat
sy
die
man
'n
nag
lank
wil
naai
...
"
(Van
der
Vyver
1992:
89)
.
Volgens
Muller
(1993)
is
die
beeld
van
die
mooi
dom
blondine
wat
daarop
ingestel
is
om
die
man
se
behoeftes
te
bevredig,
kenmerkend
van
tradisionele
manlike
taalgebruik.
Die
manier
waarop
mans
soms
van
vroue
praat,
word
egter
deur
Griet
se
woorde
omgekeer:
"Die
probleem
met
slim
mans
is
dat
hulle
te
veel
praat
en
te
min
naai.
Die
probleemmet
dom
mans
is
gewoonlik
dieselfde.
Maar
so
nou
en
dan
kry
jy
een
wat
sy
mond
kan
hou
en
sy
lyf
kan
gebruik.
Dan
moet
jy
hou
wat
jy
het
-
en
op
jou
tande
byt
elke
keer
as
hy
iets
stupids
se.
Maar
dis
wat
jy
maar
met
enige
man
moet
doen"
(Van
der
Vyver
1992:20).
Griet
erken
aan
haarself
dat
sy
wegbeweeg
het
van
die
stereotipe
beeld
van
'n
vrou:
"Soms
wonder
sy
of
haar
onvermoe
om
'n
kind
in
die
wereld
te
bring
ook
haar
skuld
kan
wees.
Of
sy
gestraf
word
omdat
sy
meer
van
skryf
as
kook
hou.
Meer
van
seks
as
van
stryk"
(Van
der
Vyver
1992:
96)
.
Die
twyfel
en
geloof
in
haarself
wat
sy
teenoor
ander
uitspreek,
erken
sy
ook
teenoor
haarself:
"Sy
glo
in
die
mag
van
die
verbeelding
...
eerder
as
in
die
onmag
van
die
werklikheid.
Sy
glo
in
die
moontlikheid
van
liefde
eerder
as
in
die
sekerheid
van
die
dood.
Sy
glo
in
stories
-
maar
is
dit
genoeg?"
(Van
der
Vyver
1992:130).
Griet
word
dus
nie
as
vrou
met
bo-menslike
kwaliteite
gesien
nie
sy
is
weerloos
en
weerbaar
binne
haar
216
krisissituasie,
maar
met
'n
wil
om
te
oorleef.
5.2.4
Karakterisering
deur
middel
van
handeling
Rimmon-Kenan
identifiseer
die
optrede
van
'n
karakter
as
een
van
die
indirekte
informasiebronne
waaruit
afleidings
omtrent
die
karakter
gemaak
kan
word.
Die
vraag
ontstaan
dus
wat
doen
Griet
Swart
om
haar
krisissituasie
te
oorleef?
Sy
praat,
sy
skryf,
sy
lag
en
sy
het
'n
spontane
seksuele
ervaring.
Sy
beleef
dus
nie
haar
krisissituasie
passief
nie,
maar
is
aktief
besig
om
deel
te
he
aan
die
verandering
van
haar
situasie.
Soos
reeds
in
par.
5.2.3
aangetoon,
verwoord
Griet
met
onverbloemde
eerlikheid
haar
gevoelens
teenoor
haar
sielkundige,
vriende
en
familie.
As
sy
deur
haar
sielkundige
aangeraai
word
om
haar
lewe
te
rekonstrueer
deur
haar
eie
verhaal
neer
te
skryf,
ontstaan
die
dagboek
waarin
sy
haar
ervarings
deur
die
medium
van
sprokies
vertel.
Die
skryfkuur
wat
deur
die
titel
belig
word,
word
hier
betrek.
Skryf
word
letterlik
en
figuurlik
vir
Griet
'n
oorlewingsmiddel.
Sy
is
'n
"sprokieskryfster"
van
beroep.
Griet
vertaal
en
skryf
sprokies
om
haar
brood
te
verdien.
As
gevolg
van
haar
oorgeerfde
verbeeldingstalent
is
sy
genoodsaak
om
stories
te
vertel:
"As
jy
'n
plaas
erf,
moet
jy
boer.
As
jy
stories
erf,
moet
jy
hulle
vertel.
En
Griet
Swart
het
genoeg
stories
geerf
om
haar
'n
duisend
en
een
nagte
lank
aan
die
lewe
te
hou"
(Van
der
Vyver
1992:63)
Wanneer
sy
dus
haar
verhaal
te
boek
stel,
is
sy
eintlik
besig
om
haar
eie
sprokie
te
skryf.
In
par.
4.1
word
217
aangetoon
hoe
die
oersprokies
as
gietvorm
gebruik
word
en
dan
gevul
word
met
Griet
se
eie
sprokie-inhoud.
Die
skryfhandeling
word
dus
soos
die
praatkuur,
'n
middel
waardeur
Griet
haar
krisis
probeer
verwerk.
Griet
wil
haarself
bevry
van
haar
"Calvinistiese
kettings"
en
die
ervaring
van
die
seksualiteit
in
die
verhaal
is
'n
middel
waardeur
emosionele
genesing
en
bevryding
vir
Griet
plaasvind.
Deur
middel
van
die
spontane
seksuele
ervaring
met
Adam
slaag
Griet
in
'n
sekere
mate
daarin
om
haarself
te
bevry
van
die
tradisionele
uitbeelding
van
die
vrou.
Daar
is
nie
sprake
van
'n
huwelik
tussen
haar
en
Adam
nie
en
sy
aanvaar
dit
so.
Die
feit
dat
sy
nog
wettig
getroud
is,
verhoed
haar
nie
om
die
ekstase
van
hierdie
verhouding
te
beleef
nie:
"Hy
word
gloeiend
warm
in
haar.
Die
vrywing
laat
haar
van
vooraf
vlam
vat.
Sy
onderlyf
word
'n
blaasbalk,
die
vuur
word
'n
brand
wat
selfs
haar
bloed
nie
kan
blus
nie.
Adam, Adam, Adam,
knetter
sy"
(Van
der
Vyver
1992:
126)
.
Die
ommekeer
in
die
belewing
van
haar
situasie
word
deur
die
volgende
aanhaling
bevestig:
"Sy
voel
sy
penis
groei
totdat
hy
blindelings
tussen
haar
bene
begin
stoot,
'n
soekende
snoet
teen
haar
lies
...
Dan
stort
hy
in
haar
af.
Haar
lyf
is
'n
put,
'n
diep
en
donker
gat
waarin
mans
val
en
kinders
doodgaan,
waaruit
niemand
ooit
gered
word
nie.
Nee,
'n
beker,
dink
sy,
vol,
voller,
volste.
Haar
beker
loop
oor"
(Van
der
Vyver
1992:125).
Griet
analiseer
haarself
en
identifiseer
nog
'n
oorlewingsmiddel:
"My
ouma
was
vir
alles
bang
...
Maar
sy
kon
boomklim.
Ek
kan
lag"
(Van
der
Vyver
1992:138).
En
ook:
"Ek
wil
he
mense
moet
lag
vir
218
alles
wat
absurd
is...
Ek
lag
al
maande
vir
myself"
(Van
der
Vyver
1992
:137).
Griet
se
humor
skemer
selfs
deur
in
haar
beskrywing
van
haar
mislukte
selfmoordpoging:
"Stel
jou
voor
die
vernedering
as
iemand
my
daar
sou
aantref
!
Buite
weste
geskrik
vir
'n
kakkerlak.
Ek
sou
nooi
t
die
einde
daarvan
hoor
nie.
Anyway,
toe
ek
eindelik
oor
die
skok
kom
en
weer
in
die
oond
kyk
-
die
keer
sonder
om
my
kop
in
te
druk,
natuurlik
-
toe
sien
ek
nie
net
'n
kakkerlak
nie,
maar
net
so
'n
dik
laag
krummels
en
klipharde
vet
en
die
hel
alleen
weet
wat
alles
saam
met
die
kakkerlak!"
(Van
der
Vyver
1992:7).
Die
humor
skemer
ook
deur
as
sy
aan
haar
en
George
se
seksuele
ervaringe
dink:
"As
George
avontuurlustig
was
en
'n
ongewone
posisie
wou
probeer,
het
hy
van
die
kombuistoonbank
af
geval
of
sy
kop
teen
die
rand
van
die
bad
gestamp
of
met
'n
stywe
nek
pleks
van
'n
stywe
penis
gesit.
George
was
nie
die
akrobatiese
soort
nie,
maar
soms
het
hy
die
beperkinge
van
sy
eie
lyf
vergeet
en
haar
saam
met
horn
meegevoer,
en
dan
het
hulle
'n
paar
oomblikke
van
seksuele
sweefkuns
belewe
voordat
hulle
holderstebolder
vloer
toe
geval
het
11
(Van
der
Vyver
1992:10).
Griet
is
senuweeagtig
as
'n
vreemde
jongman
wat
soos
'n
engel
lyk,
aan
haar
woonsteldeur
klop.
Die
senuweeagtigheid
verdwyn
as
sy
die
stof
aan
Adam
se
voete
sien,
want
11
daar
kan
nie
stof
in
die
hemel
wees
nie
...
Nie
met
ouma
Lina
in
die
omgewing
nie
11
(Van
der
Vyver
1992:83).
Haar
waarneming
van
Rhonda
spreek
van
humor:
11
Dit
is
dan
wat
van
die
hekse
van
die
wereld
geword
het
-
noudat
hulle
in
Boeings
pleks
van
besemstokke
vlieg
-
dit
is
hoedat
hulle
deesdae
aan
die
lewe
bly.
Hulle
het
nie
hulle
mistieke
mag
verloor
nie.
Hulle
het
sielkundiges
geword
11
(Van
der
Vyver
1992:
87).
Ook
in
haar
selfgeskepte
sprokies
waarin
die
219
omstandighede
binne
haar
geboorteland
satiries
uitgebeeld
word,
huiwer
die
lag.
Gwen,
Griet
se
vriendin,
betreur
die
feit
dat
die
Afrikaanse
literatuur
nie
11
•••
'n
hele
tradisie
van
humor~
ironie,
satire,
absurditeit,
fantasie
...
"
het
nie
(Van
der
Vyver
1992:78).
Wanneer
Griet
die
reddende
krag
van
humor
ontdek,
bring
sy
nie
net
'n
oorlewingsmiddel
aan
die
lig
nie,
maar
gee
sy
ook
gehoor
aan
Gwen
se
versugting
na
"
...
'n
Snaakse
Afrikaanse
Roman
...
"
(Van
der
Vyver
1992:78).
5.2.5
Die
karakter
in
interaksie
met
haar
omgewing
Rimmon-Kenan
onderskei
tussen
fisiese
omgewing
byvoorbeeld
kamer,
huis,
straat
of
dorp
en
die
karakter
se
mens
like
omgewing
byvoorbeeld
sy
familie
of
sosiale
klas.
"Land"
kan
seker
ook
onder
fisiese
omgewing
gevoeg
word.
Alhoewel
Griet
'n
selfgeskepte
werklikheid
gebruik
om
te
oorleef
-
sy
skryf
sprokies
om
haar
persoonlike
lyding
te
verwerk
-
is
sy
deeglik
bewus
van
die
sigbare
werklikheid.
Haar
persoonlike
wereld
sien
sy
as
klein
binne
die
grater
konteks.
Wanneer
Rhonda
aan
haar
voorstel
dat
sy
oor
haar
verhouding
skryf,
is
haar
eerste
beswaar:
"Maar
niemand
wil
van
'n
mislukte
huwelik
lees
nie
...
Nie
in
die
land
nie.
Ons
het
genoeg
ander
probleme"
(Van
der
Vyver
1992:14).
As
sy
in
Rhonda
se
spreekkamer
sit,
dink
sy
skuldig:
"Daar
is
kinders
wat
nie
kos
het
om
te
eet
nie
en
sy
220
betaal
'n
vreemde
vrou
R60
'n
uur
- R30
'n
halfuur,
R15
'n
kwartier,
Rl
'n
minuut,
meer
as
'n
sent
'n
sekonde!
-
om
na
haar
patetiese
probleme
te
luister"
(Van
der
Vyver
1992:7).
Hierdie
werklikheidsbesef
is
regdeur
die
boek
aanwesig.
In
par.
4
.1.1.1.
2
word
aangedui
hoedat
die
politieke
omstandighede
in
haar
geboorteland
satiries
in
sprokiesvorm
uitgebeeld
word
en
op
die
wyse
word
daar
dus
kommentaar
gelewer
op
die
politieke
bestel
van
die
land.
Die
realistiese
Griet
Swart
weet
dat
jy
gevorm
word
deur
die
mense
en
milieu
waarin
jy
opgroei,
maar
ook
deur
dit
wat
jy
geneties
oorerf.
Om
haarself
te
verstaan,
gryp
sy
dus
terug
na
haar
voorouers.
Terwyl
sy
oor
hulle
skryf,
kry
sy
geleidelik
grater
helderheid
oor
en
begrip
in
haarself.
Sy
ontdek
iets
in
haar
van
elkeen
van
hulle.
As
Griet
byvoorbeeld
na
George
se
huis
terugkeer
om
nog
klere
te
gaan
haal
en
sy
die
toestand
van
die
huis
sien,
"
...
wil
sy
huil
oor
haar
huis
wat
so
verlate
soos
'n
Afrikaanse
kerk
op
'n
weekdag
voel
...
"
(Van
der
Vyver
1992:41).
Sy
het
dus
iets
van
ouma
Hannie
in
haar
wie
se
huislike
tuiste
altyd
'n
lafenis
was.
Haar
moederlike
houding
tydens
haar
besoek
aan
George
se
huis
herinner
ook
sterk
aan
ouma
Hannie:
"Sy
wonder
wat
die
kinders
eet
as
hulle
naweke
kom
kuier.
Sy
wonder
of
daar
toiletpapier
in
die
badkamer
is.
En
of
hy
onthou
om
die
telefoonrekening
betyds
te
betaal
en
die
balsemkruid
langs
die
agterdeur
nat
te
gooi
en
soggens
'n
venster
oop
te
los
vir
die
bure
se
rondloperkat"
(Van
der
Vyver
1992:41).
Griet
se
selfmoordpoging
wat
eindig
in
die
skoonmaak
van
die
oond
en
haar
ervaring
van
haar
eensaamheid
wat
sy
in
terme
van
die
oond
221
beskryf,
roep
onwillekeurig
die
herinnering
van
die
hipernetj
iese
ouma
Lina
op:
"Die
gedagte
aan
nog
'n
Vrydagaand
op
haar
eie
laat
haar
van
voor
af
na
die
troos
van
'n
oond
verlang.
'n
Skoon
oond,
dink
sy
voordat
sy
haarself
kan
keer"
(Van
der
Vyver
1992:174).
Griet
erf
nie
net
die
netjiese
gene
van
ouma
Lina
nie.
Soos
haar
ouma
het
sy
ook
'n
magdom
neuroses
-
die
vrees
vir
longkanker,
borskanker,
Vigs
ensovoorts.
Net
soos
ouma
Lina
wat
borne
geklim
het
om
haar
vrese
te
besweer,
maak
Griet
ook
werk
daarvan
om
haar
vrese
te
bekamp.
As
sy
haar
vir
Vigs
laat
toets,
se
sy
aan
Tienie:
"Ek
het
vandag
'n
moerse
sprong
oor
my
eie
vrees
gegee"
(Van
der
Vyver
1992:
174)
.
Griet
het
haar
lief
de
vir
stories
ontvang
van
oupa
Petrus
met
sy
"hemelstories",
oupa
Kerneels
met
sy
"seestories"
en
haar
ma
van
wie
sy
haar
verbeeldingstalent
gekry
het.
Sy
word
ook
beinvloed
deur
die
skrywers
en
karakters
aan
wie
sy
deur
haar
leeslus
blootgestel
word.
Sylvia
Plath,
Virgina
Woolf,
Scarlett
O'Hara
en
Sjeherazade
word
byvoorbeeld
as
rolmodelle
gebruik.
Sy
gryp
terug
na
artikels
uit
tydskrifte
en
koerante.
Elke
keer
trek
'n
artikel
wat
aansluiting
vind
by
haar
gemoedstemming
haar
aandag.
Wanneer
sy
byvoorbeeld
vasgevang
voel
in
haar
eensaamheid,
sien
sy
'n
koerantberiggie
oor
die
vrou
se
posisie:
"One
in
five
women
heading
Aboriginal
households
have
told
researchers
that
their
stressful
lives
have
driven
them
to
attempt
suicide
...
They
revealed
that
they
had
to
bear
the
brunt
of
'the
whole
Aboriginal
situation',
including
recurring
problems
of
unemployment,
alcohol,
imprisonment
and
racism"
(Van
der
Vyver
1992:
12)
.
222
Griet
se
kreatiwiteit,
haar
eerlikheid,
haar
sin
vir
humor
en
haar
werklikheidsbesef
help
haar
om
te
midde
van
haar
persoonlike
lyding
staande
te
bly.
5.3
LIZE
BERGEN
AS
SENTRALE
KARAKTER
Soos
reeds
in
par.
5.1
bespreek,
beskou
Greimas
karakters
in
funksie
van
hul
strewe
na
'n
bepaalde
doel.
Vir
Greimas
gaan
dit
om
die
identif
ikasie
handelinge
van
'n
van
"hoofrigtings"
verhaal.
Vir
elke
of
"strewes"
in
"strewe"
wat
die
dan
geidentifiseer
word,
word
'n
subjek
(strewende
akteur)
en
'n
objek
(doel),
'n
skenker
en
'n
ontvanger,
en
subkategoriee
van
helpers
en
teenstanders
onderskei.
In
die
verhaalgebeure
in
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
kan
drie
"hoofrigtings"
onderskei
word,
naamlik:
(i)
Lize
beveg
haar
siekte.
(ii)
Charles
ondersteun
Lize.
(iii)
Lize
"red"
haar
huwelik.
5.3.l
Lize
se
"strewe"
om
die
siekte
te
oorwin
In
Greimas
se
terme
is
Lize
in
hierdie
beginf
ase
van
die
verhaal
die
bestemmer
of
subjek
en
haar
objek
of
doel
is
om
die
siekte
te
oorwin.
Die
leser
maak
met
die
fase
kennis
deur
middel
van
'n
terugblik.
Uit
die
verhaalgebeure
kom
die
leser
agter
dat
Lize
aanvanklik
haar
siekte
ervaar
het
as
iets
wat
'n
eindpunt
sou
he
223
en
daarom
het
sy
dit
aktief
beveg.
Saam
met
die
siekte
word
ekstra
beproewinge
op
haar
weg
geplaas
-
Marius,
haar
verloofde,
swig
onder
die
stremming
wat
die
siekte
op
hulle
verhouding
plaas
en
Lize
11
•••
het
dit
vir
horn
makliker
gemaak
deur
die
verlowing
te
verbreek.
Hy
het
verlig
gelyk
...
"
(Baker
1984:38).
Ook
haar
ander
vriendskappe
ly
daaronder:
"My
ander
vriende
en
vriendinne
het
my
as
'n
hipergesonde
mens
geken
en
meteens
moes
hulle
hul
houding
verander.
Probeer
lyk
asof
hulle
nie
skrik
as
hulle
my
sien
nie.
Altyd
vrolik
wees
in
my
teenwoordigheid,
want
hoe
durf
hulle
kla.
. .
as
hulle
oorkant
iemand
sit
wat
enige
dag
kan
doodgaan?"
(Baker
1984:38).
Die
vegtersgees
verlaat
Lize
egter
nie.
Toe
die
hematoloog
se
brief
uit
Brussel
kom,
en
hy
laat
weet
dat
hy
haar
as
pasient
aanvaar,
was
sy
gereed:
"Toe
verkoop
ek
al
my
besittings,
gee
my
motor
vir
my
woonstelmaat
en
klim
op
die
vliegtuig"
(Baker
1984:38).
In
hierdie
stadium
van
die
vertelling
het
Lize
geen
ondersteuningsisteme
nie
-
haar
ouers
het
in
'n
vliegtuigongeluk
gesterf
en
sy
het
geen
broers
of
susters
nie.
Haar
vasberadenheid
en
onafhanklikheidsgevoel
laat
haar
egter
toe
om
haar
probleme
te
hanteer.
Hierdie
vasberadenheid
om
die
siekte
te
oorwin
en
om
terselfdertyd
haar
onafhanklikheid
te
behou,
sit
sy
in
die
vreemde
land
voort.
Teen
die
hematoloog
se
sin
besluit
sy
om
nie
by
die
hospitaal
in
te
woon
nie,
maar
om
'n
eie
woonstel
te
bekom.
Haar
besluit
was
vooraf
geneem:
11
•••
ek
sou
-
teen
almal
se
beterwete
in
-
'n
lewe
vir
myself
herbou"
(Baker
1984:39).
224
Haar
vegtersgees
verwoord
sy
as
volg:
"Ek
het
nooit
gehuil
nie.
Nie
in
al
die
jare
nie.
Daar
was
nie
'n
dapperder
vegter
as
ek
nie.
Alrnal
het
so
gese.
Haar
vasberadenheid
gaan
haar
red,
het
hulle
gese.
. .
Die
verpleegsters
het
my
as
voorbeeld
genoern
wanneer
ander
pasiente
bedruk
of
rnoedeloos
raak"
(Baker
1984:
34)
.
Haar
vriende
-
die
hernatoloog,
John
Dijkstra
en
sy
vrou,
Mavis;
Gerrie
en
Ester
van
Dij
k,
en
rnevrou
Badoux,
haar
besorgde
buurvrou,
word
toegelaat
om
haar
te
ondersteun
in
so
verre
sy
dit
toelaat.
Hulle
funksioneer
in
Propp
en
Greirnas
se
terrne
as
helpers
wat
die
held
(Lize)
se
"strewe"
ondersteun.
Vir
Lize
was
daar
slegs
een
rnanier
om
te
veg:
"
...
dis
om
alleen
te
veg.
Dis
al
wat
vir
my
werk"
(Baker
1984:
16)
.
Wanneer
John
by
haar
aandring
om
na
'n
hersteloord
te
gaan
of
by
horn
en
sy
vrou
in
te
woon,
wys
Lize
dit
van
die
hand:
"Jy
verstaan
nie
my
rnanier
van
veg
nie
...
Al
wat
ek
oor
het,
is
my
onafhanklikheid"
(Baker
1984:16-17).
Volgens
Lize
was
die
gedagte
om
uit
die
hospitaal
na
haar
eie
woonstel
en
bed
terug
te
keer,
dit
"
...
wat
haar
die
krag
gegee
het
om
weer
terug
te
veg,
weer
'n
keer
op
die
been
te
korn
en
op
eie
krag
die
hospitaal
te
verlaat"
(Baker
1984:
17).
Uit
Lize
se
handelinge
kan
dus
op
hierdie
stadium
in
die
vertelling
afgelei
word
dat
sy
'n
onafhanklike
en
vasberade
mens
is
en
ten
spyte
van
haar
fisiese
aftakeling
aanvanklik
'n
aktiewe
bevegter
van
haar
siekte
en
omstandighede
was.
In
Propp
se
terrne
is
sy
in
hierdie
f
ase
die
geviktirniseerde
held
-
sy
word
as
gevolg
van
haar
siekte
uit
haar
geboorteland
en
vriendekring
gedryf
en
die
verhaal
neem
dan
rondorn
haar
noodlot
vorrn
aan.
225
5.3.2
Tweede
strewe:
Charles
ondersteun
Lize
Die
eerste
hoofrigting
waar
'n
subj
ek
na
die
bereiking
of
verwerwing
van
'n
objek
streef,
noem
Greimas
'n
"teleologische
relatie"
of
"doel-relatie"
en
beskou
dit
as"
...
de
basis
van
de
plotstructuur"
(Bal
1979:
5)
.
Die
11
communicatie-relatie
11
word
ook
onderskei:
Volgens
Greimas
word
die
afloop
van
die
subjek
se
strewe
deur
'n
mag
beslis.
Hierdie
mag
verskaf
die
begeerde
objek
of
sien
toe
dat
dit
verwerf
word.
Hierdie
mag
kan
die
subjek
self
of
'n
ander
karakter
wees.
Die
klasse
wat
onder
die
verhouding
sorteer,
is
die
van
die
skenker
en
ontvanger.
Hierdie
"communicatie-relatie"
of
"saamwerk"-verhouding
staan
in
sekondere
verhouding
tot
die
primere
doel-verhouding.
Die
tweede
strewe
wat
onderskei
word,
is
wanneer
Charles
met
Lize
trou
om
haar
hierdeur
in
haar
stryd
teen
die
siekte
by
te
staan.
Die
doel
van
die
strewe
is
nog
steeds
die
oorwinning
van
Lize
se
siekte,
alhoewel
Charles
voel
dat
hy
sy
eensaamheid
deur
sy
huwelik
met
Lize
kan
ophef.
In
Greimas
se
terme
is
Charles
dus
die
skenker
en
Lize
die
ontvanger.
As
Charles
op
die
toneel
verskyn,
is
Lize
geestelik
en
fisies
afgetakel.
Ten
spyte
van
John
Dijkstra
se
versekering
dat
dit
skyn
asof
hulle
die
siekte
oorwin
het,
weet
Lize
"
...
ek
het
nie
die
krag
om
gesond
te
word
nie
...
Dis
soos
iets
waarin
ek
verstrik
geraak
het.
'n
Spinnerak.
'n
Vermufte
laken.
Ek
weet
nie,
ek
weet
net
ek
kan
nie
loskom
ie"
(Baker
1984:
34)
.
Teenoor
Charles
verwoord
sy
haar
vrese:
"Ek
bang
geword
en ek
was
nog
nooit
'n
bang
mens
nie.
Die
siekte
my
bang
gemaak
...
Ek
het
so
hard
geveg,
elke
uur
en
elke
226
minuut
van
hierdie
drie
en
'n
halfjaar.
Ek
weet
nie
waarom
ek
nie
kan
voortgaan
nie.
Ek
weet
nie
waarom
ek
so
bang
geword
het
nie"
(Baker
1984:45).
Lize
beskryf
haarself
as
"
'n
goeie
deelnemer,
maar
'n
swak
wenner"
(Baker
1984:
34)
.
Oor
die
vriendskap
tussen
haar
en
Charles
meen
Lize:
"
...
dat die
vriendskap
geen
toekoms
het
nie.
Daar
bestaan
nie
meer
'n
toekoms
nie
en
sy
raak
moeg.
Moeg
van
baklei"
(Baker
1984:26).
Charles
vra
Lize
om
met
horn
te
trou,
want
alleen
hier
bly
nie.
Ek
kan
j
ou
"jy
(Lize)
kAn
nie
langer
oppas
en
beskerm"
(Baker
1984:
44)
.
Met
hierdie
woorde
word
'n
onderskrywing
van
die
tradisionele
interpretasie
van
die
sprokie
gedoen
-
met
ander
woorde
dat
die
vrou
van
die
man
afhanklik
is
vir
haar
"redding".
Ook
Lize
se
aanvaarding
van
die
ongewone
huweliksaanbod
is
'n
bevestiging
van
die
konvensionele
interpretasie
van
die
feeverhaal.
Geykte
aanname
word
daardeur
onderskryf
-
deur
die
man
wat
sy
trou,
kan
sy
(Lize)
gesond,
mooi
en
gelukkig
wees.
Lize
is
bekommerd
oor
die
uitgawe
van
die
pragtige
klere
wat
Mavis
vir
haar
(Lize)
koop,
maar
Mavis
verseker
haar
dat
sy
nie
bekommerd
hoef
te
wees
nie,
want
"as
Charles
se
aanstaande
vrou
het
(sy)
sekere
voorregte,
hy
sorg
daarvoor"
(Baker
1984:55).
Lize
is
dankbaar,
want
daar
is
nou
"
...
iemand
wat
names
haar
kan
veg"
(Baker
1984:55).
Charles
word
vir
Lize
die
rots
waarop
sy
kan
steun:
"Is
daar
iets
in
die
wye
wereld
wat
hy
nie
kan
beheer
en
beplan
nie?
Maar
sy
gee
nie
om
nie.
Die
ure
wat
sy
nie
saam
horn
deurbring
nie,
le
sy
op
haar
bed
en
sy
weet
dat
hierdie
haar
'n
kans
gee
om
te
leef.
Dis
waarop
dit
neerkom.
Waarom
dit
doen,
weet
sy
nie,
maar
sy
is
horn
oneindig
dankbaar"
1984:
65)
.
Dit
is
opvallend
hoeveel
keer
Lize
werklik
227
struikel
en
Charles
daar
is
om
haar
op
te
help.
Wanneer
hy
haar
met
hulle
eerste
ontmoeting
huis
toe
neem,
struikel
sy
en
Charles
ondersteun
haar
tot
by
die
voordeur.
Tydens
hulle
toevallige
ontmoeting
by
die
koffiekroeg
laat
'n
haastige
jong
seun
Lize
steier
en
sy
gryp
na
Charles
se
arm
om
nie
te
val
nie.
As
Charles
later
na
haar
woonstel
gaan
om
te
verneem
of
sy
sy
huweliksaanbod
aanvaar
het,
tref
hy
die
"eensame
ingedoke
figuur"
op
een
van
die
parkbanke
aan.
Weereens
steun
sy
swaar
op
sy
arm
en
laat
haar
na
'n
delikatesse-winkel
oorkant
die
straat
lei.
In
Charles
se
huis
na
haar
ontmoeting
met
die
binneversierders,
gee
haar
bene
op
die
trap
mee.
Charles
moet
vinnig
handel
as
sy
skuins
kantel.
Dit
word
dus
'n
letterlike
en
figuurlike
steun.
Lize
analiseer
haar
gevoelens
ten
opsigte
van
Charles:
"Sy
ken
nie
die
man
met
wie
sy
gaan
trou
glad
nie.
Sy
weet
nie
eens
'of
sy
van
horn
hou
nie
-
al
waarvan
sy
seker
is,
is
dat
sy
veilig
by
horn
voel
...
"
(Baker
1984:67).
Lize
word
in
hierdie
f
ase
van
die
vertelling
voorgehou
as
die
brose,
weer
lose
skoonheid.
Hierdie
weerloosheid
word
ook
deur
die
voorstelling
van
haar
uiterlike
voorkoms
bevestig:
Daar
word
verwys
na
haar
as
"die
skimmige
meisie",
"'n
glaspop",
"'n
blom
wat
net
'n
paar
uur
oop
bly
voor
dit
verwelk",
haar
"verstommende
maerte"
ensovoorts.
Vir
Charles
lyk
dit
"asof
haar
gesigsbene
wil
deurbreek,
so
dun
is
die
wit
vel
wat
te
styf
oor
die
skedel-
\
\
struktuur
gespan
is"
(Baker
1984:31).
Elke
keer
as
hy
by
haar
kom,
sien
hy
"
...
hoe
die
mantel
van
uitputting
swaarder
oor
haar
skouers
hang"
(Baker
1984:
32)
.
Lize
is
dus
in
hierdie
stadium
die
passiewe,
weerlose
"sprokiesheldin"
wat
geluk
en
gesondheid
bekom
228
deur
die
toedoen
van
die
"ridder
op
die
wit
perd".
5.3.3
Lize
veg
vir
die
behoud
van
haar
huwelik
Baker
se
moderne
feeverhaal
verskil
van
die
tradisionele
sprokie
in
die
sin
dat
die
klem
in
die
derde
f
ase
van
die
verhaal
op
die
huwelik
val.
In
die
oersprokies
word
die
huwelik
deur
'n
soort
vaagheid
omhul
-
die
sprokie
sluit
letterlik
met
die
huwelik
af.
Hierdie
derde
fase
van
die
verhaal
in
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
kan
as
die
belangrikste
f
ase
in
die
gebeurelaag
van
die
verhaal
beskou
word
-
geoordeel
volgens
die
bladsye
verteltyd
van
die
verhaal,
beslaan
dit
die
grootste
gedeelte
van
die
boek
vanaf
bladsy
68
-
190.
Die
fokus
van
die
verhaal
val
dus
op
die
twee
karakters
se
verhouding
binne
die
huwelik.
Die
derde
"hoofrigting"
in
die
verhaal
fokus
op
Lize
se
pogings
?m
haar
huwelik
te
laat
slaag.
Tydens
hierdie
fase
keer
die
handelende
Lize
van
die
beginf
ase
terug.
Reeds
tydens
haar
herstelperiode
in
Italie
is
daar
tekens
dat
haar
vegtersgees
terugkeer:
Michael,
'n
neef
van
Charles,
kom
vir
haar
egoisties
en
vermetel
voor
en
om
horn
van
die
villa
weg
te
hou,
sluit
Lize
die
hek.
As
die
halsstarrige
tuinier
weier
om
\
van
sy
manier
van
se
kamer
in
die
\
k\~nderj
are
wat
hy
tuinmaak
af
te
sien,
dank
sy
horn
af.
Charles
villa
is
'n
toonbeeld
van
sy
ongelukkige
daar
deurgebring
het.
Lize
besef
dat
hy
nie
ie,1;:s
uit
sy
eie
aan
die
kamer
se
voorkoms
sal
doen
nie
en
gaan
koop
nuwe
meubels
vir
die
kamer.
Hierdie
groeiende
betrokkenheid
229
van
Lize
by
haar
omgewing
en
dan
veral
Charles
se
omgewing,
is
die
resultaat
van
haar
ontwakende
gevoel
vir
horn -
gevoelens
wat
nie net
met
dankbaarheid
te
doen
het
nie.
Sy
ervaar
'n
gevoel
van
teleurstelling
as
Charles
na
'n
naweek
moet
terugkeer
of
as
sy
sakebelange
horn
verhoed
om
te
kom.
Wanneer
hy
dan
kom,
is
sy
11
•••
so
bly
om
horn
te
sien
dat
sy
haar
moet
inhou
om
horn
nie
tegemoet
te_
storm
nie
11
(Baker
1984:
80)
.
Lize
is
deurentyd
bewus
van
die
"alledaagse"
werklikheid:
"Een
of
ander
tyd
moet
sy
terug
om
die
werklikheid
in
die
vlees
te
gaan
ervaar.
Om
langs
'n
swembad
in
die
son
te
le,
die
meeste
van
die
tyd
te
slaap,
bakke
malvas
te
plant
-
dit
is
'n
spel.
'n
Spel
wat
sy
speel
om
haar
beskermheer
tevrede
te
maak.
Deel
van
die
ooreenkoms.
Maar
nou
is
sy
sterker
en
gesonder.
Die
werklikheid
wag''
(Baker
1984:105).
By
die
herehuis
in
Belgi~
voel
sy
dat die
verhouding
tussen
haar
en
Charles
"alles
skyn
...
skyn
en
bedrog
(is)"
(Baker
1984:158).
By
die
vakansieplekkie
naby
die
Franse
grens
is
Lize
realisties
genoeg
om
te
besef
"dis
net
mense
in
storieboeke
wat
weggaan
as
hulle
uitvind
hulle
is
lief
vir
iemand.
;.
Gewone
mense
soos
ek
is
meer
as
gelukkig
om
terug
te
gaan,
al
is
dit
net
sodat
ek
horn
elke
dag
kan
sien"
(Baker
1984:166)
Lize
is
dus
daarvan
bewus
dat
sy
en
Charles
"storieboekrolle"
speel
en
sy
besef
dat
sy
die
een
is
wat
deur
die
"fiktiewe"
rolle
sal
moet
breek.
Charles
is
as
gevolg
van
sy
liefdelose
agtergrond
slegs
"
...
'n
toeskouer
in
'n
deelnemende
situasie"
(Baker
1984:
166)
.
In
Propp
se
terme
is
Lize
nou
die
soekerheld
-
sy
soek
na
die
sleutel
waarmee
sy
vir
Charles
kan
oopsluit;
waarmee
sy
horn
uit
die
eensaamheid
wat
die
gevolg
is
230
van
sy
liefdelose
kinder-
en
jeugjare,
kan
verlos.
Sy
wend
dan
daadwerklike
pogings
aan
om
by
Charles
betrokke
te
raak.
Sy
gaan
woon
'n
kongres
by
die
universiteit
by
waar
Charles
'n
referaat
lewer.
Sy
besoek
horn
op
kantoor
en
moet
die
roekelose
begeerte
onderdruk
"
...
om
horn
aan
sy
hand
daar
uit
te
trek,
voor
te
stel
dat
hulle
sommer
dieretuin
toe
gaan
vir
die
dag
of
see
toe
ry
of
gaan
hardloop
in
die
woude"
(Baker
1984:
128)
.
Op
Charles
se
verjaarsdag slaag
Lize,
soos
by
die
konferensie,
om
die
skerms
vir
'n
oomblik
van
Charles
se
oe
te
lig.
Sy
plaas
'n
bos
rose
en
'n
kaartjie
voor
sy
bed
en
aan
die
ontbyttafel
gee
sy
aan
horn
'n
handgebreide
grysblou
trui.
Vir
'n
oomblik
kyk
hy
met
helder
oe
na
haar
en
lyk
dit
asof
hy
wil
huil.
As
hy
egter
die
qand
terugkom,
is
hy
weer
"
...
sy
gewone
self.
Vriendelik,
beleefd,
belangstellend
en
verskans"
(Baker
1984:
137).
Die
verhouding
tussen
Charles
en
Lize
versleg
en
wanneer
Charles
vir
'n
week
na
New
York
toe
vertrek,
gaan
sy
na
die
lughawe
in
'n
desperate
poging
om
die
wig
tussen
hulle
te
probeer
verwyder.
Charles
is
egter
saam
met
twee
ander
mans
en
sy
kry
nie
die
geleentheid
om
horn
alleen
te
sien
nie.
Die
deur
tussen
die
twee
slaapkamers
word
vir
Lize
die
simbool
van
die
skanse
tussen
hulle
twee.
Om
nader
aan
Charles
te
wees,
maak
sy
die
deur
oop
en
slaap
dan
vir
die
naweek
in
sy
bed.
Dit
is
waar
Charles
haar
aantref.
Die
laaste
skanse
word
afgebreek
as
Lize
reguit
aan
Charles
erken
dat
sy
horn
liefhet.
Hierdie
bekentenis
is
al
wat
Charles
nodig
het
om
uit
sy
"storieboekrol"
los
te
breek:
"Sy
word
meegesleur
in
'n
storm
van
emosie
soos
sy
231
nog
nie
ervaar
het
nie.
Hy
trek
haar
met
horn
saam.
Hy
lig
haar
op
en
klem
haar
teen
horn
vas
en
saam
word
hulle
deur
die
wilde
wind
,opgesuig
dat
haar
los
hare
in
slierte
oor
haar
gesig
val,
in
h~ar
mond,
oor
sy
oe,
wie
weet
waar
een
begin
en
die
ander
ophou!?"
(Baker
1984:
1
79)
.
Wanneer
Lize
daarin
slaag
om
Charles
te
"~evry",
maak
hy
sy
hart
teenoor
haar
oop
en
verwoord
sy
eensajamheid:
"Toe
ek
jou
gevra
het
om
met
my
te
trou,
het
ek
vir
I
i
die
e~rste
keer
hardop
genoem,
hardop
erken,
hoe
eensaam
ek
was.
i
Weet
ljy
hoe
dit
was
om
dag
na
dag
na
dag
en
jaar
na
jaar
alleen
in
h~erdie
huis
te
sit?
En
te
weet
dis
jou
eie
skuld,
dis
jou
pers~onlikheid
wat
jou
hier
gevange
hou,
nie
een
of
ander
mag
van
buit,
nie"
(Baker
1984,185).
I
Louw
(1984)
se
kritiek
dat
Baker
in
die
hedendaagse
beskrywing
van
ie
slaapkamertoneel
skoon
van
die
sprokie-storie
vergeet
het,
·s
ongeldig.
Dit
is
waarna
die
karakters
regdeur
die
verhaal
stre
-
hulle
wil
wegkom
van
hulle
"storieboekrolle"
en
slaag
juis
as
gevolg
van
Lize
se
herhaalde
pogings
om
die
"sto
ieboek"
-werklikheid
te
deurbreek.
Lize
bevestig
hierdie
"aar
sheid"
as
sy
na
hulle
liefdespel
se:
"Dis
nie
waar
dat
koue
wate
en
liefde
voldoende
is
nie.
Ek
kan
'n
os
opeet"
(Baker
1984:182)
!
232
5.4
AMEVATTING
taande
bespreking
van
die
uitbeelding
van
die
twee
vroulike
ers,
moet
die
vraag
nog
beantwoord
word
of
die
karakters
end
optree;
of
hulle
daadwerklike
pogings
aanwend
en
deel
het
an
die
verandering
van
hulle
krisissituasie.
Omtrent
die
in
die
oersprokies
meen
Lieberman
(1972b:392-393):
"Some
es
show
a
kind
of
strength
in
their
ability
to
endure,
but
they
o
not
actively
seek
to
change
their
lot".
Griet
Swart
word
reeds
deur
haar
naamgegewe
(sien
par.
5.2.1)
as
'n
ak
iewe
deelnemer
in
haar
krisissi
tuasie
gekarakteriseer.
Haar
naam
word
in
die
verhaalgebeure
gekoppel
aan
twee
aktiewe
sprokiesheldinne,
naamlik
Grietj
ie
in
die
sprokie,
"Hansie
en
Grietjie"
en
Griet
in
die
sprokie,
"Die
slim
Griet".
Met
hierdie
verba
dlegging
tussen
Griet
Swart
en
die
betrokke
sprokiesheldinne
is
daar
reeds
'n
suggestie
dat
sy
soos
haar
naamgenote
haar
lot
in
haar
eie
hande
gaan
neem;
dat
sy
gaan
probeer
om
iets
te
doen
om
die
struikelblokke
in
haar
weg
te
In
die
bespreking
in
par.
5.2
word
dit
ook
duidelik
dat
sy
'
vrou
is
wat
aktief
haar
oorlewing
probeer
bewerkstellig.
Sy
I
rr-adpleeg
aand
'n
sielkundige
en
verwoord
haar
probleem.
Op
haar
sielkundige
skep
sy
vir
haarself
deur
middel
van
prokies
'n
werklikheid
waarin
sy
kan
oorleef,
terwyl
sy
egte
nog
steeds
haar
voete
binne
die
reele
werklikheid
geplant
het.
lsy
praat
en
verwoord
haar
probleme
en
vrese
teenoor
haar
famillie
en
vriende.
Griet
analiseer
haarself
en
gebruik
dan
ook
I
haar
isin
vir
humor
om
te
oorleef.
Deur
haar
spontane
verhouding
233
met
dam
ervaar
sy
seksuele
bevryding
en
bevrediging.
Die
manier
skryf
en
praat,
is
eerlik
en
op
die
man
af,
asof
sy
eur
die
"bose"
(depressie)
wil
besweer.
Griet
Swart
oorleef
krisissituasie
deur
haar
eerlikheid
en
selfinsig.
In
haar
we
beswering
van
haar
depressie
gebruik
sy
alles
tot
haar
besk'kking:
haar
biegpersone,
haar
vermoe
om
stories
te
vertel,
haar
sin
vir
humor
en
haar
spontane
seksuele
ervaring
met
Adam.
Lize
Bergen
se
eerste
krisissituasie
word
deur
haar
siekte
Tydens
die
beginfase
van
die
vertelling
is
sy
'n
akti
we
bevegter
van
haar
siekte
en
omstandighede.
Sy
verkoop
besittings,
klim
op
die
vliegtuig
na
Belgie
en
behou
haar
onaf
anklikheid
daar
deur
'n
woonstel
te
betrek
ten
spyte
van
die
dokt
r
se
besware.
In
die
tweede
fase
van
die
vertelling
is
sy
fisies
en
geestelik
so
afgetakel
dat
sy
vir
Charles
toelaat
om
h
ar
te
ondersteun.
Sy
trou
met
horn
en
herwin
haar
gesondheid
as
aan
haar
die
omstandighede
bied
waarin
sy
kan
herstel.
In
die
weede
fase
sluit
Lize
aan
by
die
tradisionele
uitbeelding
van
ie
passiewe
sprokiesheldin
in
die
oersprokie:
sy
plaas
haar
lot
'n
die
hande
van
die
"ridder
op
die
wit
perd".
In
die
derde
en
b
langrikste
fase
van
die
vertelling
word
Lize
weer
in
'n
krisissituasie
geplaas:
die
twee
karakters,
Lize
en
Charles,
kan
as
gtvolg
van
verskillende
faktore
-
Lize
vanwee
die
verlies
van
\.
haarl
onafhanklikheid
as
gevolg
van
haar
siekte
en
Charles
as
;~evo~g
van
sy
liefdelose
kinder-
en
j
eugj
are
-
nie
na
mekaar
u~trfik
nie.
Hulle
ervaar
nie
huweliksgeluk
nie.
As
Lize
besef
\
dat\
sy
die
een
is
wat
die
skanse
tussen
hulle
moet
afbreek,
doen
"
sy
dit.
Sy
wend
daadwerklike
pogings
aan
om
by
Charles
se
wereld
234
betrokke
te
raak
en
uiteindelik
is
dit
sy
wat
daarin
slaag
om
die
"storieboekrolle"
af
te
breek
as
sy
haar
liefde
aan
Charles
verklaar.
Hierdie
bekentenis
"bevry"
Charles
en
die
karakters
vind
mekaar
as
gevolg
van
Lize
se
herhaalde
pogings
om
die
krisissituasie
binne
hulle
huwelik
op
te
los.
In
twee
van
die
drie
fases
werk
Lize
dus
aktief
mee
om
haar
situasie
te
verander.
Die
vroulike
karakters
in
Griet
skryf
'n
sprokie
en
Weerkaatsings
-
'n
sprokie
werk
dus
albei
aktief
mee
om
'n
verandering
in
hulle
krisissituasies
teweeg
te
bring
-
in
Lieberman
se
terme
"they
actively
seek
to
change
their
lot".
235
HOOFSTUK
6
SLOT
SOM
6.1
DIE
SPROKIE
AS
GENRE
Deur
'n
studie
van
die
sprokie
as
genre
kan
die
volgende
gevolgtrekkings
oor
die
algemene
aspekte
van
hierdie
literatuursoort
onderskryf
word.
Volgens
Degenaar
(Aucamp
1980)
betrek
die
sprokie
die
totale
gewaarwording
van
die
mens,
want
die
sprokie
stimuleer
die
verbeelding
en
verbeelding
integreer
gevoel,
intellek
en
wil.
Degenaar
huldig
verder
die
mening
dat
die
verbeelding
'n
vertelling
kan
konstrueer
waarvan
die
struktuur
en
betekenis
nie
voor
die
hand
liggend
is
nie.
Die
verbeelding
bemagtig
egter
die
ieser
om
die
struktuur
te
ontdek,
die
ontdekking
te
geniet
en
om
die
betekenis
verder
te
ontgin.
Sprokieskepping
stimuleer
die
verbeelding
om
betrokke
te
raak
by
die
tweede
wereld
van
kuns,
maar
ook
om
die
eerste
wereld
van
die
daaglikse
ervaring
te
ontdek
(Aucamp
1980:73).
Die
sprokie
kan
die
draer
van
verskillende
ideologiee
en
denkwyses
wees.
Die
volksvertelling
betrek
enersyds
ewig-menslike
rituele.
Die
hooftema
van
die
sprokie
is,
soos
reeds
in
par.-
2.3.3.8
aangetoon,
die
verlossingstema,
wat
dui
op
die
verlossing
van
menslike
swakhede,
onryphede
en
vrese.
Ewig-mens
like
kwessies
byvoorbeeld
die
eie,
individuele
stryd,
die
strewe
na
reg
en
geregtigheid,
die
inisiasie
in
die
aard
en
norme
van
die
236
gemeenskap
en
die
begeerte
om
die
eie
groep
te
beskerm,
word
in
die
sprokie
vergestalt.
Andersyds
is
die
volksvertelling
egter
ook
'n
verslag
van
wat
aktueel
vir
'n
bepaalde
tyd
en
kultuurgemeenskappe
was
of
is.
Soos
onder
par.
2.4.3.
aangetoon,
kan
sprokies
op
drie
maniere
vertolk
word
volgens
die
historiese
tydperke
waarin
die
verhaal
optree.
Op
eie
bodem
spreek
die
volksvertellings
ewig-menslike
kwessies
aan,
maar
terselfdertyd
is
dit
gevul
met
die
eie
kultuur
van
die
betrokke
groepe.
So
kan
daar
dan
na
aanleiding
van
inhoud
en
gebruike
'n
onderskeid
getref
word
tussen
die
sprokies
van
die
verskillende
kultuurgemeenskappe
soos
die
Boesmans,
Zoeloes,
Sotho's
en
Xhosas.
Die
sprokie
is
dus
'n
spieelbeeld
van
die
kul
turele
konteks
waarin
dit
bestaan.
Nieteenstaande
kultuurverskille,
is
daar
in
par.
2.2
aangetoon
dat
daar
'n
opvallende
ooreenstemming
bestaan
tussen
die
eeue-oue
Europese
sprokietradisie
en
die
van
die
inheemse
Suid-Afrikaanse
groepe.
Hieruit
volg
dit
dat die
sprokie
verband
hou
met
waardes.
Degenaar
is
van
mening
dat
daar
geen
waarde-vrye
ruimte
bestaan
waarbinne
'n
verstaanproses
moontlik
is
nie.
Hy
st
el
di
t
as
volg:
"Deur.
die
vertel
van
'n
storie
word
'n
mens
betrek
by
die
verbeeldingryke
spel
van
tekens
wat
op
verskillende
maniere
verstaan
kan
word.
Die
verstaan
van
die
tekens
is
egter
geen
neutrale
aangeleentheid
nie,
maar
'n
proses
waarby
waardes
betrokke
is,
ook
die
waardes
van
goed
en
kwaad,
bevryding
en
onderdrukking"
(Degenaar
1988e:101).
Die
sprokie
is
toekomsgerig.
Degenaar
(1988e:101)
verwoord
dit
237
as
volg:
"Dit
(die
sprokie)
skep
'n
sensitiwiteit
by
die
mens
om
sy
lewje
te
ontgin
nie
uit
die
oogpunt
van
die
plek
van
waar
hy
kom nii:=,
maar
uit
die
oogpunt
van
die
doel
waarna
hy
strewe".
Die
sprotte
projekteer
byna
altyd
'n
gelukkige
einde.
Jolles
het
reeds
die
bestaan
van
hierdie
naiewe
moraal
en
etiese
oordeel
in
die
sprokie
aangetoon.
Die
wereld
word
ui
tgebeeld
SOOS
dit
idealerwys
moet
wees.
Hierdie
gelukkige
einde
waarmee
bykans
alle
sprokies
afsluit,
bevat
'n
utopiese
boodskap
van
'n
beter
wereld
wat
ve!rlos
is
van
die
bose
en
gereinig
is
van
skuld.
Die
sprokie
I
het
duls
te
doen
met
die
mens
se
diepste
verlange;
se
behoefte
aan
geluk
!en
volmaaktheid.
Dit
het
te
doen
met
die
mens
se
hunkering
I
na
di1
wat
ons
oorspronklik
was
-
die
paradyskinders,
Adam
en
Eva.
GFlukkig,
vreesloos
en
onskuldig.
Oor
hierdie
gelukkige
slot
van
d~e
sprokie
se
Degenaar
(1988e:l01):
"Die
projeksie
van
'n
I
geluk~ige
einde
is
geen
romantiese
wens
nie
maar
'n
illustrasie
j
I
van
hde
die
lewe
daar
anders
kan
uitsien.
Dit
verteenwoordig
'n
1
doel
waarna
gestrewe
word,
in
die
psige
van
die
individu,
maar
!
ook
iJ
die
struktuur
van
die
samelewing".
!
Volgetj.s
Jolles
bestaan
daar
egter
ook
'n
"Antimarchen"
'
verte+linge
waarin
die
goeie
nie
oor
die
bose
triomf
eer
nie
en
die
verhaal
eindig
met
die
dood
van
die
held.
Hierdie
wereld
van
ii
die
a~tisprokie
noem
Jolles
tragies.
Die
wensvervulling
en
die
1
j
bevreQiging
wat
by
die
lees
van
die
sprokie
ervaar
word,
bly
dus
I
agter~ee
in
die
geval
van
die
antisprokie.
i
'n
Onderskeidende
kenmerk
van
die
sprokie
is
die
teenwoordigheid
I
van
diie
magiese,
die
fantasie
of
die
wonderbaarlike.
Morgan
!
•
i
I
238
(Cloet1e
(red.)
1980:
121)
definieer
fantasie
as
"
...
'n
simboliese
I
modus
!in
die
literatuur
en
die
visuele
kunste
waarin
verbeelding
I
voorr~ng
geniet
bo
waarneming".
Die
wetenskap
en
tegnologie
speel
I
hedenclaags
'n
baie
belangrike
rol
in
die
Westerse
samelewing.
i
Morga!{
meen
in
hierdie
verband
dat
fantasie
vandag
al
hoe
word
omdat
die
Westerse
wereld
se
klem
op
die
kaplike
en
die
rasionele
daardeur
opgehef
word.
Hy
meen
dat
die
van
Tolkien
se
boek,
The
lord
of
the
rings,
grote
toegeskryf
was
aan
die
toenemende
besorgdheid
oor
op
universiteitskampusse
in
die
sestigerjare.
Die
rikheid
van
f
antasie
word
verder
deur
Morgan
beklemtoon
as
dat
"volgehoue
bemoeienis
met
die
heelheid
van
die
indiv'du
en
die
fundamentele
eenheid
van
alle
lewe
op
ons
bedre~gde
planeet
wat
gesien
word
as
'n
enkele
ekosisteem
'n
toenemend
belangrike
betekJn
dat
fantasie
waarskynlik
literJre
modus
sal
word
wat
waardes
uitdruk
wat
die
lewe
van
die
I
indiv~du
en
die
planeet
respekteer
en
'n
afskaduwing
is
van
ons
dieps
e
insigte
in
onsself
en
die
wereld"
(Cloete
(red.)
1980:
22).
6.2
IE
SPROKIESAGTIGE
IN
DIE
TWEE
PRIMeRE
TEKSTE
Uit
d e
vergelykende
studie
van
die
twee
voorbeeldtekste,
Griet
skryfj
'n
sprokie
en
Weerkaatsings
-
'n
sprokie,
blyk
dit
dat
skyn
I
(sprolie)
en
werklikheid
teenoor
mekaar
gestel
word,
maar
dat die
skynb
re
teenpole
terself
dertyd
binne
die
f
iksionele
tekste
as
aanvu
lings
van
mekaar
ervaar
word.
In
Griet
skryf
1
n
sprokie
239
word
ie
ontginning
van
die
sprokiegenre
doelbewus
deur
die
Griet
Swart,
gebruik
om
haar
traumatiese
werkl'kheid
te
oorleef.
Sy
skep
'n
fiktiewe
werklikheid
om
te
f.
Sprokies
is
dus
vir
die
karakter
'n
middel
waardeur
sy
weg,
aar
terselfdertyd
nader
aan
die
werklikheid
kan
beweeg.
In
'n
sprokie
probeer
die
karakters
om
die
sfeer
te
deurbreek,
sodat
"die
gewone
re~ls"
van
werklikheid
ook
vir
hulle
kan
geld.
Die
s
rokiesagtige
dimensie
in
die
twee
tekste
is
egter
net
die
unt
van
die
verhale;
dit
vorm
slegs
die
agtergrond
vir
die
van
'n
ver-gaande
verkenningstog
binne
in
die
'n
verkenningstog
waardeur
Griet
Swart
haarself,
en
Li
en
Charles
Ashton
hulself
en
mekaar
ont-dek.
Met
behul
van
die
sprokiesmotief
word
daar
in
albei
verhale
met
begri
na
die
mens
in
'n
bepaalde
situasie
gekyk.
Die
gebruik
van
die
s
rokie
in
die
twee
voorbeeldtekste
sluit
dus
aan
by
die
doel
van
twee
dat
dit
heenwys
na
ewig-menslike
kwessies.
In
die
val
die
fokus
op
die
eie,
individuele
stryd.
Die
v
rhale
word
vanuit
'n
vroulike
perspektief
geskryf.
Die
vrou
word
eerloos
geteken,
maar
tog
met met
'n
geestelike
sterkte
wat
haar
krag
gee
om
te
oorleef.
Die
vroulike
karakters
bevind
'n
verhoudingskrisis
-
Griet
as
gevolg
van
'n
mislukte
ding
en
Lize
as
gevolg
van
haar
siekte.
Albei
vroulike
ers
hanteer
hulle
krisisse
daadwerklik;
hulle
aanvaar
dit
nie
assief-gelate
nie,
maar
werk
aktief
mee
om
hulle
"spro
ieseinde"
te
bewerkstellig.
In
hierdie
verband
wyk
die
verhale
dus
af
240
van
die
voorstelling
van
die
arakters
in
die
konvensionele
sprokies.
hoof
stuk
1
aangetoon,
huldig
Degenaar
en
Butor
die
mening
dat
d't
'n
skrywer
vry
staan
om
die
sprokie
te
vervorm
en
met
nuwe
etekenisse
te
laai.
Daardeur
word
'n
nuwe
handels-
en
aan
die
lesers
blootgele.
Omdat
die
sprokie
'n
van
die
behoeftes
en
konflikte
binne
'n
spesifieke
e
orde,
word
die
lesers
gedwing
om
nie net
te
besin
oor
die
nis
van
die
teks
nie,
maar
ook
oor
die
betekenis
van
die
lewe.
ie
sprokievorm
word
op
verskillende
wyses
in
Weerkaatsings
rokie
en
Griet
skryf
'n
sprokie
ontgin.
In
Weerkaa
tsings
-
okie
word
'n
moderne
onderskrywing
van
die
tradisionele
van
die
feeverhaal
gedoen.
Tog
is
daar
'n
rskuiwing
in
die
sin
dat die
verhaal
fokus
op
die
een
aspek
die
tradisionele
sprokie
in
'n
waas
van
vaagheid
gehul
is,
naaml'k
die
huwelik.
Die
harde
werklikheid
word
betrek
as
die
"happ
·
ly
ever
after"
wat
met
die
huwelik
in
die
oersprokie
geass
sieer
word,
nie
sommer
vanself
kom
nie
-
die
karakters
moet
"werk'
om
die
geluksaligheid
van
die
sprokieshuwelik
te
ervaar.
Met
ie
f
okus
op
die
huwelikslewe
van
die
karakters
in
Weerk
atsings
'n
sprokie
word
die
"moderne"
sprokie
'n
uitbr
iding
van
die
konvensionele
sprokie.
In
Griet
skryf
'n
sprok
· e
word
die
sprokie
op
verskillende
wyses
ontgin:
die
sprok
e
word
geironiseer,
getransformeer
en
bevestig.
Die
wonder
van
sprokie
word
op
hierdie
wyses
met
die
werklikheid
taponeer.
In
die
slot
van
die
verhale
word
'n
onderskrywing
aange
ref
van
die
naiewe
moraal
wat
Jolles
as
eie
aan
'n
sprokie
241
geide
tifiseer
het,
naamlik
dat die
wereld
idealerwys
uitgebeeld
word.
Terselfdertyd
word
die
sprokievorm
egter
in
die
verhale
gebru'k
om
'n
beeld
van
die
alledaagse
wereld
te
verskaf.
Na
aa
leiding
van
die
ondersoek
in
die
verhandeling
na
die
wyse
waaro~
die
sprokiesmotief
in
die
twee
prim@re
tekste
ontgin
is,
kan
d~e
volgende
afleidings
gemaak
word:
(
i)
Die
fokus
_in
_die
onderskeie
tekste
val
op
die
vrouekarakters.
.:it
Die
binne
krisissituasies
geplaas.
Anders
as
die
voors
van
die
passiewe
vrouekarakters
binne
die
konve
sprokies,
word
die
vrouekarakters
binne
die
twee
prime
as
handelende,
aktiewe
vroue
uitgebeeld.
Hulle
mee
om
'n
verandering
in
hulle
krisissi
tuasies
teweeg
te
b
In
Griet
skryf
'n
sprokie
word
daar
selfs
'n
doe
lb
ironisering
van
die
voorstelling
van
die
passiewe
sprok,esheldin
in
die
tradisionele
sprokies
aangetref.
Na
aanle:i(ding
van
die
ui
tbeelding
van
die
vrouekarakters
in
die
gesel
kteerde
tekste
kan
die
afleiding
gemaak
word
dat die
rol
vrou
in
die
hedendaagse
samelewing
deur
die
verhale
belig
word.
(ii)
lhoewel
die
veranderde
rol
van
die
vrou
in
die
hedendaagse
teenoor
die
van
die
vrouekarakters
in
die
konve~sionele
sprokies
gestel
word,
word
die
sprokie
as
genre
nie
bevrajgteken
nie;
veel
eerder
word
sy
rol
as
reflektor
van
waard
s
bevestig
en
word
die
sprokie
se
aanpasbaarheid
om
met
nuwe
~etekenisse
gelaai
te
word
soos
wat
die
veranderde
sosiale
orde
?it
verlang,
geaksentueer.
Of
soos
Godwin
(1992:19)
dit
I
I
242
stel:
"
fairy
tales,
after
all,
live
on,
untouched,
but
benefit
from
the
reflection
the
doxa
of
the
genre
...
".
(iii)
•As
albei
verhale
'n
gelukkige
einde
projekteer
en
so
aansluit
by
die
geestesaktiwiteit
wat
Jolles
as
eie
aan
'n
sprokie
geidentifiseer
het,
word
die
mens
se
atavistiese
hunkering
na
'n
gelukkige,
ideale
wereld
beklemtoon.
(iv)
Die
algemene
opvatting
dat
sprokies
uitsluitlik
vir
kinders
bedoel
is,
hou
dus
nie
water
nie.
Die
narratiewe
oervorm
bied
ook
'n
raamwerk
aan
narratoloe
waarvolgens
hedendaagse
volwasse
"sprokies"
gebou
kan
word.
243
BRONNELYS
Argyle,
J.
&
Preston-Whyte,
E.
1978.
Social
system
and
tradition
in
Southern
Africa.
Cape
Town:
Oxford
university
press.
Aucamp,
Rennie.
1980.
Papawerwyn
en
ander
verbeeldings
vir
die
verhoog.
Kaapstad:
Tafelberg.
Baker,
Eleanor.
1984.
Weerkaatsings
-
'n
sprokie.
Pretoria:
Human
en
Rousseau.
Bakkes,
Margaret.
1984.
Elegie
vir
'n
onbekende.
Kaapstad:
Tafelberg.
Bal,
M.
(red.)
1979.
Mensen
van
papier:
over
personages
in
de
literatur.
Assen:
Van
Gorcum.
Bal,
M.
1980.
De
theorie
van
vertellen
en
verhalen:
inleiding
in
die
narratologie.
Muiderberg:
Coutinho.
Barthes,
Roland.
1975.
S/Z.
London:
Jonathan
Cape.
Beekman,
K.
1983.
"Enkelvoudige
vormen"
en
hun
nawerking.
Spektator
12(15)
:329-344.
Beidelman,
T.O.
1972.
Approaches
to
the
study
of
African
oral
literature,
with
the
reply
by
Ruth
Finnigan.
Africa
42:140-146.
Bekker,
Pirow.
1970.
Die
titel
in
diepoesie.
Kaapstad:Tafelberg.
Ben-Amos,
D.
1975.
Folklore
in
African
society.
Research
in
African
literatures
6:165-198.
Beukes,
Marthinus
P.
1992.
Intra-
en
intertekstuele
verbande
in
'n
poesieteks.
Klasgids
27(2)
:31-35,
Mei.
Bettelheim,
Bruno.
1976.
The
uses
of
enchantment:
The
meaning
and
importance
of
fairy
tales.
London:
Thames
and
Hudson.
244
Bleek,
W.H.I.
&
Lloyd,
L.C.
1911.
Specimens
of
Bushman
folklore.
London:
George
Allen
&
Co.
Bodar,
Antoine.
1983.
Nege
eenvoudige
vormen.
Spektator
13(2)
:71-
87.
Bosman,
Bets.
1982.
Koning
van
Katoren
-
Jan
Terlouw.
Klasgids
17(3)
:21-61,
Oktober.
Botha,
Elize.
1985.
Prosakroniek:
Oud
en
nuut
in
die
Afrikaanse
prosa
1983-1984.
Tydskrif
vir
geesteswetenskappe
25(3)
:223-232,
Desember.
Bottigheimer,
Ruth
B.
1986.
Fairy
tales
and
society:
illusion,
allusion
and
paradigm.
Philadelphia:
University
of
Pennsylvania
press.
Brink,
A.P.
1975.
Aspekte
van
die
nuwe
prosa.
Kaapstad:
Academica.
Brink,
A.P.
1984.
So
trap
'n
resensent
darem
nie
modder
op
'n
goeie,
lekker
boek
nie!
Rapport,
11
November:16.
Brink,
A.P.
1987.
Vertelkunde:
'n
Inleiding
tot
die
lees
van
verhalende
tekste.
Kaapstad:
Academica.
Brink,
A.P.
1992.
'n
Genoeglike
stryd
op
papier.
De
Kat
30(6)
:97.
Britz,
Etienne.
1992.
'n
Sprokie
oor
die
hart
se
seer
en
die
lyf
se
lekker.
Rapport,
12
April:17.
Callaway,
H.
1970(1868).
Nursery
tales,
traditions
and
histories
of
the
Zulus.
Wesport:
Negro
universities
press.
Cilliers,
Isabel.
1988.
Towards
understanding
children's
literature
for
Southern
Africa.
Kaapstad:
Maskew
Miller
Longman.
Cloete,
T.T.
(red.)
1992.
Literere
terme
en
teoriee.
Pretoria:
HAUM.
Cloete,
T.T.,
Botha,
Elize
en
Malan,
Charles.
1985.
Gids
by
die
literatuurstudie.
Pretoria:
HAUM.
245
Coetzee,
A.
1960.
Die
Afrikaanse
volkskultuur:
inleiding
tot
die
studie
van
volkskunde.
Amsterdam:
Balkema.
Degenaar,
J.J.
1988a.
Rooikappie
se
geheim.
De
Kat
3:108-110.
Degenaar,
J.J.
1988b.
Die
wildernis
in
die
mens.
De
Kat
4:126-
127.
Degenaar,
J.J.
1988c.
Die
politiek
agter
Rooikappie
se
sekslewe.
De
Kat
5:110-112.
Degenaar,
J.J.
1988d.
Die
dimensies
van
stories.
De
Kat
6:108-
109.
Degenaar,
J.J.
1988e.
Die
bevrydingsrol
van
sprokies.
De
Kat
7:100-101.
Degenaar,
J.J.
1988f.
Die
meisie
en
die
wolf.
De
Kat
8:116-117.
Dolezel,
Lubomir.
1973.
Narrative
modes
in
Czech
literature.
Toronto:
University
of
Toronto
press.
Dorson,
R.M.
1972.
African
folklore.
Bloomington:
Indiana
university
press.
Du
Plessis,
J.
1991.
Feminisme
in
die
oeuvres
van
enkele
Afrikaanse
vroueprosaiste
na
Sestig.
Proefskrif
D.Litt.
Potchefstroom:
Potchefstroomse
universiteit
vir
Christelike
hoer
onderwys.
Du
Plooy,
Heilna.
1985.
Literatuur
uit
die
lewe:
Andre
Jolles
se
"Einfache
Formen".
Tydskrif
vir
literatuurwetenskap
1(4)
:20-37,
Oktober.
Erasmus,
Juanita,
Helena.
1976.
Die
huidige
kri
tiek
op
die
wreedheid
in
die
sprokie
en
die
koms
van
die
aggressiwiteit
in
die
moderne
prentjieverhale.
Pretoria:
Unisa.
Finnigan,
Ruth.
1970.
Oral
literature
in
Africa.
Oxford:Clarendon
press.
Forster,
E.M.
1975(1927).
Aspects
of
the
novel.
Harmondsworth:
Penguin.
246
Fourie,
Corlia.
1991.
Liefde
en
geweld.
Kaapstad:
Tafelberg.
Fourie,
Corlia.
1994.
Se.
Kaapstad:
Human &
Rousseau.
Gerard,
A.S.
1971.
Four
African
literatures:
Xhosa,
Sotho,
Zulu,
Amharic.
Berkeley:
University
of
California
press.
Gerard,
A.S.
1993
(1983).
Comparative
literature
and
African
literature.
Goodwood:
Via
Afrika.
Gibson,
Walter.
S.
1977.
Bruegel.
London:
Thames
&
Hudson.
Gilfillan,
Rita.
1984.
Eleanor
Baker
is
in
staat
tot
veel
meer.
Die
vaderland
1
Oktober:12.
Godwin,
Denise.
1992.
A
postmodernist
fairy
tale.
Tydskrif
vir
literatuurwetenskap
8(1)
:10-21,
Junie.
Grove,
A.
P.
1988.
Letterkundige
sakwoordeboek
vir
Afrikaans.
Goodwood:
NASOU.
Hattingh,
S.C.
1950.
Sprokiesnavorsing:
Met
spesiale
toepassing
op
die
Afrikaanse
volksverhale.
Johannesburg:
Witwatersrandse
universiteitspers.
Hewitt,
R.L.
1976.
An
examination
of
the
Bleek
and
Lloyd
collection
of
/Xam
Bushman
narratives
with
special
reference
to
the
trickster
/Kaggan.
D.Litt.
thesis.
London:
University
of
London.
Jolles,
Andre.
1972(1930).
Einfache
Formen.
Tubingen:
Max
Niemeyer.
Liebenberg,
Wilhelm.
1992.
Die
sprokies
van
seks
en
religie.
Rapport,
20
September:16.
Lieberman,
Marcia.
1972a.
The
feminist
in
fairy
tales:
Two
books
from
the
Jung
institute.
Children's
literature
2:217-218.
Lieberman,
Marcia.
1972b.
"Someday
my
prince
will
come":
Female
acculturation
through
the
fairy
tale.
College
English
34:
3
83-3
95.
247
Linde,
Marie.
1925.
Onder
bevoorregte
mense.
Pretoria:
J.L.van
Schaik
Bpk.
Lohann,
Carl.
1986.
Kinderliteratuur.
Pretoria:
RAUM.
Louw,
Jorda.
1984.
Geen
fout
met
tema
van
storie.
Beeld,
26
Oktober:15.
Lyons,
Heather.
1978.
Some
second
thoughts
on
sexism
in
fairy
tales.
Literature
and
learning
2(12)
:42-58.
Marais,
Eugene.
N.
1964(1927).
Dwaalstories.
Kaapstad:
Human &
Rousseau.
Marshall,
M.R.
1982.
An
introduction
to
the
world
of
children's
books.
Aldershot:
Gower
Publishing
Company.
Miles,
John.
1991.
Kroniek
uit
die
doofpot.
Polisieroman.
Johannesburg:
Taurus.
Mofokeng,
S.M.
1951.
A
study
of
folktales
in
Sotho.
M.A.
thesis.
Johannesburg:
University
of
the
Witwatersrand.
Msimang,
C.
T.
1986.
Folktale
influence
in
the
Zulu
novel.
Pretoria:
Via
Afrika.
Muller,
Elise.
Tafelberg.
1985
(1956)
.
Van
eensame
mense.
Kaapstad:
Muller,
Martie.
1993.
Die
Afrikaanse
roman
reik
uit
na
vernuwing.
Stilet
5
(2)
:
143-154.
Neethling,
D.J.
benadering.
D.
Stellenbosch.
1979.
Litt.
Die
tesis.
Xhosa
iintsomi:
'n
strukturele
Stellenbosch:
Universiteit
van
Neethling,
J.
s.
1988.
Kinderletterkunde:
sy
aard
en
ontwikkeling.
Kaapstad:
Maskew
Millar
Longman.
Ntuli,
D.B.
&
Swanepoel,
C.F.
1993.
Southern
African
literature
in
African
languages.
Goodwood:
National
press.
248
Odendal,
F.F.,
Schoonees,
P.C.,
Swanepoel,
C.J.,
Du
Toit,
S.J.,
&
Booysen,
C.M.
(samests.)
1988.
Verklarende
handwoordeboek
van
die
Afrikaanse
taal
(WAT).
Johannesburg:
Perskor
uitgewery.
Pakendorf,
Gunther.
1992.
Politiek,
werklikheid
en
seks
-
as
'n
sprokie.
Die
Suid-Afrikaan
6:52-53.
Phillips,
Fransi.
1987.
Die
wilde
kind.
Pretoria:
HAUM.
Phillips,
Fransi.
1988.
Theresa
se
droom.
Kaapstad:
Human &
Rousseau.
Pienaar,
Delene.
1992.
Waar
le
die
grens
tussen
kuns
en
pornografie?
Die
kerkbode
12(6)
:8.
Pienaar,
Lydia.
1970.
Die
kind
en
sy
literatuur.
Kaapstad:
HAUM.
Pieterse,
Henning.
1985.
Koning
van
Katoren
(Terlouw).
Tydskrif
vir
letterkunde
23(1)
:117-136,
Februarie.
Propp,
Vladimir.
1986(1928).
Morphology
of
the
folktale.
Austin:
University
of
Texas
press.
Rimmon-Kenan,
Shlomith.
1987.
Narrative
fiction
-
contemporary
poetics.
London:
Methuen
&
Co.
Roos,
Henriette.
1985.
Verhaal
en
suksesverhaal,
of:
Op
soek
na
goeie
gewilde
prosa.
Standpunte
179
38(5)
:19-27,
Oktober.
Roos,
Henriette.
1990.
Verskyningsvorme
van
die
Simbolisme
in
die
ouer
Afrikaanse
verhaalkuns.
Literator
11(1)
:13-34.
Roos,
Henriette.
1992a.
Die
oorvloedige
man
en
die
vroulike
teenkultuur.
Die
Suid-Afrikaan
38(4)
:73-74.
Roos,
Henriette.
1992b.
Drie
"dames"
letterkunde
30(2)
:41-52,
Mei.
romans.
Tydskrif
vir
Roos,
Henriette.
1992c.
Sage,
sprokie,
storie:
Die
transformasie
van
tradisionele
patrone
in
drie
Afrikaanse
romans
uit
1991.
Saval
kongresreferate
XI
4:167-177.
249
Roos,
Henriette.
1993.
Die
voorgeskiedenis
van
'n
dokumentere
roman:
John
Miles
se
"Kroniek
uit
die
doofpot".
Tydskrif
vir
geesteswetenskappe
33(2)
:112-123,
Junie.
Ross,
Meg.
1925.
Oogklappe.
Pretoria:
Van
Schaik
Bpk.
Scheepers,
Riana.
1990.
Die
ding
in
die
vuur.
Pretoria:
HAUM.
Scheepers,
Riana.
1991.
Dulle
Griet.
Kaapstad:
Tafelberg.
Scheepers,
Riana.
1992.
Gefladder
in
die
hoenderhok.
South
African
literary
review
2(3)
:13.
Senekal,
Elna.
1985.
Liefde
is
'n
sprokie
(Skoonlief
en
die
paddaprins)
Krugersdorp:
President
uitgewers.
Sita.
1930.
En
toe
die
prins
kom
-
'n
verhaal
van
'n
Afrikaanse
Aspoestertjie.
Pretoria:
J.L.
van
Schaik
Bpk.
Smuts,
J.P.
1975.
Karakterisering
in
die
Afrikaanse
roman.
Pretoria:
HAUM.
Steenberg,
Elsabe.
1979a.
My
kind
en
sy
boek.
Kaapstad:
Tafelberg.
Steenberg,
Elsabe.
1979b.
Die
sprokie
as
kunssoort.
Tydskrif
vir
--4<'
letterkunde
17/4:84-89,
November.
Steenberg,
Elsabe.
1981.
Die
Zoeloesprokie.
Tydskrif
vir
letterkunde
19/4:57-61,
November.
Steenberg,
Elsabe.
1987.
Fantasie
en
die
kinderboek
-
'n
kernhandeling.
Pretoria:
HAUM.
Steenberg,
Elsabe.
1993.
Sprokies
in
die
letterkunde.
Tydskrif
vir
letterkunde
31(2)
:102-105,
Mei.
Stockenstrom,
Wilma.
1991.
Abjater
wat
so
lag.
Kaapstad:
Human
&
Rousseau.
Strydom,
L.
1976.
Oor
die
eenheid
van
die
digbundel.
Kaapstad:
Academica.
\:
~t.
250
Swart,
P.D.
1956.
Die
sprokie,
sy
studie
en
verbreiding
in
die
verhaalskat
van
die
Basoeto's
en
Betsjoeanas.
D.Litt.tesis.
Johannesburg:
Universiteit
van
~itwatersrand.
swart,
P.D.
1982.
Dr.
P.D.
Swart
oar
kontreikuns
en
sprokies.
Tydskrif
vir
letterkunde
20(3)
:88-93,
Augustus.
Van
der
Merwe,
Chris.
1992a.
Vrouefokus
se
boekerubriek:
Marita
van
der
Vyver
-
Griet
skryf
'n
sprokie.
Radio
Afrikaans
5:1-4.
Van
der
Merwe,
Chris.
1992b.
Veel
meer
as
seks
in
Griet.
Die
kerkbode
12(6)
:10.
Van
der
Vyver,
Marita.
1984.
Die
volledige
sprokies
van
Grimm.
Kaapstad:
Rubicon-Pers.
Van
der
Vyver,
Marita.
1992.
Griet
skryf
'n
sprokie.
Kaapstad:
Tafelberg.
Van
Niekerk,
Annemarie.
1990.
Raising
the
blinds
- A
century
of
South
African
women's
stories.
Parklands:
AD.
Donker.
Van
Niekerk,
Annemarie.
1994.
Vrouevertellers
Kaapstad:
Tafelberg.
1843-1993.
Van
Niekerk,
Marlene.
1992.
Verbeel
jou.
De
Kat
30(6)
:98.
Van
Zyl,
Anna.
1984.
Tradisionele
tema
van
'n
sprokie
prikkelend
verdiep.
Die
volksblad,
27
Oktober:6.
Van
Zyl,
Ia.
1985.
Weerkaatsings
letterkunde
23/2:108-109,
Mei.
'n
sprokie.
Tydskrif
vir
Vilakazi,
B.W.
1945.
The
oral
and
written
literature
in
Nguni.
D.Litt.
thesis.
Johannesburg:
Universiteit
van
Witwatersrand.
Von
Wielligh,
G.R.
1921.
Boesmanstories
deel
4.
Kaapstad:
De
Nationale
pers.
Walter,
Eva.
1925.
Eensaamheid.
Pretoria:
Van
Schaik
Bpk.
251
Watson,
Stephan.
1992.
Much,
much
more
than
fairy
tales.
South
African
literary
review
2(1)
:12-13.
World
book
encyclopedia.
Volume
8.
1982.
U.S.A.
Zipes,
Jack.
1983.
Fairy
tales
and
the
art
of
subversion
(The
classical
genre
for
children
and
the
process
of
civilization).
London:
Heinemann
educational
books
LTD.
Download
Save PDF to desktop
Email
Email completed PDF
Send for Signing
Email for others to sign
Print
Print document
Choose a Field
Click on a field and
select the person that should complete it
Want to add a signature?
You can add a signature field
and assign it to someone else
to sign
Choose a Field
Click on a field and
select the person that should complete it

ONDERSOEK NA DIE STORIE EN SPROKIE. ENKELE POPULeRE (University of Aberdeen)

This document is locked as it has been sent for signing.

You have successfully completed this document.

Other parties need to complete fields in the document. You will recieve an email notification when the document has been completed by all parties.

This document has been signed by all parties.

Completed 1 June 2021

Message

View Audit Log
Print With Audit Log
Duplicate Document